دنياي جالب اين گونه از ميمون هميشه مدنظر انسان بوده است.نگاهي به آن مي اندازيم.
با شنيدن نام گوريل، بيشتر افراد تصوير موجودي پشمالو و وحشي را در ذهن خود به تصوير در مي آورند که ديوانه وار نعره مي زند و با دست هاي ستبر خود به شدت بر سينه اش مي کوبد.گرچه اين تصوير چندان هم دور از واقعيت نيست و گهگاه در طبيعت اتفاق مي افتد، اما تنها زماني که گوريل ها مستقيما مورد تهديد قرار گيرند و اين حيوان بسيار آرام تر از اين حرف هاست.البته براي هر کس که کينگ کونگ (1933)را ديده باشد، باور اين مساله سخت است اما کارهاي ميداني جانور شناساني چون جورج شالروديان فوسي، پرده از اسرار زندگي خصوصي اين حيوان برداشت و نشان داد يکي از نزديک ترين خويشاوندان ژنتيکي ما تا چه حد آرام و سر به زير است.پس از آن هم سيل مستندهاي حيات وحش، ما را بيشتر با اين موجود دوست داشتني آشنا کرده اند تا جايي که لحظه رويارويي سر ديويد اتنبوروبا گوريل ها که در مستند حيات روي زمين (1979)به نمايش در آمد در نظر سنجي کانال چهار تلويزيون انگلستان به عنوان دوازدهم، در ميان 100 لحظه فراموش نشدني تلويزيون انگليس دست يافت.جايي بالاتر از تاج گذاري ملکه اليزابت دوم و ازدواج پرنس چالزودايانا.
يکي از نزديک ترين خويشاوندان انسان
تا اين اواخر انسان جدا از شامپانزه ها، گوريل ها و ساير ميمون ها در خانواده اي به نام هومينيده (Homonidae)قرار مي گرفت اما با گسترش روش هاي مولکولي در دو دهه اخير و مقايسه گونه هاي مختلف با اين شيوه ها مشخص شد انسان به شامپانزه ، گوريل و اورانگوتان بسيار شبيه است.در نتيجه اکنون خانواده هومينيده، هم انسان را شامل مي شود و هم اين دسته از نخستي ها را.تمامي اعضاي اين خانواده جمجمه بزرگي دارند.در همه آنها سوراخ هاي بيني نزديک به هم و جلو آمده اند و همه آنها 32 دندان و به تعداد يکسان دندان پيش، نيش و آسياب دارند.رفتارهاي اجتماعي پيچيده دارند و از اصوات و تغيير شکل ماهيچه اي صورت براي برقراري ارتباط استفاده مي کنند.
چند گونه گوريل وجود دارد؟
در گذشته تصوير بر اين بود که گوريل ها تنها شامل يک گونه مي شوند اما با استفاده از شواهد ژنتيکي مشخص شده دو گونه گوريل وجود دارد.گوريل هاي شرقي (Gorilla beringei)و گوريل هاي غربي ( Gorilla gorilla)، گوريل هاي شرقي در شرق کنگو، روآندا و اوگاندا زندگي مي کنند و انواع غربي آنها در بخش غربي آفريقاي مرکزي (گابون، کنگو، کامرون و جمهوري آفريقاي مرکزي)يافت مي شوند.
از دو تا 180 کيلوگرم
گوريل ها هنگام تولد تنها دو کيلوگرم وزن دارند اما ماده ها پس از بلوغ 90 کيلوگرم وزن و 150 سانتي متر ارتفاع خواهند داشت و وزن و قد نرها نيز به ترتيب بين 140 تا 180 کيلوگرم و 180 سانتي متر خواهد بود.اين تفاوت در بين دو جنس که احتمالا ناشي از نوع سيستم توليد مثلي گونه است مثالي از دوريختي جنسي است.در گوريل و اورانگوتان جنس مذکر دو برابر جنس ماده وزن دارد و اين مقدار، در شامپانزه به 1/35 برابر رسيده است.دوريختي جنسي در انسان کاهش يافته و به 1/2 برابر رسيده که احتمالا ناشي از گسترش تک همسري در جوامع اوليه انساني در قياس با ديگر هومينيدهاست.
تختخواب دست ساز!
گوريل ها براي هر شب خود، زيراندازي تازه از شاخه و برگ مي سازند و هر گوريل موظف است تختخوابش را خودش بسازد و تنها نوزادان از انجام اين وظيفه معافند و مي توانند پيش مادرشان بخوابند.
آيا گوريل ها اجتماعي اند؟
تقريبا بله.گوريل ها در قالب گروه هيا 50 نفره هم ديده شده اند اما عموما يک گروه شامل يک تا دو نر بالغ، سه تا چهار ماده غير خويشاوند و فرزندان شان مي شود.اما اينکه چرا گوريل ها تقريبا اجتماعي اند؛به همان دليل است که انسان ها هم تقريبا اجتماعي اند.نکته اصلي اين است که نمي توان ، يک گونه را اجتماعي خواند و ديگري را غير اجتماعي.اين دو اصطلاح در دو سوي يک طيف پيوسته قرار دارند.در گونه هاي غير اجتماعي، افراد گونه با هم رابطه داشته باشند، تنها براي توليد مثل است که نيازي خود خواهانه است؛ چرا که فقط براي تضمين انتقال ژن هاي شما به نسل بعد مفيد است، نه چيز ديگر.در انتهاي ديگر طيف، مورچه ها، زنبورها و اسب ها ، موريانه ها و موش کور برهنه قرار دارند که در آنها بخشي از هر کلوني غير فعال است و فقط در راه توليد مثل طبقات ديگر عمل مي کند.گوريل ها همانند انسان ها، به صورت گروهي زندگي مي کنند، بنابراين غير اجتماعي نيستند ولي مسلما نمي توان آنها را موجوداتي واقعا اجتماعي، مانند مورچه ها ناميد.گوريل ها تا زماني اجتماعي اند که موفقيت توليد مثل شان در خطر نيفتد.يک گوريل پشت نقره زماني که شرايط ايجاب کند، از کشتن فرزندان نرهاي ديگر در گروه رويگردان نيست.
