وضعيت علوم انساني در دانشگاه ها از منظر مقام معظم رهبري (3)

4. ناديده گرفتن جايگاه و منزلت نخبگان و توليدات علوم انساني و لزوم توجه به آن
ناديده گرفتن جايگاه نخبگان، نبود آينده شغلي و پرداختن دانش آموختگان رشته هاي علوم انساني به مشاغلي جز حوزه هاي تخصصي شان، كم توجهي نسبت به مؤسسات و مراكز دست اندركار پژوهش هاي علوم انساني و در برنامه ريزي هاي كشوري و تخصيص بودجه، از جمله چالش هايي است كه علوم انساني با آنها روبروست.
مقام معظم رهبري نسبت به گزارشهايي در مورد تشويق و ترويج درس هاي با زيربناي غربي، كنار زدن استادان علوم انساني با مباني اسلامي در برخي از دانشگاه ها و تلاش براي حذف واحدهاي درسي مرتبط با علوم اسلامي ابراز نگراني كرده و ضمن تأکيد بر لزوم برخورد با اينگونه مسائل در محيط هاي دانشگاهي مي فرمايد:
علوم برخوردار از تفكر و هدايت اسلامي نبايد در دانشگاه ها منزوي شوند و بدون ترديد دانشجوياني كه پايان نامه آنها مايه اسلامي دارد بايد در چنين محيط هايي مورد تكريم و احترام قرار گيرند و مسئولان ذي ربط نيز تدوين علوم انساني بر پايه هاي تفكر و جهان بيني اسلامي را در اولويت كارهاي خود قرار دهند.(1)
افزايش كمي و جهش واحدهاي دانشگاهي علوم انساني و تعداد دانشجويان و دانش آموختگان از يكسو و كاهش شاخص هاي كيفي در آموزشهاي رشته هاي علوم انساني از سوي ديگر، باعث شده است كه اين رشته ها در جايگاه اجتماعي واقعي خود قرار نگيرند. همين مسئله نيز سبب كاهش رغبت بيشتر دانش آموزان مستعد براي ادامه تحصيل در علوم انساني شده است. ايشان در مورد معضل آينده شغلي و پرداختن دانش آموختگان رشته هاي انساني به مشاغلي جز حوزه هاي تخصصي شان مي فرمايد:
مسئله ديگري كه در همين زمينه پرداختن به اين علوم- علوم پايه وعلوم انساني- مطرح است، مسئله ورودي، خروجي دانشگاه هاست كه اين هم
يكي از آن وظايف سنگين وزارت علوم است. ما ببينيم كه واقعاً دانشگاهها چه كساني را جذب كنند و براي چه رشته هايي جذب كنند، بعد خروجي ما از دانشگاه ها در چه رشته هايي باشد كه ما به آنها بيشتر نياز داريم، حالا يا نيازهاي گذرا كه نياز فعلي ماست، يا نيازهاي بنياني. براي اين مسئله هم بايستي يك ترتيبي داده شود.(2)
نكته ديگري كه در بيان چالشها بايد به آن اشاره كرد، ارزيابي علوم انساني در كشور توسط كساني است كه به دليل عدم شناخت كافي نسبت به اين علوم، وضعيت علوم انساني را با پيمانه هاي علوم پايه يا مهندسي مي سنجند و از چاپ نشدن مقالات علوم انساني در مجلات علمي خارجي سخن مي گويند و هرچيزي را كه رنگ غربي به خود نگرفته است طرد، و مخالفان نظرخود را متحجر قلمداد مي كنند. رهبر معظم انقلاب اسلامي با تأکيد براين مطلب مي فرمايد:
