با مربیان مفاهیم
نویسنده: محدثه نیک فر
درک و فهم معانی قرآن کریم، از جمله اهداف مهم آموزش قرآن است و صد البته بدون دانستن معنای آیات، عمل به قرآن کریم که هدف نهایی آموزش های عمومی و تخصصی قرآن است، محقق نمی شود. در این راه وظیفه مربیان و معلمان آموزش مفاهیم، از اهمیت و جایگاه والا و خاصی برخوردار است. در این مقاله قصد داریم، نکاتی پیرامون شیوه تدریس و اداره بهتر کلاس مفاهیم، ارائه کنیم، امید است مورد توجه مربیان و معلمان گرامی قرار بگیرد.
1-کتاب منبع درسی را قبل از شروع به تدریس به طور کامل بررسی کنید و از شیوه مؤلف در کتاب، کاملا اطلاع داشته باشد. چرا که امروزه برای بیان مفاهیم و ترجمه قرآن روش های مختلفی وجود دارد. هر یک نیز از مزیت هایی برخوردارند. پس شما باید بدانید که مثلا مؤلف کتاب درسی شما بیشتر روی ترجمه لغات تمرکز کرده است و یا قواعد ادبیات عرب؟ آیا اولویت آموزش کلمات را بر اساس استفاده در قرآن آورده است یا کاربرد بیشتر آن در فهم و ترجمه آیات. به ترکیب معنا در جمله پرداخته یا بیان ترجمه مطابقی آن. سیر کلی آموزش او در کل کتاب و شیوه استفاده از تمرین ها و مثال ها بر چه اسلوب و اساسی بنا شده است. با دانستن شیوه مؤلف کار شما در تدریس آسان تر می شود.
2- دانش آموزان در سال های مختلف تحصیلی با آیات قرآن، ترجمه آن ها، قواعد زبان عربی، تا حدی آشنا می شوند. از این رو اگر در کلاس شما دانش آموزان مقاطع راهنمایی، دبیرستان و ... حضور داشته باشند. دانسته های قبلی ایشان با هم دیگر مطابق نبوده و باعث بی ثمر ماندن یا کند شدن کار آموزش خواهد شد. پس سعی کنید کلاس را از ابتدا تفکیک کنید، برای این کار در روش آموزش به «آزمون ورودی» اشاره شده است یعنی شما یا مدیریت آموزش شعبه یا مرکزی که در آن تدریس دارید، از داوطلبان ورود به دوره آموزش مفاهیم آزمون گرفته و سطح دانسته های آن ها را در زمینه ترجمه، ادبیات عرب و ... می سنجند. سپس افراد هم سطح در یک کلاس قرار می گیرند.
3-از «طرح درس» غافل نشوید. تعداد روزهایی را که برای تدریس در اختیار شما قرار داده شده، با عناوین تدریس و تعداد صفحات، مطابقت داده و طوری برنامه ریزی کنید که در پایان دوره، آموزش داده شده باشند.
4-آموزش مفاهیم، یک شیوه تدریس "تئوری-کارگاهی" است. یعنی معلم و مربی مفاهیم، نمی تواند فقط به تدریس صرف بپردازد. بلکه باید کار عملی و کارگاهی نیز در کلاس داشته باشد وحداقل نیمی از وقت کلاس را به کار عملی اختصاص دهد.
در این زمینه علاوه بر تمرین های کتاب، می توانید، از قبل آیاتی از قرآن را انتخاب کرده و در کلاس با شاگردانتان کار کنید.
5- کار گروهی" در کلاس و بیرون از کلاس را تقویت کنید. بخشی از زمان کلاس مثلا 10 دقیقه را اختصاص دهید به کارگروهی و شاگردان را به گروه های 2 تا 4 نفره تقسیم کرده و هر یک تمرین های تعیین شده برای کار گروهی را با هم حل کرده و درس ها را مرور کنند.
