سوييفت و هابل بقاياي برخوردهاي سيارکي را بررسي مي کنند
درزمستان سال گذشته، اخترشناسان متوجه سيارکي به نام شيلا(scheila)شدند که به طور غيرمنتظره اي درخشان شده بود و فوران هاي کم دوامي به بيرون پرتاب مي کرد.داده هاي به دست آمده از ماهواره ي سوييفت و تلسکوپ فضايي هابل ناسا نشان مي دهند که اين تغييرات احتمالا پس از آن به وجود آمده اند که سيارک شيلا با سيارکي خيلي کوچک تر برخورد کرده است.
به گفته دنيس بادويتس، اخترشناس دانشگاه مريلند در کالج پارک:«برخورد ميان سيارک ها موجب ايجاد قطعه هاي سنگي مي شود؛ ازذرات ريز غبار گرفته تا تخته سنگ هاي عظيم که به سياره ها و قمرهاي آن ها برخورد مي کنند.با اين حال، اين نخستين بار است که فقط چند هفته بعد از وقوع برخوردي شديد، و مدتي پيش ازاين که شواهد ناپديد شوند، توانسته ايم چنين تصاويري بگيريم».
سيارک ها قطعه هاي سنگي اند که تصور مي شود.بقاياي حاصل از شکل گيري و تحول منظومه شمسي در حدود 46 ميليارد سال پيش باشند.ميلياردها سيارک به دور خورشيد مي گردند و مدار آن ها ميان مدار سياره هاي مريخ و مشتري درکمربند اصلي سيارکي ها است.قطر سيارک شيلا حدود 113 کيلومتر است و هر5 سال يک بار به دور خورشيد مي گردد.
به گفته ي ديويد جويت، رهبر گروه هابل در دانشگاه کاليفرنيا در لس آنجلس:«داده هاي هابل با فرض برخورد سيارکي، قبلا ناشناخته، به قطر حدود 30 متر با سرعت 17700 کيلومتر بر ساعت به آساني توضيح داده مي شوند».
هابل اين بار هيچ يک از قطعه هاي مجزاي برخورد را نديد؛ برخلاف رصد سال 1388 خود از سيارک2A 2010/p که نخستين برخورد سيارکي شناسايي شده بود(براي اطلاعات بيشتر نجوم شماره ي 194، صفحه ي 14 را ببينيد).
سال هاست اخترشناسان مي دانند که دنباله دارها از مواد يخي تشکيل شده اند که وقتي با نورخورشيد گرم مي شوند،فوران مي کنند.اخترشناسان سيارک ها را سنگ هاي غيرپويايي به شمار مي آوردند که برخوردهاي متقابل سرنوشت، سطح، شکل، و اندازه ي آن ها را تعيين مي کنند.با اين حال، اين مفهوم ساده طي چند سال گذشته بسيار پيچيده شده است.
برخي از اجرام، که زماني در رده ي سيارک ها طبقه بندي شده بودند، در بخش هاي خاصي از مدارشان، به خوبي ويژگي هاي دنباله دار مانند به خود مي گيرند که ممکن است ماه ها باقي بمانند.اجرام ديگر، فوران هاي بسيار کوتاه تري از خود بروز مي دهند.هرازگاهي، مواد يخي ممکن است يابا فرايندهاي دروني زمين شناختي يابا عاملي بيروني، مانند برخوردي فضايي، به بيرون پرتاب شوند.
در 20 آذر 11/1389 دسامبر 2010، تصاوير به دست آمده از پروژه ي پويش آسمان کاتالينا در دانشگاه آريزونا، که يکي از پروژه هاي برنامه ي ناسا براي رصد اجرام نزديک به زمين است، آشکار کرد که سيارک شيلا دوبرابر آنچه که انتظار داشتيم درخشان است و در نور ضعيف دنباله دار مانندي غوطه ور شده است.با بررسي تصاوير آرشيوشده از اين بررسي، اخترشناسان نتيجه گرفتند که اين فوران بين 20 آبان تا 12 آذر اتفاق افتاده است.