ما در زمينه كارهاي تحقيقاتي و درج مقالات علمي خود در مجلاتI.S.Iگاهي دچار مشكلاتي مي شويم. البته حجم مقالاتي كه از ما چاپ شده، خوب است؛ اما من اطلاع دارم- بخصوص در زمينه علوم انساني- كه بعضي از مجلاتISI، اصلاً مقاله محقق ما را چاپ نمي كنند؛ چرا؟ بخاطر اينكه با مباني آنها سازگار نيست. بله، ممكن است ما درباره فلسفه، روانشناسي، تربيت و ديگر مباحث حرفهايي داشته باشيم؛ پژوهشگر ما تحقيقي كرده و به نقطه اي رسيده- همان چيزي كه ما مي خواهيم- و مرزي را باز كرده كه با خاستگاه اين دانش- كه غرب است و با ارزشهاي آن هماهنگ است- سازگار نيست؛ لذا مقاله را چاپ نمي كنند! اين هم پاسخ ساده لوحي بعضي ها كه خيال مي كنند دنياي ليبرال- دموكراسي به معناي واقعي كلمه باز است و هركس هرچه مي خواهد مي تواند بگويد؛ نه آنها حتي پژوهش علمي را هم با ميزان كار مي كنند! اين از جمله چيزهاي هشدار دهنده و عبرت انگيز است.(3)
رهبرفرزانه انقلاب با تأکيد بر لزوم شناسايي، جذب نخبگان و توجه به جايگاه آنها مي فرمايد: «استعدادهاي ما خوب است. جوانهاي ما خوبند؛ اگر همين كارهايي كه آقايان اشاره كردند- شناسايي و جذب استعدادها در زمان خود، هدايت صحيح اينها، به كار گرفتن اينها سازمان دهي معنوي صحيح در زمينه نخبگان- صورت بگيرد، كه هم انجام شدني است و هم ان شاء الله اراده اش وجود دارد»(4)
اگرشماها ان شاء الله زبده شويد و در همين علوم انساني، مثلاً تاريخ، جامعه شناسي و روانشناسي كه خودتان گفتيد، پيشرفت كنيد، حقيقتاً بدانيد ارزش شما در جامعه و در سطح بين المللي، از يك پزشك پيشرفته يقيناً كمتر نيست؛ بلكه بيشتر هم هست. شما الان نگاه كنيد، ببينيد در اين چهره هاي علمي معروف دنيا چند تا پزشك هستند، چند تا جامعه شناس يا مورخ وجود دارند. مي بينيد كه تعداد و برجستگي اين دومي بيشتر است. منتها بايد كار كنيد تا پيش برويد. به اين مقداري كه الان شماها رسيده ايد، مطلقاً قانع نباشيد. به نام نخبه و استعداد درخشان هم قانع نباشيد. شما با انتخاب به عنوان نخبه، چه مثلاً با پذيرش در كنكور يا مدال آوردن در فلان المپياد يا فلان جشنواره، وارد يك جاده اي شده ايد. وضع فعلي شما اين است. چنانچه از حركت باز بمانيد، همين اول جاده مانده ايد و مثل اين است كه وارد نشده باشيد. اهميت كار شما
اين است كه اين جاده را با هرچه سرعت بيشتر طي كنيد، پيش برويد و خسته نشويد تا ان‌شاءالله به آنجايي برسيد كه شايسته شماهاست. (5)
جمع بندي چالش‌ها و راه‌كارهاي مورد بررسي در جدول (1) ارائه شده است:

