مرجع عرب؛مرجع عجم

جريان صدر دوم «التّيارالصدري»
 

جريان صدر يکي از گروه هاي مهم سياسي عراقي است که پشتوانه ي اجتماعي سترگي در ميان طبقه ي فقير شيعيان شهرک صدر بغداد و شيعيان جنوب عراق دارد. يکي از ويژگي هايي که اين گروه را از ساير گروه هاي قدرتمند امروز عراق متمايز مي کند اين است که بيشتر اعضا و رهبران آن در زمان صدام در عراق بودند. اين گروه در انتخابات اخير عراق بيشترين کرسي هاي ائتلاف ملي عراق را درپارلمان به دست آورد. درادامه با چگونگي تشکيل ا ين گروه و زندگي رهبر آن آشنا خواهيد شد.
جريان صدر دوم (تيارالصدري) در واقع يکي از جريان هاي فکري و سياسي عراقي است که از انديشه ها و عملکرد سيدمحمد محمد صادق صدر، پدر رهبر کنوني گروه موسوم به جريان صدر، يعني مقتدي صدر، که درسال 1999 ‏م به دست عوامل نظام بعثي به شهادت رسيد، پيروي مي کند. سيدمحمد محمد صادق ازخاندان معروف صدر بود. وي پسر عمو و يکي از شاگردان حلقه ي شهيد سيد محمدباقر صدر بود که نزد استاداني چون امام خميني،آيت الله سيدمحسن حکيم و آيت الله خويي نيزشاگردي کرد و در سال 1978م تدريس درس خارج را آغاز کرد. وي چهار بار در سال هاي 1972 ‏، 1974‏، 1988 ‏(چند بار) و 1999 ‏(چند بار) به خاطر مخالفت با نظام بعثي به زندان افتاد.(1) پس از حوادث سال 1991م و در سال 1996 م صدام حسين به منظور ايجاد گفتماني اسلام نما در مقابله با امريکا و براي فرو کاستن نزاع خود با اين کشوربه جنگي از نوع جنگ هاي صليبي کوشيد با ايجاد موجي با نام « ‏الحمله الايمانيه» ‏در جامعه ي عراق خود را مسلماني راستين نشان دهد.(2) از همين رو در شعبه هاي حزب بعث کلاس هاي ديني برقرارکرد.(3) نگارش کلمه ي الله اکبر در پرچم عراق از نشانه هاي همين دوره است. دراين بين شهيد سيدمحمد محمد صادق صدر فرصت را مغتنم شمرد و از «حمله ايماني» براي ايجاد خيزشي در ميان توده ها استفاده کرد. ناگفته نماند که اين امر با انتقاد نسبت به قرائت نهاد رسمي حوزه ي علميه ي نجف ازبعضي مفاهيم مانند تقيه و بسيط اليد بودن همراه بود. (4) بدين ترتيب وي رويکرد خود راحوزه ي ناطقه ناميد که در پي آن رويکرد رسمي و قديمي، حوزه صامته نام گرفت.
امر ديگري که دراين بين نمود يافت تمايزي بود که ميان مرجعيت عربي و مرجعيت ايراني گذاشته شد و سيدمحمد صدر، نماد مرجعيت عربي، و نهاد رسمي حوزه ي نجف نماد مرجعيت ايراني تلقي شد. به نظرعده اي سيدمحمد صدر به تشويق صدام حسين به اين خيزش دست زد.‏(5) عده اي ديگرهم حرکت او را تبديل حرکت مسلحانه انتفاضه به حرکت اصلاح طلبانه در عراق تعبير مي کنند که به تشويق سيدمحمدحسين فضل الله انجام شد و نظام صدام نيزاز آن استقبال کرد.(6) بي گمان صدام ازايجاد شکاف در حوزه ي علميه، به ويژه پس ازحوادث سال 1991‏م که آيت الله خويي وحوزه ي رسمي نجف ميزان قدرت و نفوذ خود را به منصه ظهوررسانيده بود، خرسند بود و مجال کافي را نيز براي مطرح شدن سيدمحمد صدر فراهم کرده بود، ولي اينکه خيزش سيدمحمد صدر به تشويق صدام باشد محل مناقشه است.