سه روز بعد از آن که اين فوران اعلام شد تلسکوپ فرابنفش/مرئي(UVOT)سوييفت، تصاوير متعدد و طيفي از اين سيارک گرفت.نور فرابنفش خورشيد مولکول هاي گاز پيرامون دنباله دارها را تجزيه مي کند.مثلا، آب به هيدروکسيل و هيدروژن تبديل مي شود.اما هيچ يک از تابش هايي که اغلب در دنباله دارها ديده مي شوند، مانند هيدروکسيل يا سيانوژن، در طيف به دست آمده از(UVOT)ديده نشد.نبود گاز دراطراف سيارک شيلا منجر شد تا گروه سوييفت اين سناريو را، که يخ بيرون ريخته علت اين فعاليت هاست، رد کنند.
تصاوير نشان مي دهند که در شمال سيارک، فوراني از غبار روشن و در جنوب آن فوراني از غبار کم نورتر قرار دارد.اين فوران هاي دوگانه از ذرات ريزغباري پديد آمده اند که در اثر برخورد بيرون ريخته و به سبب فشارنور خورشيد از سيارک به بيرون رانده شده اند.هابل ابري از غبار محو شونده از اين سيارک را در 6 دي 1389 و 14 دي 1389 رصد کرد.
هردو گروه دريافتند که بهترين توضيح براي اين رصدها فرض وقوع برخورد خرده سيارکي با زاويه ي کمتر از 30 درجه با سطح سيارک شيلا بوده که دهانه اي به قطر حدود300 متر بر جاي گذاشته است.بررسي هاي آزمايشگاهي نشان مي دهند که برخوردي بسيار مستقيم ممکن نبوده است دو فوران غباري مجزا ايجاد کند.بنابر برآورد محققان، اين برخورد بيش از 660 هزار تُن غباررا به فضا پرتاب کرده است.
به گفته ي ميشل کلي از دانشگاه مريلند:«ابر غباري پيرامون سيارک شيلا ممکن است 10 هزار بار پرجرم تر از ابر دنباله دار تمپل 1 باشد که طي مأموريت ديپ ايمپکت به فضا پرتاب شد.برخوردها اين امکان را فراهم مي کنند تا درون دنباله دارها و سيارک ها را دزدکي نگاه کنيم.فوران هايي که در اثر برخوردهاي شديد بلند مي شوند، مقدار عظيمي يخ دارند ونبوديخ درون شيلا نشان مي دهد که اين جرم اصلا شباهتي به دنباله دارها ندارد».
برگرفته از:www.sciencedaily.com
اخترشناسان مدت هاست در تلاش اند تا با کنارهم گذاشتن قطعات اين پازل شکل مارپيچي واقعي کهکشان مان را معلوم کنند.به گفته ي رابرت بنجامين از دانشگاه ويسکانسين:«سال هاست دانشمندان نقشه هايي از کل کهکشان را فقط براساس رصدبخشي از آن تدوين مي کنند ياصرفا از يک شيوه براي نقشه برداري بهره مي برند.متاسفانه، وقتي شبيه سازي هاي گروه هاي مختلف را با هم مقايسه مي کنيم گاهي با هم اختلاف دارند».
چند سال پيش،بنجامين و همکارانش از تلسکوپ فضايي اسپيتزراستفاده کردند و به اين نتيجه رسيدند که کهکشان ما در واقع فقط «دوبازوي مارپيچي اصلي»دارد نه چهارتا که پيش تر تصور مي شد.اين بازوها، که بازوهاي سپر-قنطورس وبرساوش نام دارند، ظاهرا به خوبي به انتهاي ميله هاي مرکزي کهکشان متصل اند.(خورشيد ما دربازويي فرعي، حدود نيمه ي راه از مرکز به سوي لبه ي خارجي، قرار دارد که به بازوچه ي جبارمعروف است.)
اما مدارکي از اين که بازوهاي مارپيچي کهکشان دورتا دورش مي پيچند و به آن سوي کهکشان مي رسند وجود نداشت، تا اکنون.تامس ديم و پاتريک تادئوس(از مرکز اختر فيزيک هاروارد-اسميتسوني)به تازگي بازوي دوردستي را در حاشيه هاي بيروني قرص کهکشان، در سوي مخالف خودمان، شناسايي کرده اند که تقريبا 50 هزار سال نوري از مرکز فاصله دارد.
