آينده روشن از نگاه سعدي

فصل عدالت
 

اولين روز از دومين ماه بهار، به عنوان روز سعدي نام گذاري شده است. سعدي شيرازي يکي از بزرگ ترين شاعران ايران است. نام او براي ما ايراني ها، نام آشنايي است که بعد از گذشت هشت قرن، هنوز هم ورد زبان ادب دوستان و عاشقان شعر در سراسر دنياست. نام او مشرف الدين يا مصلح الدين است. او در شيراز به دنيا آمد، در خانواده اي که همه آنها عالمان دين بودند. تحصيلات خود را نيز در همان شهر آغاز کرد و در بغداد در مدرسه نظاميه ادامه داد. سعدي اهل سفر بود و بيشتر عمر خود را در سفر گذراند. از سفر حج که بگذريم، او به حجاز و شام و سوريه هم سفر کرده بود. از اين سفرها تجربه هاي فراواني کسب کرده و دانش بسياري به دست آورده بود. او در سفرهاي خود بيشتر با تاجران ادويه و کالا و زائران اماکن مقدس هم سفر مي شد و از آنها حکايت ها، افسانه ها و قصه هاي بسياري مي شنيد که به واسطه همين روايت ها از رسوم و آيين هاي ملل مختلف آگاه شده بود و براي خود گنجينه اي بسيار ارزشمند از دانش و معرفت و ادب و تجربه فراهم کرد که رد پاي اين تجارب ارزشمند را در دو اثر جاودان گلستان و بوستان او مي توانيم ببينيم.
بوستان، اولين اثر سعدي است که آن را در سفرهاي خود سروده و داراي چهار هزار بيت است. سعدي در بوستان خود به موضوعات متعددي پرداخته است، موضوعاتي مانند اخلاق، تربيت، سياست و مسائل مختلف اجتماعي. اين کتاب از ده بخش تشکيل شده است، به نام هاي عدل، احسان، عشق، تواضع، رضا، ذکر، تربيت، شکر، توبه، مناجات و ختم کتاب.

گلستان سعدي، زيباترين و خواندني ترين کتاب نثر در زبان فاسي است که از ويژگي هاي آن اين است که نثر با شعر آميخته شده و در پايان هر حکايتي، يک يا چند بيت شعر به عنوان شاهد آمده است.

سعدي به دليل آشنايي و انس با قرآن، بيشترين بهره را از آيات آسماني برده است. او در شعر خود اشاره هاي مستقيم و غيرمستقيم فراواني به آيات قرآن دارد. اين کتاب آسماني سرچشمه الهام بسياري از اشعار سعدي است.
سعدي در آثار خود به مهدويت و شخص حضرت مهدي (عج) اشاره اينکرده، فقط در چند جا به خصوص در قصايد و بوستان خود، به مدح حضرت علي (ع) پرداخته است. همان طور که مي دانيم بر پا کردن عدل و داد در جهان يکي از اهداف ظهور حضرت حجت بيان شده است. سعدي عدالت را آن قدر مهم مي داند که اولين باب بوستان خود را که طولاني ترين باب هم است، به آن اختصاص داده است. او در باب عدل آرزو مي کند که در آينده در جهان، عدل بر پا شود و ديگر نشاني از ستم نباشد. او در همه داستانهاي اين باب، توصيه به رعايت عدالت مي کند؛ همان عدالتي که آينده روشن بشريت در عمل کردن به آن شکل مي گيرد. اين ابيات نمونه اي از عدالت جويي سعدي است:

الا تا نپيچي سر از عدل و رأي
که مردم ز دستت نپيچند پاي

گريزد رعيت ز بيدادگر
کند نام زشتش به گيتي سمر

سعدي، آينده روشن انسان ها و جهان را در گرو عمل کردن به اخلاق نيکو فضايل انساني مي داند. مصداق آينده روشن و مدينه فاضله سعدي در کتاب بوستان او به چشم مي خورد، زيرا بوستان کتاب است که درباره همه خوبي ها از قبيل عدل و احسان و عشق و تربيت و توبه؛ در آن بحث شده و عمل کردن به توصيه هايي که در بوستان آمده، باعث در امان ماندن مردم از ظلم و روشن شدن آينده آنها مي شود.
همان طور که گفتيم در اين کتاب ارزشمند به مسئله عدالت که از مهم ترين مباحث در موضوع انتظار و ظهور است، اشاره شده است. سعدي آينده همه انسانها را در نوع کار و پيشرفت آنها مي داند. مثلاً آينده روشن قاضي را در درست حکم کردن و آينده روشن عامل را در عمل کردن به عملش مي داند و در گلستان مي گويد:

علم چندان که بيشتر خواني
چون عمل در تو نيست ناداني

هم چنين آينده روشن پادشاه را در ظلم نکردن و آينده انسان قدرتمند را در احسان و بخشش مي داند، زيرا همين عمل باعث مي شود فقيري در جامعه پيدا نشود:

خواهي که ممتع شوي از دنيا و عقبي
با خلق کرم کن، چو خدا با تو کرم کرد

سعدي داراي ويژگي هاي اخلاقي نيک است که در آسمان تاريک زمان خود، مثل ستاره اي درخشان در آسمان علم و ادب مي درخشيد و تا امروز که نزديک به هشت صد سال از عمر او مي گذرد، هنوز نام او در ذهن آيندگان روشن مانده و اشعار انسان دوستانه او بر سر در سازمان ملل نوشته شده است:

بني آدم اعضاي يکديگرند
که در آفرينش ز يک گوهرند

چو عضوي به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار

تو کز محنت ديگران بي غمي
نشايد که نامت نهند آدمي

منبع: نشريه انتظار نوجوان شماره 70.