6- بعضی لغات به تنهایی معانی مختلفی دارند. اما معنای معین آن ها در جمله پیدا می شود. مثلا «الضرب» معنای زدن را دارد اما در آیه 101 سوره نساء «و إذا ضربتم فی الأرض» معنای حرکت و مسافرت در زمین را می دهد، پس اگر لغتی را آموزش می دهید، توجه به معانی مختلف آن در ضمن یک جمله و در حالی که با سایر کلمات ترکیب شده است را هم، داشته باشید. گاهی نیز یک لغت که دارای چند معناست، براساس نظر مفسر یا مترجم در آیه برایش تعیین معنا می شود مثلا علامه طباطبایی در مورد معنای کلمه "اختلاف" در آیه 164 سوره بقره «و اختلاف اللیل و النهار » معنای"تفاوت" را انتخاب کرده اما صاحب تفسیر نمونه معنای رفت و آمد را برای کلمه "اختلاف" انتخاب کرده است. که هر دو صحیح بوده اما هر مفسر بنا به دلایلی که داشته یک معنا را برگزیده است.
7- در آموزش مفاهیم توجه کنید، هدف تان چیست؟ آیا آموزش قواعد ادبیات عربی است؟ فقط ترجمه لغات است؟ یا فهم قرآن؟ اگر هدف، فهم قرآن است، ترجمه دقیق لغت، ریشه آن و ... یا جایگاه صرفی و نحوی اش، چندان مهم نیست، مهم این است که با استفاده از فهم ابتدایی از لغت و صرف و نحو، شخص بتواند قرآن را بفهمد، حال اگر دانست که این لغت در این آیه به چه معنی است، لازم نیست حتما جایگاه تجزیه یا ترکیب و ریشه لغتی آن را هم بداند. توجه دارید که منظور هدف گذاری است نه تعیین جایگاه و اهمیت علم لغت یا ادبیات عرب، هدف آموزش مفاهیم است و دانستن ریشه و ادبیات، فقط وسیله اند.پس باید به مفاهیم اولویت داد و وارد شدن بیش از حد در مبانی لغوی و تجزیه و ترکیبی، گاه باعث خسته کننده کلاس و دلزدگی شاگردان و دور شدن از هدف می شود.
منبع: ماهنامه قرآنی نسیم وحی
1-کتاب منبع درسی را قبل از شروع به تدریس به طور کامل بررسی کنید و از شیوه مؤلف در کتاب، کاملا اطلاع داشته باشد. چرا که امروزه برای بیان مفاهیم و ترجمه قرآن روش های مختلفی وجود دارد. هر یک نیز از مزیت هایی برخوردارند. پس شما باید بدانید که مثلا مؤلف کتاب درسی شما بیشتر روی ترجمه لغات تمرکز کرده است و یا قواعد ادبیات عرب؟ آیا اولویت آموزش کلمات را بر اساس استفاده در قرآن آورده است یا کاربرد بیشتر آن در فهم و ترجمه آیات. به ترکیب معنا در جمله پرداخته یا بیان ترجمه مطابقی آن. سیر کلی آموزش او در کل کتاب و شیوه استفاده از تمرین ها و مثال ها بر چه اسلوب و اساسی بنا شده است. با دانستن شیوه مؤلف کار شما در تدریس آسان تر می شود.
2- دانش آموزان در سال های مختلف تحصیلی با آیات قرآن، ترجمه آن ها، قواعد زبان عربی، تا حدی آشنا می شوند. از این رو اگر در کلاس شما دانش آموزان مقاطع راهنمایی، دبیرستان و ... حضور داشته باشند. دانسته های قبلی ایشان با هم دیگر مطابق نبوده و باعث بی ثمر ماندن یا کند شدن کار آموزش خواهد شد. پس سعی کنید کلاس را از ابتدا تفکیک کنید، برای این کار در روش آموزش به «آزمون ورودی» اشاره شده است یعنی شما یا مدیریت آموزش شعبه یا مرکزی که در آن تدریس دارید، از داوطلبان ورود به دوره آموزش مفاهیم آزمون گرفته و سطح دانسته های آن ها را در زمینه ترجمه، ادبیات عرب و ... می سنجند. سپس افراد هم سطح در یک کلاس قرار می گیرند.