آن ها حضور اين بازو را نه با آرايه اي عظيم از تلسکوپ هاي راديويي پويش گر کل آسمان، بلکه با تلسکوپ راديويي متوسطي(با قطر آنتن 1/2 متر)بر بالاي يکي از ساختمان هاي مرکز اسميتسوني در کمبريج، ماساچوستز کشف کردند.اين تلسکوپ براي آشکارسازي تابش 115 گيگاهرتزي منوکسيدکربن در ابرهاي عظيم مولکولي تنظيم شده و به سوي صدها هدف در نزديکي صفحه ي کهکشان نشانه گيري کرد.
تابش منو کسيدکربن در 10 هدف شناسايي شد؛ که البته نمونه برداري مناسبي براي مقايسه نيست اما براي مشخص سازي مکان و گستره ي اين بازوي دوردست کافي بود.معلوم شد که يکي از اين ابرهاي پر از منوکسيدکربن قطري حدود 150 سال نوري و جرمي دست کم 50 هزار برابر خورشيد دارد.
اين بازو در پويش هاي راديويي پيشين، که فراواني هيدروژن خنثي را در سرتاسر قرص کهکشان به نقشه درآورده بود، نيز خود را نشان داده بود.ديم فکر مي کند علت زودتر آشکار نشدن اين بازو اين است که مکان اين بازو نسبت به صفحه ي کهکشان زاويه دار است.ديم مي افزايد:«مشکل اصلي ما با هيدروژن اين است که مقدارش خيلي زياد است.به هر حال، علايم راديويي حاصل از منوکسيدکربن نشان از تمرکز شديد هيدروژن در اين بازوي دوردست دارد که همين ثابت مي کند اين بازو واقعا وجود دارد».
درازاي اين بازو تقريبا 60 هزارسال نوري است.ديم و تادئوس بر اين باورند که اين بازو از انتهاي دوردست بازوي سپر-قنطورس آغاز مي شود؛ به اين معني که درازاي کل اين قوس بيش از 200 هزار سال نوري است وبيش از 300 درجه به دورمرکز کهکشان پيچ خورده است.اين اخترشناسان اميدوارند بتوانند درسال هاي پيش رو با تلسکوپ راديويي کوچک خود نقشه هاي دقيق تري از اين بخش کهکشان تهيه کنند تا واقعي بودن اين بازو را بيش ازپيش اثبات کنند.به هر حال، مايه ي قوت قلب است وقتي بدانيم راه شيري واقعا داراي بازوهاي مارپيچي کامل و متقارن است؛ همان طور که برازنده ي هر کهکشان مارپيچي بزرگي است.
منبع:ماهنامه نجوم شماره 207
به گفته دنيس بادويتس، اخترشناس دانشگاه مريلند در کالج پارک:«برخورد ميان سيارک ها موجب ايجاد قطعه هاي سنگي مي شود؛ ازذرات ريز غبار گرفته تا تخته سنگ هاي عظيم که به سياره ها و قمرهاي آن ها برخورد مي کنند.با اين حال، اين نخستين بار است که فقط چند هفته بعد از وقوع برخوردي شديد، و مدتي پيش ازاين که شواهد ناپديد شوند، توانسته ايم چنين تصاويري بگيريم».
سيارک ها قطعه هاي سنگي اند که تصور مي شود.بقاياي حاصل از شکل گيري و تحول منظومه شمسي در حدود 46 ميليارد سال پيش باشند.ميلياردها سيارک به دور خورشيد مي گردند و مدار آن ها ميان مدار سياره هاي مريخ و مشتري درکمربند اصلي سيارکي ها است.قطر سيارک شيلا حدود 113 کيلومتر است و هر5 سال يک بار به دور خورشيد مي گردد.
به گفته ي ديويد جويت، رهبر گروه هابل در دانشگاه کاليفرنيا در لس آنجلس:«داده هاي هابل با فرض برخورد سيارکي، قبلا ناشناخته، به قطر حدود 30 متر با سرعت 17700 کيلومتر بر ساعت به آساني توضيح داده مي شوند».
هابل اين بار هيچ يک از قطعه هاي مجزاي برخورد را نديد؛ برخلاف رصد سال 1388 خود از سيارک2A 2010/p که نخستين برخورد سيارکي شناسايي شده بود(براي اطلاعات بيشتر نجوم شماره ي 194، صفحه ي 14 را ببينيد).
