زندگي روزمره و چالش هاي اجتماعي

درباره کتاب «ارزيابي تأثيرات اجتماعي» چه مي دانيد؟
 

«توسعه، واقعيتي چند بعدي و بي گمان محصور در ارزش هاست. عاملانش مردم اند و گسترده نيازمندي هاي واقعي همين مردم است که جهت و محتواي توسعه را تعيين مي کند...» اين بخشي از عبارتي است که دکتر محمد فاضلي نويسنده کتاب «ارزيابي اجتماعي» کتاب را حاصل تلاش براي شرح و بسط ايده مطرح شده در اين عبارت مي داند. بنابر تعريف نويسنده «ارزيابي تأثيرات اجتماعي» يا همان «اتا» تلاش فکري براي کاربرد علوم اجتماعي در قالبي ميان رشته اي براي ارزيابي شرايط تحقق توسعه با بيشترين موفقيت و کمترين آسيب هاست.
اولين بار نويسنده در سال 88 از اصطلاح «اتا» به جاي عبارت «ارزيابي تأثيرات اجتماعي» استفاده کرد. از آن به بعد همان گونه که خود نويسنده هم تأکيد مي کند اين ترکيب مخفف، نوعي هويت خاص به وجود آورد که براي تعريف و بسط يک حوزه نوپا در کشور موهبتي به حساب مي آيد و مسئله وحدت رويه در کاربرد مفاهيم و نهادينه کردن ارزيابي تأثيرات اجتماعي در ايران را تسهيل کرده است.
اگر چه پس از طرح «اتا» مطالب نسبتا زيادي به خصوص در فضاي مجازي درباره آن منتشر شد اما اين اولين کتابي است که به صورت منسجم در اين باره تاليف شده است. اين کتاب که توسط انتشارات جامعه شناسان و با همکاري اداره کل مطالعات اجتماعي و فرهنگي شهرداري تهران منتشر شده، اين موضوع را در سه بخش مورد بررسي قرار داده است. بخش نخست که سه فصل اول کتاب را شامل مي شود مقدمه ورود به بحث و تعريف «اتا» به منزله دانش و ابزار تحليل اجتماعي توسعه پايدار است. بخش دوم يعني فصول چهارم تا هفتم کتاب به ارائه روش شناسي انجام مطالعات اتا پرداخته و بخش سوم که از فصل هشتم تا پايان کتاب را شامل مي شود به يکي از مباني بسيار مهم اتا يعني مشارکت و همچنين به چالش ها و فرصت هايي که پيش روي اتاست مي پردازد.
شايد بيشترين مباحث نظري صرف در فصل اول کتاب جمع شده باشد. نويسنده در اين فصل به ابعاد گوناگون مفهوم توسعه در دهه هاي اخير پرداخته و به درستي نشان مي دهد که سير تاريخي مفهوم توسعه به آنجا رسيده است که نه فقط شاخص هاي کمي اقتصادي، بلکه محيط زيست ويژگي هاي جمعي اجتماع در معرض توسعه روابط اجتماعي انسان ها، داوري مردم درباره اقدامات توسعه اي تاريخ و هويت انسان و جامعه در تعريف اين مفهوم و شکل دادن به هر گونه داوري درباره تأثيرات آن سهيم شده اند.
در فصل دوم نويسنده سعي مي کند تا با ورود به دنياي شهر و تأکيد بر تلقي اجتماعي از توسعه شهري تعامل ضرورت هاي کاربردي و نظري را به نمايش بگذارد. نويسنده در اين فصل به جست و جوي توسعه پايدار در محيط شهري است و بدين ترتيب مقولات پايداري، کيفيت زندگي، عدالت اجتماعي و تأثيرات اجتماعي اقدامات توسعه اي در محيط هاي شهري را دنبال مي کند. اگر چه ممکن است خواننده با خواندن اين فصل گمان کند که همه مطالب کتاب بر محور توسعه پايدار شهري سامان يافته است اما در ادامه مي بيند که نويسنده بر مدعاي خود مبني بر ارائه راهکارهايي براي کاربرد ارزيابي تأثيرات اجتماعي در همه اقدامات توسعه اي پايبند بوده و طيفي از مثال ها و مسائل مرتبط با ارزيابي تأثيرات اجتماعي اقدامات توسعه اي در حوزه هاي مختلف را ارائه مي کند.
از فصل سوم کتاب به بعد نويسنده ديگر وارد مبحث «اتا» مي شود. تعريف اتا، تحول توسعه اتا ويژگي هاي آن، اصول اتا و صور ديگر ارزيابي توسعه، گونه شناسي تأثيرات و عرصه هاي مطالعات اتا از جمله عناويني هستند که نويسنده ذيل آنها به بررسي و تشريح اين موضوع جديد مي پردازد. دکتر فاضلي فصل سوم را با بر شمردن 11 مرحله مطالعه اتا که خود آنها را به سه بخش «آماده سازي»، «ارزيابي» و «تعديل جبران و نظارت» دسته بندي کرده است به اتمام مي رساند و در فصول بعدي کتاب به تشريح جزئيات روش شناختي هر يک از اين مراحل مي پردازد.
اگر چه از فصل چهارم تا پايان کتاب به مباحث خشک روش شناختي پرداخته مي شود اما نويسنده با شگردهاي نويسندگي خود همچنان خواننده را به خواندن مطالب اين بخش ها ترغيب مي کند. يکي از مهم ترين ويژگي هاي اين کتاب نوع ادبيات نويسنده است که در عين پختگي متني ساده و روان دارد تا مخاطبان بيشتري را به سوي خود جلب کند. به علاوه به عنوان يک ويژگي بارز مي توان به مثال ها و نمودارهايي اشاره کرد که در جاي جاي کتاب به شکلي روشن و کاربردي و البته بجا استفاده شده اند تا هم مطالب را براي خواننده خواندني تر، قابل فهم تر و جذاب تر سازند و هم نشان دهند که «اتا» تا چه اندازه با زندگي روزمره ما عجين شده و مباحث مربوط به آن تا چه ميزان کاربردي هستند.
منبع: نشريه همشهري خرد نامه (ويژه نامه کتاب) شماره 67