معرفي کتاب «تراث الشيعه القرآني»
نويسنده: عبدالحسين طالعي (1)
شناسنامه کتاب:
معرفي کتاب:
مجلد اول:
اين رساله از سبک و سياق «الوجوه و النظائر» متأثر است؛ اما از نظر مضمون، تفاوتهايي با آن دارد؛ از جمله اينکه: بر منابع لغوي يا اشعار جاهلي، اعتماد نکرده و اختصار و ايجاز را در نظر گرفته است. محقق در پژوهشي پيرامون رساله، مقايسه اي ميان آن با ديگر کتابهاي مشابه آورده و نتيجه گرفته که اين رساله، از کتابهاي ديگر اقتباس نشده و در جهات مختلف، مستقل و ابتکاري است.
2. دليل علي أنّ القرآن معجز / يکي از علماي قرن دهم هجري يا پس از آن، تحقيق: مهدي کرباسي.
مؤلف در اين کتاب، مجموعه اي از ديدگاههاي عالمان را در مورد وجوه اعجاز قرآن، در حدّ ايجاز همراه با ارزيابي و نقد، آورده است.
3. السرّ في عظمه سوره الفاتحه / نظام الدين احمد گيلاني، تحقيق: محمدجواد محمودي.
مؤلف از دانشمندان قرن يازدهم است و در اين رساله، علل عظمت سوره فاتحه را بر مي شمارد. اين رساله در عين اختصار، روايات و تحليل عناصر ارزشي سوره حمد را در بر دارد.
4. ايناس سلطان المؤمنين باقتباس علوم الدين من النبراس المعجز المبين/ سيد محمدحسين موسوي عاملي، تحقيق: حسين تقي زاده.
مؤلف – که از دانشمندان دوره صفوي و معاصر سلطان حسين است- در اين کتاب، آيات الاحکام را بررسي و تحليل مي کند. در اين رساله - که نسخه موجود از کتاب است- فقط آياتي از سوره بقره و اسراء بررسي شده است.
5. رساله في إثبات عصمه الأئمه الطاهرين / مولي محمد رفيع گيلاني، تحقيق: حسين تقي زاده.
بررسي مؤلف براي اثبات عصمت ائمه اطهارعليهم السلام بر اساس آيه 124 سوره بقره «و إذابتلي إبراهيم ربّه...»
6. رسائل تفسيريه / سيد محمد حسني حسيني طباطبايي اصفهاني، تحقيق: حسين تقي زاده.
اين رسائل، شامل بررسي سه آيه است:
الف) آيه 124 بقره: و إذابتلي إبراهيم ربه...
ب) آيه 18 کهف: کان من الجنّ ففسق عن إمر ربه...
ج) آيه 282 بقره: واستشهدوا شهيدين من رجالکم...
7. تفسير آيه الکرسي / سليمان جرجي، تحقيق: علي فاضلي.
نويسنده از دانشوران قرن دوازدهم است و به شيوه فلسفي - روايي مفردات آيه و مسائل مربوط به آن را بررسي کرده است.
8. النفحه القدسيه في الأجوبه الحيدريّه / سيد حيدر حسيني کاظمي، تحقيق: محمدرضا فاضلي.
مؤلف اين رساله را در پاسخ به پرسش احمد بن محمد شفيع اصفهاني، درباره آيه چهارم سوره يوسف (يا أبت إنّي رأيت أحد عشر کوکباً...) نوشته و ديدگاههاي مختلف در تفسير آيه را نقد و تحليل کرده است.
9. مطلع البدر في تفسير سوره القدر / ميرزا محمد تنکابني، تحقيق: محمد کاظم.
نويسنده از دانشمندان قرن سيزدهم بوده و اين رساله را در شصت عنوان، سامان داده و مباحث مختلف ادبي، روايي، کلامي و تاريخي را ذيل آيه مطرح کرده است.
10. هدايه الشهاده / ميرزا محمد تنکابني، تحقيق: محمدکاظم.
اين رساله، از مؤلف پيشين، درباره آيه هجدهم سوره آل عمران، مشهور به آيه «شهادت» است. شيوه تفسيري آن، فلسفي، عرفاني و کلامي است و مؤلف، ده مقدمه براي ورود به متن آورده است.
11. قبسات الطور في تفسير آيه النور / مؤلف: مجهول / تحقيق: علي فاضلي. اين رساله – که در تفسير آيه 35 سوره نور است – ژرف نگري و دقت نويسنده اش را نشان مي دهد.
12. دفع شبهه المخالفين في آيه الولايه علي أمامه أميرالمؤمنين عليه السلام / علي بن عبدالله ستري بحراني، تحقيق: مهدي کرباسي.