سال هاست اخترشناسان مي دانند که دنباله دارها از مواد يخي تشکيل شده اند که وقتي با نورخورشيد گرم مي شوند،فوران مي کنند.اخترشناسان سيارک ها را سنگ هاي غيرپويايي به شمار مي آوردند که برخوردهاي متقابل سرنوشت، سطح، شکل، و اندازه ي آن ها را تعيين مي کنند.با اين حال، اين مفهوم ساده طي چند سال گذشته بسيار پيچيده شده است.
برخي از اجرام، که زماني در رده ي سيارک ها طبقه بندي شده بودند، در بخش هاي خاصي از مدارشان، به خوبي ويژگي هاي دنباله دار مانند به خود مي گيرند که ممکن است ماه ها باقي بمانند.اجرام ديگر، فوران هاي بسيار کوتاه تري از خود بروز مي دهند.هرازگاهي، مواد يخي ممکن است يابا فرايندهاي دروني زمين شناختي يابا عاملي بيروني، مانند برخوردي فضايي، به بيرون پرتاب شوند.
در 20 آذر 11/1389 دسامبر 2010، تصاوير به دست آمده از پروژه ي پويش آسمان کاتالينا در دانشگاه آريزونا، که يکي از پروژه هاي برنامه ي ناسا براي رصد اجرام نزديک به زمين است، آشکار کرد که سيارک شيلا دوبرابر آنچه که انتظار داشتيم درخشان است و در نور ضعيف دنباله دار مانندي غوطه ور شده است.با بررسي تصاوير آرشيوشده از اين بررسي، اخترشناسان نتيجه گرفتند که اين فوران بين 20 آبان تا 12 آذر اتفاق افتاده است.
سه روز بعد از آن که اين فوران اعلام شد تلسکوپ فرابنفش/مرئي(UVOT)سوييفت، تصاوير متعدد و طيفي از اين سيارک گرفت.نور فرابنفش خورشيد مولکول هاي گاز پيرامون دنباله دارها را تجزيه مي کند.مثلا، آب به هيدروکسيل و هيدروژن تبديل مي شود.اما هيچ يک از تابش هايي که اغلب در دنباله دارها ديده مي شوند، مانند هيدروکسيل يا سيانوژن، در طيف به دست آمده از(UVOT)ديده نشد.نبود گاز دراطراف سيارک شيلا منجر شد تا گروه سوييفت اين سناريو را، که يخ بيرون ريخته علت اين فعاليت هاست، رد کنند.
تصاوير نشان مي دهند که در شمال سيارک، فوراني از غبار روشن و در جنوب آن فوراني از غبار کم نورتر قرار دارد.اين فوران هاي دوگانه از ذرات ريزغباري پديد آمده اند که در اثر برخورد بيرون ريخته و به سبب فشارنور خورشيد از سيارک به بيرون رانده شده اند.هابل ابري از غبار محو شونده از اين سيارک را در 6 دي 1389 و 14 دي 1389 رصد کرد.
هردو گروه دريافتند که بهترين توضيح براي اين رصدها فرض وقوع برخورد خرده سيارکي با زاويه ي کمتر از 30 درجه با سطح سيارک شيلا بوده که دهانه اي به قطر حدود300 متر بر جاي گذاشته است.بررسي هاي آزمايشگاهي نشان مي دهند که برخوردي بسيار مستقيم ممکن نبوده است دو فوران غباري مجزا ايجاد کند.بنابر برآورد محققان، اين برخورد بيش از 660 هزار تُن غباررا به فضا پرتاب کرده است.
به گفته ي ميشل کلي از دانشگاه مريلند:«ابر غباري پيرامون سيارک شيلا ممکن است 10 هزار بار پرجرم تر از ابر دنباله دار تمپل 1 باشد که طي مأموريت ديپ ايمپکت به فضا پرتاب شد.برخوردها اين امکان را فراهم مي کنند تا درون دنباله دارها و سيارک ها را دزدکي نگاه کنيم.فوران هايي که در اثر برخوردهاي شديد بلند مي شوند، مقدار عظيمي يخ دارند ونبوديخ درون شيلا نشان مي دهد که اين جرم اصلا شباهتي به دنباله دارها ندارد».