گوريل پشت نقره اي
گوريل پشت نقره اي، گوريل بالغي است که لااقل 12 سال سن دارد و قسمتي از موهاي پشتي اش نقره اي رنگ شده اند و ضمنا دندان هاي نيش بزرگي دارد.البته گوريل هاي 11 ساله هم بالغ هستند و پشت سياه خوانده مي شوند اما پشت نقره اي ها سر دسته و رهبر گروهند.گوريل ها عموما گروه پدري خود را حول و حوش 11 سالگي ترک مي کنند اما برخي نيز در گروه پدري مي مانند تا قدرت پدر را پس از مرگش تصاحب کنند.گوريل هاي ماده هم پس از بلوغ جنسي، گروه پدري را ترک مي کنند و به نزديک ترين پشت نقره اي که در آن حوالي وجود دارد مي پيوندند.در صورت تهديد، گوريل پشت نقره با جيغ کشيدن، سينه کوفتن، شکستن شاخه ها، نمايش دندان هاي خوفناکش و در نهايت حمله، واکنش نشان مي دهد.در صورت مرگ پشت نقره اي به هر علتي، گروه از هم مي پاشد و اعضاي آن به دنبال يک پشت نقره اي ديگر مي روند.
حرف زدن به شيوه گوريل ها
گوريل ها براي ارتباط بين خودشان از 15 نوع صداي مختلف استفاده مي کنند که هر کدام معني خاصي دارد اما به دليل نبود ابزار لازم براي به کارگيري اصوات در بين نخستي ها، موجوداتي غير از انسان نمي توانند به زبان ما حرف بزنند اما با تلاش هاي پني پترسون از دانشگاه استنفورد، گوريلي به نام کوکو، زبان اشاره انسان را براي انتقال پيام هاي ساده اي مانند درخواست پرتقال از پني فرا گرفت.اين گوريل قادر به استفاده از بيش از 500 علامت زبان اشاره بود و با 500 علامت ديگر نيز آشنايي داشت.
آيا گوريل ها از ابزار استفاده مي کنند؟
تا مدت ها تصور بر اين بود که گوريل ها بر خلاف ديگر نخستي هاي بزرگ(انسان، شامپانزه و اورانگوتان)از ابزار استفاده نمي کنند ولي در سال 2005 براي اولين بار استفاده از ابزار در بين گوريل هاي وحشي ديده شد.در اين زمان گوريل هايي که از تکه هاي چوب براي جست و جو در يک جنگل مردابي استفاده مي کردند، مشاهده شدند.يکي از اين گوريل ها، گوريلي ماده به نام ليا، زماني که مي خواست از قسمت پرآب عبور کند از تکه چوبي به عنوان ابزار عمق سنجي، بيش از گذر از آن منطقه استفاده کرد.تا قبل از اين واقعه، استفاده از ابزار توسط گوريل ها در اسارت ديده شده بود.ولي هرگز در مورد گوريل هاي وحشي چنين چيزي گزارش نشده بود.نکته جالب اين است که در اين مورد، گوريل ها از ابزار، تنها براي طي آسان تر مسير استفاده کردند و اين در حالي است که شامپانزه ها تنها براي مقاصد مرتبط باغذايابي، مانند خوردن موريانه يا شکستن دانه ها،از ابزار استفاده مي کنند و در عين حال ابزار مورد استفاده توسط گوريل ها سطح پايين تري از شامپانزه ها دارد؛ چرا که شامپانزه ها ابتدا ابزار را شکل مي دهند و سپس از آن استفاده مي کنند ولي ظاهرا گوريل ها از قابليت ابزار روزي در سطح شامپانزه ها بي بهره اند.
آيا گوريل ها شکارچي هم دارند؟
غير از انسان که شکارچي عمده اين موجود بوده خير.البته گزارش هاي نادري در مورد حمله پلنگ به گوريل وجود دارد.انسان ها حتي به محافظان گوريل ها هم رحم نکرده اند، چه برسد به خود اين حيوانات بي نوا.انسان به شکل غير مستقيم و با تخريب زيستگاه اين جانور او را به سمت انقراض پيش برده است.دشمن ديگر گوريل ها ويروس ابولاست که تقريبا 95 درصد گوريل ها مبتلا را از ميان مي برد.
اثر بيني
محققاني که به مطالعه گوريل ها مي پردازند بايد هر روز محل خواب گروه مورد نظر خود را پيدا کرده و سپس با دنبال کردن رد آنها مکان فعلي در جنگل را با GPS مشخص کنند و بعد وضعيت هر يک از اعضاي گروه را نيز ثبت و ضبط کنند.راه شناسايي يک گوريل خاص هم استفاده از اثر بيني است؛ چرا که الگوي چروک خوردگي ناحيه بيني براي هر گوريل منحصر به فرد است.البته اثر بيني با رشد حيوان تغيير مي کند، براي همين پايگاه اثر بيني گوريل ها هر سال به روز رساني مي شود تا محققان بتوانند به اساني هر گوريلي را که مي خواهند دنبال کنند.
منبع:نشريه دانستنيها، شماره 24 