اين رساله با کمال اختصار، پرسشهايي را که پيرامون آيه ولايت (إنما وليّکم الله ... مائده (5): 55) مطرح است، پاسخ مي گويد.
مجلّد دوم
14. تفسير سوره اخلاص / ابن سينا، تحقيق: محسن بيدارفر.
15. تفسير سوره فلق / ابن سينا، تحقيق: محسن بيدارفر.
16. تفسير سوره ناس / ابن سينا، تحقيق: محسن بيدارفر.
17. تفسير آيه 11 و 12 سوره فصّلت / ابن سينا، تحقيق: محسن بيدارفر.
18. تحقيق آيه 11 و 12 سوره فصّلت / ملاصدرا، تحقيق: محسن بيدارفر.
19. الجمع بين کلام النبيّ و الوصيّ و بين آيتين / علامه حلي، تحقيق: محمدجواد محمودي.
شهرت و عظمت نويسندگان، ما را از توضيح در مورد اين رساله ها بي نياز مي کند.
20. تفسير آيه 158 سوره انعام / سيد معين الدين محمد حسيني، تحقيق: محمدرضا فاضلي.
شامل بحثهاي تفسيري علمي و حديثي.
21. کشف العوار في تفسير آيه الغار / قاضي نورالله شوشتري، تحقيق: محمد جواد محمودي.
اين رساله درباره آيه 40 سوره توبه است. محقق مقدمه اي مفصل درباره زندگي مؤلف آورده است.
22. مونس الوحيد في تفسير آيه العدل و التوحيد / قاضي نورالله شوشتري، تحقيق: محمد جواد محمودي.
23. تفسير سوره اخلاص / نصيرالدين محمد لاهيجي گيلاني، تحقيق: محمدجواد محمودي.
نويسنده از دانشمندان قرن يازدهم است.
مجلد سوم
نويسنده از دانشمندان قرن سيزدهم و از تلامذه آيت الله سيد محمدباقر شفتي است. رساله وي درباره قرآن و وجه تسميه و مضامين پيرامون آن است. شدت علاقه و محبت ميان استاد و شاگرد را از مقدمه آن مي توان ديد؛ به گونه اي که مي توان رساله را تقرير افادات استاد دانست.
25. تفسير سوره حمد / محمد صالح بن عبدالواسع حسيني خاتون آبادي، تحقيق: محمدرضا فاضلي.
نويسنده از دانشمندان قرن دوازدهم و داماد و شاگرد علامه مجلسي است. او - که شيخ الاسلام اصفهان بوده- در تأليف رساله اش، از تفسير بيضاوي و تفسير صافي بهره گرفته است.
26. الکوکب الدرّي / فاضل هندي، تحقيق: صاحب ملکوتي.
نويسنده رساله از فقهاي مشهور و مبرّز قرن دوازدهم است که آثار او، دقت نظرش را نشان مي دهد. اين کتاب تلخيصي از دو کتاب سيد مرتضي (غررالفوائد و تنزيه الانبياء) است؛ با تذهيب، تنقيح، افزايش، کاهش، نقد، ايضاح، ردّ و قبول. دو کتاب ياد شده شريف مرتضي، سرشار از بحثهاي تفسيري است که نويسنده، بحثهاي فراواني بر آن افزوده و آنها را از هم تفکيک کرده است.
27. نور إنّا أنزلناه / محمدعلي حائري سنقري، تحقيق: کاظم محمودي.
نويسنده از فقهاء و محققان قرن چهاردهم بوده و رساله او، تفسيري روايي از سوره قدر است.
مجلد چهارم
اين رساله را شيخ حرّ عاملي، صاحب وسائل الشيعه، در پاسخ به شبهات يکي از معاصران خود در باب تواتر قرآن نوشته است. رساله در چهار فصل و حاوي شصت دليل در اثبات تواتر قرآن در صدر اسلام است.
29. أجوبه مسائل الشاه فضل الله / شيخ بهاءالدين محمد عاملي، تحقيق: مهدي کرباسي.
اين رساله، شامل بحث در مورد سه آيه است:
الف) آيه 102 بقره - با تعرض به کلام بيضاوي و فخر رازي در باب دو ملک که در بابل فرود آمدند.
ب) آيه 37 ابراهيم - در بحث بناي کعبه توسط حضرت ابراهيم عليه السلام.
ج) آيه 26 نور - بحث در قصه افک.
30. تفسير سوره اخلاص / شمس الدين محمد جيلاني، تحقيق: مهدي کرباسي.
بحث در تفسير سوره اخلاص به شيوه فلسفي.
31. أسرار البسمله / سيد محمدمهدي بن سيد محمدجعفر موسوي، تحقيق: محمدرضا فاضلي.