برگرفته از:www.sciencedaily.com
بازوي جديد کهکشان راه شيري
اخترشناسان مدت هاست در تلاش اند تا با کنارهم گذاشتن قطعات اين پازل شکل مارپيچي واقعي کهکشان مان را معلوم کنند.به گفته ي رابرت بنجامين از دانشگاه ويسکانسين:«سال هاست دانشمندان نقشه هايي از کل کهکشان را فقط براساس رصدبخشي از آن تدوين مي کنند ياصرفا از يک شيوه براي نقشه برداري بهره مي برند.متاسفانه، وقتي شبيه سازي هاي گروه هاي مختلف را با هم مقايسه مي کنيم گاهي با هم اختلاف دارند».
چند سال پيش،بنجامين و همکارانش از تلسکوپ فضايي اسپيتزراستفاده کردند و به اين نتيجه رسيدند که کهکشان ما در واقع فقط «دوبازوي مارپيچي اصلي»دارد نه چهارتا که پيش تر تصور مي شد.اين بازوها، که بازوهاي سپر-قنطورس وبرساوش نام دارند، ظاهرا به خوبي به انتهاي ميله هاي مرکزي کهکشان متصل اند.(خورشيد ما دربازويي فرعي، حدود نيمه ي راه از مرکز به سوي لبه ي خارجي، قرار دارد که به بازوچه ي جبارمعروف است.)
اما مدارکي از اين که بازوهاي مارپيچي کهکشان دورتا دورش مي پيچند و به آن سوي کهکشان مي رسند وجود نداشت، تا اکنون.تامس ديم و پاتريک تادئوس(از مرکز اختر فيزيک هاروارد-اسميتسوني)به تازگي بازوي دوردستي را در حاشيه هاي بيروني قرص کهکشان، در سوي مخالف خودمان، شناسايي کرده اند که تقريبا 50 هزار سال نوري از مرکز فاصله دارد.
آن ها حضور اين بازو را نه با آرايه اي عظيم از تلسکوپ هاي راديويي پويش گر کل آسمان، بلکه با تلسکوپ راديويي متوسطي(با قطر آنتن 1/2 متر)بر بالاي يکي از ساختمان هاي مرکز اسميتسوني در کمبريج، ماساچوستز کشف کردند.اين تلسکوپ براي آشکارسازي تابش 115 گيگاهرتزي منوکسيدکربن در ابرهاي عظيم مولکولي تنظيم شده و به سوي صدها هدف در نزديکي صفحه ي کهکشان نشانه گيري کرد.
تابش منو کسيدکربن در 10 هدف شناسايي شد؛ که البته نمونه برداري مناسبي براي مقايسه نيست اما براي مشخص سازي مکان و گستره ي اين بازوي دوردست کافي بود.معلوم شد که يکي از اين ابرهاي پر از منوکسيدکربن قطري حدود 150 سال نوري و جرمي دست کم 50 هزار برابر خورشيد دارد.
اين بازو در پويش هاي راديويي پيشين، که فراواني هيدروژن خنثي را در سرتاسر قرص کهکشان به نقشه درآورده بود، نيز خود را نشان داده بود.ديم فکر مي کند علت زودتر آشکار نشدن اين بازو اين است که مکان اين بازو نسبت به صفحه ي کهکشان زاويه دار است.ديم مي افزايد:«مشکل اصلي ما با هيدروژن اين است که مقدارش خيلي زياد است.به هر حال، علايم راديويي حاصل از منوکسيدکربن نشان از تمرکز شديد هيدروژن در اين بازوي دوردست دارد که همين ثابت مي کند اين بازو واقعا وجود دارد».
درازاي اين بازو تقريبا 60 هزارسال نوري است.ديم و تادئوس بر اين باورند که اين بازو از انتهاي دوردست بازوي سپر-قنطورس آغاز مي شود؛ به اين معني که درازاي کل اين قوس بيش از 200 هزار سال نوري است وبيش از 300 درجه به دورمرکز کهکشان پيچ خورده است.اين اخترشناسان اميدوارند بتوانند درسال هاي پيش رو با تلسکوپ راديويي کوچک خود نقشه هاي دقيق تري از اين بخش کهکشان تهيه کنند تا واقعي بودن اين بازو را بيش ازپيش اثبات کنند.به هر حال، مايه ي قوت قلب است وقتي بدانيم راه شيري واقعا داراي بازوهاي مارپيچي کامل و متقارن است؛ همان طور که برازنده ي هر کهکشان مارپيچي بزرگي است.
منبع:ماهنامه نجوم شماره 207