باهمه ي اين تفاصيل آنچه آدمي را به شگفتي وامي دارد دامنه گسترده ي کارسيدمحمد محمد صادق صدراست که طي يک سال، يعني از 1998 ‏م تا 1999 ‏م، زمان شهادتش، اثر عميقي بر جامعه ي خاموش عراق گذاشت. يکي از دستا وردهاي مهم سيدمحمد صدراحياي نماز جمعه بود.او خود درمسجد کوفه وبه صورت کفن پوش در روزهاي جمعه به امامت مي ايستاد و نمايندگان وي درنقاط ديگر عراق در روزهاي جمعه به نماز مي ايستادند. سيدمحمد صدربراي عشاير اهميت بسيار قائل بود و احکام مرتبط با عشايررا به صورت جداگانه صادر مي کرد. يکي ديگر از دستاوردهاي سيدمحمد صدر ايجاد محاکم شرعي در مقابل محاکم حکومتي بود.(7) همه ي اين کارها موجي عظيم در گروه هاي خاموش عراق، مانند گروه هاي شيعه و مظلوم و فقيري که کسي براي آنها حساب باز نمي کرد، پديد آورد. به نظر عده اي سيدمحمدصادق صدر، که توان جذب مقلدان سنتي مرجعيت آ يت الله سيستاني را نداشت، به فقرا و طبقات فرودست جنوب عراق روي آورد و روابط خود را با قبايل فرودست وحتي عراقيان غيرعرب، که احساس تبعيض مي کردند، مستحکم کرد، و با استفاده از گفتماني طبقاتي، انقلابي، ضدامريکايي، ضدغربي،ضدبعثي و حتي ضد حوزه ي علميه توانست بيش ازپيش به توده اي جديد مرکب ازطبقات فرودست و فقير جامعه ي شيعه ي عراق نزديک شود.(8) با بالا گرفتن کار سيمحمد صدر، صدام که خود مجال کار را براي سيدمحمد صدر باز گذاشته بود احساس خطرکرد. به زعم عده اي نه تنها صدام بلکه امريکايي ها نيز از اين موضوع احساس خطر کردند و در واقع تمام سناريوي بيرون کشيدن بازرسان تسليحاتي در سال 1998م نيز براي فشار آوردن بر صدام براي ايستادن در برابر سيدمحمد صدر بوده است؛ فشاري که پس از سفر طارق عزيز به ترکيه و اعلام آمادگي نظام بعثي براي تصفيه ي سيدمحمد صدر کاهش يافت.(9) شهيدمحمد صدر، که ديگر در کشته شدن خود ترديد نداشت، به شدت به نظام صدام حمله کرد و از دعا به جان صدام در نماز جمعه خودداري نمود و بدين ترتيب سرانجام درسال 1999 ‏م به شهادت رسيد. بي گمان مو جي که سيدمحمد صدر ايجاد کرد موجي عظيم بود که امروز به آبشخور بسياري از جريان هاي مهم سياسي عراق تبديل شده است. بعثي ها ترور سيدمحمد محمد صادق صدر را به يک گروه معارض عراقي نزديک به ايران (گروه سيد محمد باقرحکيم)