3-از «طرح درس» غافل نشوید. تعداد روزهایی را که برای تدریس در اختیار شما قرار داده شده، با عناوین تدریس و تعداد صفحات، مطابقت داده و طوری برنامه ریزی کنید که در پایان دوره، آموزش داده شده باشند.
4-آموزش مفاهیم، یک شیوه تدریس "تئوری-کارگاهی" است. یعنی معلم و مربی مفاهیم، نمی تواند فقط به تدریس صرف بپردازد. بلکه باید کار عملی و کارگاهی نیز در کلاس داشته باشد وحداقل نیمی از وقت کلاس را به کار عملی اختصاص دهد.
در این زمینه علاوه بر تمرین های کتاب، می توانید، از قبل آیاتی از قرآن را انتخاب کرده و در کلاس با شاگردانتان کار کنید.
5- کار گروهی" در کلاس و بیرون از کلاس را تقویت کنید. بخشی از زمان کلاس مثلا 10 دقیقه را اختصاص دهید به کارگروهی و شاگردان را به گروه های 2 تا 4 نفره تقسیم کرده و هر یک تمرین های تعیین شده برای کار گروهی را با هم حل کرده و درس ها را مرور کنند.
6- بعضی لغات به تنهایی معانی مختلفی دارند. اما معنای معین آن ها در جمله پیدا می شود. مثلا «الضرب» معنای زدن را دارد اما در آیه 101 سوره نساء «و إذا ضربتم فی الأرض» معنای حرکت و مسافرت در زمین را می دهد، پس اگر لغتی را آموزش می دهید، توجه به معانی مختلف آن در ضمن یک جمله و در حالی که با سایر کلمات ترکیب شده است را هم، داشته باشید. گاهی نیز یک لغت که دارای چند معناست، براساس نظر مفسر یا مترجم در آیه برایش تعیین معنا می شود مثلا علامه طباطبایی در مورد معنای کلمه "اختلاف" در آیه 164 سوره بقره «و اختلاف اللیل و النهار » معنای"تفاوت" را انتخاب کرده اما صاحب تفسیر نمونه معنای رفت و آمد را برای کلمه "اختلاف" انتخاب کرده است. که هر دو صحیح بوده اما هر مفسر بنا به دلایلی که داشته یک معنا را برگزیده است.
7- در آموزش مفاهیم توجه کنید، هدف تان چیست؟ آیا آموزش قواعد ادبیات عربی است؟ فقط ترجمه لغات است؟ یا فهم قرآن؟ اگر هدف، فهم قرآن است، ترجمه دقیق لغت، ریشه آن و ... یا جایگاه صرفی و نحوی اش، چندان مهم نیست، مهم این است که با استفاده از فهم ابتدایی از لغت و صرف و نحو، شخص بتواند قرآن را بفهمد، حال اگر دانست که این لغت در این آیه به چه معنی است، لازم نیست حتما جایگاه تجزیه یا ترکیب و ریشه لغتی آن را هم بداند. توجه دارید که منظور هدف گذاری است نه تعیین جایگاه و اهمیت علم لغت یا ادبیات عرب، هدف آموزش مفاهیم است و دانستن ریشه و ادبیات، فقط وسیله اند.پس باید به مفاهیم اولویت داد و وارد شدن بیش از حد در مبانی لغوی و تجزیه و ترکیبی، گاه باعث خسته کننده کلاس و دلزدگی شاگردان و دور شدن از هدف می شود.
منبع: ماهنامه قرآنی نسیم وحی