اشاره به اسرار، رموز و دقائق ذکر شريف «بسم الله الرحمن الرحيم» همراه با بحث روايي و اقوال مفسران و بحثهايي در توحيد.
32. سرّالآيات / سيد محمدمهدي موسوي، تحقيق: محمدرضا فاضلي.
شامل تفسير بيست آيه از آيات مشکله قرآن، از جمله آيه 188 سوره اعراف - که ظاهر آن علم غيب را از پيامبرصلي الله عليه و آله نقل مي کند- و وجه جمع آن با آيات 26 و 27 سوره جن که علم غيب را براي حضرتش اثبات مي کند. بحثها بر مبناي جمع ميان شيوه عقلي و نقلي انجام شده است.
33. أسرار سوره التوحيد / سيد محمدمهدي موسوي، تحقيق: محمدرضا فاضلي.
کتاب با روش نقلي - ذوقي، درباره سوره توحيد سخن مي گويد.
34. تفسير آيه النور / شيخ هادي تهراني، تحقيق: مهدي کرباسي.
شامل تفسير آيه نور (نور (24): 35) و دو آيه پس از آن، شامل اخبار وارده در مورد آنها و نقل و نقد برخي از آراء فخر رازي و صاحب مجمع البيان.
مجلد پنجم
[ با عنوان: ميراث قرآني شيعه (رساله هاي فارسي قرآني شيعه) مجلد اول]35. تفسير آيه الکرسي / فخر الدين محمد سماکي، تحقيق: مهدي کرباسي.
مؤلف - که از فلاسفه نامدار قرن دهم و از شاگردان غياث الدين منصور دشتکي است - در اين رساله، با نگرشي فلسفي به تفسير آيه الکرسي پرداخته است.
36. تفسير سوره هل أتي / معزّالدين اردستاني، تحقيق: محمدرضا فاضلي.
مؤلف ( قرن 11) اين رساله را به اشاره و راهنمايي استادش محمدبن خاتون عاملي نوشته و درباره شأن نزول سوره، فضيلت آن و بحثهاي مرتبط، سخن گفته است.
37. رساله در عصمت اهل بيت عليهم السلام / محمد بن حسن شيرواني، تحقيق: حسين تقي زاده.
اثبات عصمت خمسه طيبه عليهم السلام بر اساس آيات 5 تا 11 سوره انسان بر پايه روايات مفسران شيعه و سني.
38. أنوار الهدايه / علي بن حسين کربلايي، تحقيق: مهدي کرباسي.
مؤلف (قرن 11 و 12) ضمن تفسير دو آيه (آيه 16 سوره ق و آيه 24 سوره انفال)، بحثهايي مهم در شناخت خداوند، توقيفيت اسماء و صفات الاهي، تبيين واژه فقه و حقيقت حکمت را بيان داشته است.
39. تحفه العابدين / محمدحسين گيلاني، تحقيق: محمدعلي مهدوي راد.
تفسيري بر سوره حمد که محقق در مقدمه آن، از اهميت اين تفسير و پيشينه نگارشهاي تفسيري و تفاسير سوره حمد سخن گفته است.
40. تفسير آيه هاي 8 و 9 سوره نجم / سيد محمدمهدي موسوي، تحقيق: محمدرضا فاضلي.
تفسير مؤلف از آيه «علّمه شديد القوي» آغاز شده و در «و هو بالأفق الأعلي» متمرکز مي شود. البته تکيه بيشتر او بر تفسير آيه «قاب قوسين أو أدني» است.
41. ذريعه الوداد / محمدمحسن گيلاني اصفهاني.
برداشت گونه اي از تفسير «حدائق الحقائق» معين الدين فراهي در تفسير سوره يوسف بر اساس مشرب ذوقي و عرفاني. محقق تصريح کرده که براي برخي از روايات اين رساله، هيچ مأخذي جز کتاب فراهي، نيافته است.
42. تفسير آيه 36 سوره نور / محمدعلي سنقري حائري، تحقيق: روح الله عباسي.
مؤلف در اين مورد بحث مي کند که «بيوت» در آيه، معنوي است نه مادي، و مراد از آن خانه هاي پيامبران و حضرت علي و حضرت زهرا عليهم السلام است. همچنين ديدگاههاي ديگران را نقد کرده است.
43. تحقيق ليله القدر / مؤلف: مجهول، تحقيق: محمدرضا فاضلي.
مؤلف - که احتمالاً در قرن دوازدهم مي زيسته - درباره ليله القدر، فضيلت سوره قدر و تفسير آن سخن گفته است.
پي نوشت ها :
1. عضو هيئت علمي دانشگاه قم.
