زوج خورشيدشناس قرن نوزدهم

حتما اصطلاح «کمينه ي ماندر»تا به حال به گوش تان خورده است.اين نامي است که به بازه اي از 1645 تا 1715 ميلادي داده شده که، بنا به گزارش رصدگران آن دوره، طي آن تعداد لکه هاي خورشيدي به طرز عجيبي کم شده بوده است.اين مفهوم درسال 1976/1355 مورد توجه عمومي قرار گرفت که جاي ادي، اخترشناس و نويسنده ي علمي آمريکايي، مقاله اي با عنوان «کمينه ي ماندر»در نشريه ي ساينس منتشر کرد.ادي به کمک يافته هاي اخترشناسان رصدگر آن دوران ثابت کرد که فعاليت هاي خورشيد طي آن دوره تقريبا متوقف شده بوده است.البته تا پيش از ادي هم همه ي اخترشناسان به اين دوره نام کمينه ي ماندر را داده بودند، به ياد ادوارد ماندر (1928-1851)، اخترشناس انگليسي، که پروژه هاي گسترده اي درباره ي لکه هاي خورشيدي انجام داده بود.بيشتر تحقيقات ماندر در اين باره بود که عرض جغرافيايي لکه هاي خورشيدي به مرورزمان چه تغييراتي مي کند.اما خوب است بدانيد که ماندر اين پژوهش ها را به تنهايي انجام نمي داد و دستياري پرتلاش و جدي داشت که به اندازه ي خودش در اين يافته ها سهيم بود.شايد از ميان ما کمتر کسي بداند که دستيار مسلم آقاي ماندر در همه ي اين پژوهش ها کسي نبود جز همسرش، آني راسل ماندر.
آني راسل در سال 1868 ميلادي در استرابين ايرلند متولد شد.چيز زيادي از سال هاي ابتدايي زندگي او نمي دانيم اما احتمالا علاقه به نجوم در کودکي در او شکل گرفته زيرا برادر بزرگ ترش ج.ديل راسل منجم شده بود.آني، پس از طي مقدمات تحصيل در منزل، به مدرسه و کالج ويکتوريا در بلفاست رفت و پس از آن در آزموني برنده ي جايزه اي شد که به او امکان مي داد در آزمون بورسيه ي کالج گريتون دانشگاه کمبريج شرکت کند.او در اين آزمون برنده ي سه سال بورسيه ي تحصيلي اين کالج شد و در دانشگاه کمبريج به تحصيل رياضيات مشغول شد.او در سال 1889 ميلادي، با افتخار و با عنوان بهترين دانشجوي رياضي کالج در آن سال، فارغ التحصيل شد و به رتبه ي سنيورآپتيم در آزمون حساب(يکي از مدارج اختصاصي دانشگاه کمبريج و بالاترين درجه اي که ممکن بود به زنان اعطا شود)دست پيدا کرد.هرچند به سبب محدوديت هاي آن زمان نمي توانست مدرک ليسانس رياضي را دريافت کند.
پس از فارغ التحصيلي به شغل آموزگاري رياضيات در کالج دختران درجرسي مشغول شد اما خيلي زود دريافت که معلمي شغل دلخواهش نيست.چندي بعد متوجه شد که رصدخانه ي سلطنتي گرينويچ به دنبال استخدام «زنان محاسبه گر»است و با وجودي که دستمزد کار بسيار ناچيز بود در سال 1891 ميلادي اين شغل را انتخاب کرد.او حين انجام شغلش و بررسي و شمارش لکه هاي خورشيدي در عکس هاي خورشيد با ادوارد ماندر، رييس بخش عکاسي از خورشيد دراين رصدخانه و نيز بنيان گذار انجمن نجوم انگلستان(BAA)،آشنا شد.آقاي ماندر خيلي زود به استعداد آني پي برد و او را به سمت دستياري خود برگزيد.کار او پس از اين، به عکاسي از خورشيد و بررسي لکه ها ارتقا پيدا کرد.
يکي ديگر از کارهايي که آني در آن به ادوارد کمک مي کرد انتشار نشريه ي انجمن بود.آني نخستين سردبير اين نشريه ازسال 1894 تا1896 بود و بعدها دوباره از 1917 تا 1930 هم سردبير آن شد.آني و ادوارد در سال 1895 با هم ازدواج کردندو از آن پس با هم در پروژه هاي نجومي همکاري نزديکي داشتند.انجمن نجوم انگلستان به تشويق منجمان آماتور و به ويژه زنان مي پرداخت و آني هم به اندازه ي همسرش مشتاق کاربراي اين انجمن بود.او مشارکت هاي ديگري هم در پروژه هاي نجومي داشت که از جمله بررسي راه شيري به کمک عکاسي که با حمايت و پشتيباني مالي کالج گريتون انجام شد، و همچنين رصد و عکاسي از کسوف طي سفرهاي اکتشافي و پژوهشي براي ديدن خورشيد گرفتگي ها که از سوي انجمنBAA برگزار مي شد.
هرچند بيشتر کارهاي آني با همکاري همسرش انجام مي شد، کارهاي مستقلي هم انجام مي داد.خورشيد موضوع مورد علاقه ي او بود.يکي از نظريات او اين بود که زمين بر تعداد و مساحت لکه هاي خورشيدي اثر مي گذارد و اين که تعداد لکه هاي خورشيدي، از ديد رصدگر زميني، از لبه ي شرقي به لبه ي غربي خورشيد کاهش مي يابد.نتيجه ي پژوهش هاي آني و ادوارد اين بود که تغييرات درلکه هاي خورشيدي منجر به بروز تغييرات آب و هوايي درزمين مي شود.و اين يافته منجر به اين کشف شد که کاهش لکه هاي خورشيدي طي بازه ي کمينه ي ماندر احتمالا منجر به بروز «عصرکوچک يخ بندان»در اروپا شده بوده است.
آني ماندر همچنين به تاريخ نجوم و نخستين تفسيرها و روايت ها از صورت هاي فلکي بسيارعلاقه مند بود و چندين مقاله دراين باره منتشرکرد.او درسال 1908 ميلادي کتابي با عنوان ستاره ها و داستان آن ها منتشر کرد که در آن نام ادوارد ماندر در مقام نويسنده ي همکار به چشم مي خورد.او به همراه دو زن ديگر در سال 1892 براي عضويت درانجمن سلطنتي نجوم انگلستان درخواست داده بودند اما موفق نشدند سه چهارم آرا را کسب کنند.اما سرانجام در سال 1916 او نخستين زني شد که به عضويت انجمن سلطنتي نجوم انگلستان پذيرفته شد.آني و ادوارد فرزندي نداشتند، هر چند ادوارد از ازدواج نخست خود پنج فرزند داشت و آني نيزمادرخواندگي دو کودک از اقوام ادوارد را بر عهده گرفته بود.آني ماندر در سال 1947/1326 در لندن درگذشت.
مشغوليت هاي آني راسل ماندر به خوبي نمايان گر مشارکت زنان قرن نوزدهم در نجوم انگلستان است.هر چند او درموقعيتي کمي فراتر از يک زن عادي در آن زمان قرار داشت؛ زيرا شغلي در رصدخانه ي گرينويچ داشت که براي آن دستمزد دريافت مي کرد.گودال برخوردي ماندر روي ماه به ياد اين زوج دانشمند نام گذاري شده است.
منبع:ماهنامه نجوم شماره 207