شهيد صدر فرصت را مغتنم شعردو از«حمله ايماني» براي ايجاد خيزشي درميان توده ها استفاده کرد. وي رويکرد خود را حوزه ناطقه ناميد که در پي آن رويکرد رسمي وقديمي،حوزه صامته نام گرفت.امر ديگري که در اين بين نمود يافت تمايزي بود که ميان مرجعيت عربي و مرجعيت ايراني گذاشته شد وسيد محمد صدر، نماد مرجعيت عربي، و نهاد رسمي حوزه ي نجف نمادمرجعيت ايراني تلقي شد نسبت دادند، اما گروه هاي ديگر، به ويژه خود طرفدران صدر دوم معتقدند که نظام بعث با مديريت قصي، پسرصدام، و با حمايت امريکا و اسرائيل ايشان را ترور کردند.( 11)
با وجود اختلاف شديد ميان سيدمحمدباقر حکيم و سيدمحمد محمد صادق صدر، قول اول منتفي وناممکن است.از سويي وجود چنين اختلافاتي بين رهبران مذهبي عراق کم نيست، ولي هيچ کدام به ترور نينجاميده اند.در واقع سيدمحمدباقر حکيم و گروه هاي نزديک به ايران عمل سيدمحمد محمدصادق صدررا هماهنگ با اهداف صدام تلقي مي کردند و از بد حادثه چند روز پيش از شهادت سيدمحمد صدر، سيدمحمدباقر حکيم او را به دست نشاندگي صدام متهم ساخته بود؛ از همين رو وقتي سيدمحمدباقر حکيم پس از شهادت سيد محمد صدر به مجلس ترحيم وي در قم رفت، با پرتاب کفش از سوي حاضران آن مجلس روبه رو شد.(12)
پس ازترور سيدمحمد محمدصادق صدر و دو پسرش، مؤمل و مصطفي، دو پسرديگر ازسيد محمدصادق صدر، يعني مقتدي و مرتضي، باقي ماندند و همراه مادر از سوي نظام صدام مجبورشدند درخانه بمانند. مقتدي صدردرسال 1973 ‏م به دنيا آمده و تحت تعليمات پدرش قرار گرفته بود و درزمان پدر، مجله ي «الهدي» و رياست جامعه ي الصدر الاسلاميه به او واگذار شد. پيش از حمله ي امريکا درمارس 2003 ‏م (اسفند 1381 ‏) کسي درخارج ازعراق چيزي درباره ي مقتدي نمي دانست، اما با سقوط نظام بعثي صدام ميزان قدرت او مبتني برشبکه اي ازمؤسسات خيريه ي شيعي که پدرش آنها را تأسيس کرده بود آشکار شد.(13)
اين گروه درانتخابات سال 2010 ‏م در قالب ائتلاف ملي شرکت کرد و با اينکه تعداد رأي کمتري نسبت به مجلس اعلي به دست آورد، در ائتلاف خود بيشتراز مجلس اعلي صاحب کرسي پارلماني شد ( 39 ‏کرسي).

پي نوشت ها :
 

1.روزنامه البينه(وابسته به حزب الله عراق)ويژه نامه شهادت سيد محمد محمد صادق صدر،1427/11/2 ق
2.سامي محمد صالح الدلال،اجتياح النميمه والصليب لربوع العراق،مجله البيان؛
www.albayan-magazine.com/iraq-file/34htm
3. شبکه العربيه ،28 آوريل 2007
‎4.http//www.hassimaltaaii.com/bianat.htm ‎
.Gilles kepel. The War for Muslim Minds Islam and the West. Translation Pascale Ghazaleh, The Belknap Press of Harvard University Press. 2004. p 232 5.‎‏
6.المستقبل،14 مارس 2003 ،ش 1273
7.البينه،همان
8.روزنامه الرياض(عربستان)،6سپتامبر 2006 ،ش13953
9.مديريت دفتر شهيد صدر در ديوانيه محرم 1428
10.البينه،همان
11.شبکه العربيه،9 محرم1428 / 28ژانويه 2007 م؛
.http:// www.alarabiya.net/article
12.المستقبل،14 مارس 2003 ،ش1273
‎13.httpi/WWW.moheet.com/temp/falouga-2005/moalsadr.asp
 

منبع: مجله زمانه، شماره95