جدول (1): چالش‌هاي علوم انساني در دانشگاه‌ها و راه‌كارهاي بهبود وضعيت آن از منظر رهبر فرزانه انقلاب
 

چالش ها	راه کارها
مبانی مادی و ضد دینی علوم انسانی	استخراج مبانی علوم انسانی از دین
ماهیت غربی علوم انسانی	بومی سازی علوم انسانی
الگوگیری بی قید و شرط از نظریه ها و تولیدات غربی علوم انسانی	نظریه پردازی، تولید علم و نوآوری های علمی در علوم انسانی
نادیده انگاشتن جایگاه و منزلت نخبگان، دانش آموختگان، مؤسسات و تولیدات علوم انسانی	توجه کافی به جایگاه نخبگان، دانش آموختگان، مؤسسات و تولیدات علوم انسانی

 

نتيجه گيري
 

پژوهش حاضر، تصويري كلي از وضعيت علوم انساني را در دانشگاه‌هاي ايران نشان مي دهد. يافته ها حاكي از آنند كه علوم انساني در دانشگاه‌هاي ما با مسائل و چالش‌هاي بسياري روبه‌روست. از جمله‌ي اين مسائل مي توان به مباني مادي و ضد ديني،‌ ماهيت غربي، الگوگيري بي قيد و شرط از نظريه‌ها و توليدات غربي و ناديده انگاشتن جايگاه و منزلت نخبگان، دانش‌آموختگان، مؤسسات و توليدات علوم انساني اشاره كرد. مقام معظم رهبري ضمن برشمردن چالش‌هاي مذكور و تأثيرات نامطلوب و نگران‌كننده‌ي آنها، به ارائه‌ي راهكارهاي عملي در جهت بهبود وضعيت علوم انساني مي‌پردازند. مهم‌ترين اين راه‌كارها از منظر ايشان، استخراج مباني علوم انساني از دين، بومي‌سازي علوم انساني، نظريه پردازي، توليد علم و نوآوري هاي علمي در علوم انساني و توجه كافي به جايگاه نخبگان، دانش آموختگان، مؤسسات و توليدات علوم انساني مي باشد. از ديدگاه رهبر فرزانه انقلاب، دانشمندان و پژوهشگران علوم انساني در كشورمان مي توانند با استخراج مباني علوم از قرآن و به كارگيري دستاوردهاي غربي در كنار آن، بناي رفيع و مستحكمي از علوم انساني را پايه‌گذاري نمايند. در اين زمينه، ميراث عظيم و عميق فرهنگي و تفكرات ديني و ملي ما بايد در توليد علم و نظريه و به طور كلي ساختمان علوم انساني مورد توجه قرار گيرد؛ علوم برخوردار از تفكر اسلامي نبايد در دانشگاه‌ها منزوي شوند؛ اساتيد و دانشجوياني كه تحقيقاتشان داراي مايه اسلامي است بايد در محيط هاي علمي و دانشگاهي مورد تكريم و احترام قرار گيرند و مسئولان ذي‌ربط نيز تدوين علوم انساني بر پايه تفكر و جهان‌بيني اسلامي را در اولويت وظايف خود قرار دهند.
در همين زمينه، پيشنهادهاي ذيل ارائه مي‌گردند:
1. فراهم نمودن زمينه‌ي لازم براي نظريه پردازي و نقد و بررسي ايده‌ها تحت نظارت استادان فن؛
2. تبيين ضرورت هم‌انديشي در مسائل علمي و فرهنگي حوزه و دانشگاه؛
3. هماهنگ ساختن توليد علم و مأموريت حوزه و دانشگاه در راستاي تمدن سازي اسلامي؛
4. ايجاد مهارت تفكر انتقادي در سطوح مختلف آموزشي به ويژه آموزش عالي؛
5. توجه به اشتغال دانش‌آموختگان علوم انساني به عنوان يكي از اساسي‌ترين استراتژي برنامه‌ي توسعه؛
6. تبيين اهميت علوم انساني و تصحيح نگرش نادرست خانواده‌ها و نهادهاي كشور نسبت به اين علوم؛
7. جذاب‌سازي رشته‌هاي علوم انساني براي
دانش‌آموزان با استفاده از قرار دادن امتيازهايي در آن رشته‌ها و جذب دانشجويان مستعد؛
8. ايجاد تعادل بين پذيرش دانشجو و ميزان اشتغال در جامعه و متناسب نمودن ضريب افزايش پذيرش دانشجو با برنامه هاي توسعه؛
9. داير نمودن رشته‌هاي مشترك بين علوم انساني؛ علوم تجربي و علوم مهندسي در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي؛
10. فراهم نمودن بستر مناسب براي توجه به اصل توليد علم به عنوان هسته‌ي اصلي ديدگاه رهبري و خارج كردن حوزه و دانشگاه از هرگونه شك و ترديد در اين زمينه؛
11. ترويج آزادي تفكر، تبادل آراء، ايجاد رقابت ميان انديشه‌ها، تشكيل مناظره‌هاي قانونمند، كرسي‌هاي نظريه‌پردازي و اتاق‌هاي فكر دانشجويي همراه با احساس امنيت؛
12. تقدير بايسته از نخبگان نظريه پردازان و نوآوران علوم انساني و تبديل نظريه پردازي و توليد علم به يك ارزش عمومي؛
13. طراحي جايزه علمي سال براي نخبگان و دانشجويان مستعد رشته‌هاي مختلف علوم انساني؛
14. سرمايه گذاري در جهت توليد آثار علوم انساني توسط مراكزتصميم‌گيري، اعم از دولت، مجلس، و شوراي عالي انقلاب فرهنگي؛
15. توجه بيشتر به استادان دانشگاه‌ها و ديدگاه‌هاي نخبگان در تصميم‌گيري هاي علمي، پژوهشي؛
16. ايجاد امكانات لازم از جمله امكان تحصيل در سطوح عالي براي استعدادهاي جوان، توجه به استعدادهاي مناطق محروم و توجه به عدالت اجتماعي به عنوان زمينه پرورش حقيقي استعدادهاي جوان.

پي نوشت ها :
 

*(دانشجوي كارشناسي ارشد، دانشگاه شيراز)
**(دانشجوي دانشگاه مهندسي دانشگاه شيراز)
1- ديدار با اعضاي شوراي عالي انقلاب فرهنگي،19آذر1371.
2- همان،13دي1384.
3- ديدار با وزير علوم و رؤساي دانشگاهها، 17دي1383.
4- درديدار با اساتيد دانشگاهها، 26آذر1383.
5- درديدار با نخبگان،25شهريور1385.
 

منابع
- شريفي، احمدحسين،آيين زندگي: اخلاق كاربردي، قم، دفتر نشرمعارف نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها،1384.
- مطهري، مرتضي، ده گفتار، تهران، صدرا،1369.
www.leadear.ir
منبع:نشريه معرفت، شماره153..