آغاز دور جديد مأموريت هاي ناسا به منظورازسرگيري مطالعات کره ماه، باعث شده تا به بررسي خصوصيات شگفت انگيزي از کره ماه پرداخته شود که شايد تکرار هميشگي اين حقايق، از ميزان توجه، نسبت به ارزش هاي علمي آن کاسته باشد.در همين راستا مدارگرد اکتشافي ماه که طي هفته هاي اخير به فضا پرتاب شد سطح ماه را با جزئياتي بي سابقه، نقشه برداري و ثبت خواهد کرد و حتي قادر خواهد بود مسير حرکت کاوشگرهايي را که تاکنون روي اين کره، حرکت کرده اند، به ثبت برساند.مدارگرد ديگر اين مأموريت نيز در دو مرحله با حفره shacketon در قطب جنوبي ماه برخورد خواهد کرد تا دانمشندان بتوانند مواد پرتابي حاصل از اين برخورد را مورد مطالعه قرار دهند.تمامي اين هزينه ها و تلاش ها با هدف کشف اطلاعات بيشتر و جديد تر از قمر زمين است تا دانشمندان بتوانند ساختار اصلي اين کره، تاريخچه دقيق آن و احتمال وجود آب در حفره هاي تاريک و مرموز آن را هرچه دقيق تر بررسي کنند.نوشتار پيش رويتان برگرداني از مقاله نشريه Live science پس از آغاز مأموريت هاي جديد ناسا در راستاي بازگرداندن انسان به کره ماه است که به معرفي 10 حقيقت شگفت انگيز در کره ماه پرداخته است.
ضربه بزرگ
گفته مي شود کره ماه در نتيجه برخوردي شکل گرفته است که از آن با عنوان ضربه بزرگ ياد مي شود.بر اساس نظريه اخترشناسان براي توضيح اين پديده، حدود 4/6 ميليارد سال پيش، جسمي عظيم در ابعاد سياره مريخ اندکي پس از شکل گيري خورشيد و منظومه خورشيدي با زمين برخورد مي نمايد که درنتيجه آن ابري ازصخره هاي تبخير شده مرکب ازاجرام کيهاني و قسمتي از زمين به مدارخارجي زمين پرتاب مي شود.اين ابر به تدريج سرد و فشرده شده و حلقه اي کوچک را از اجرام جامد تشکيل داد که با فشرده شدن اين اجرام دريکديگرماه کنوني شکل گرفت.
زمين عامل طلوع ماه
هر روز و طي زمان هاي متغير، ماه از سمت شرق طلوع کرده و در سمت غرب غروب مي کند، فرآيندي که شباهت زايدي به روند حرکتي خورشيد و ديگر ستاره ها دارد.زمين درحال چرخش بر محور خود در جهت شرق است که اين پديده باعث نمايان شدن اجرام کيهاني و ناپديد شدن آنها درمدت زمان معيني مي شود.کره ماه نيز طي هر 29/5 روزسفري مداري حول زمين انجام مي دهد که اين حرکت تدريجي، رو به شرق آسمان است و در نتيجه آن، طلوع ماه در برخي روزها با 50 دقيقه تأخير صورت مي گيرد.اين شيوه حرکتي هم چنين مي تواند دليل طلوع گاه به گاه، زود هنگام ماه در موقع عصر و يا در طول روز را توضيح مي دهد.
عدم وجود وجه تاريک
برخلاف آنچه به نظر مي آيد، ماه هيچ وجه تاريکي ندارد و اين بخش تاريک، تنها سمت دورافتاده اي است که امکان مشاهده آن از زمين وجود ندارد.دليل اين پديده به زمان هاي بسيار قبل باز مي گردد چرا که در گذشته هاي دور،تأثيرات گرانشي زمين باعث کندشدن چرخش ماه حول محورخود شده است.به محض اينکه کندي چرخش ماه به حدي رسيد که با دوره چرخش آن به دور زمين منطبق شد،تأثير گرانشي زمين نيز روي ماه تثبيت گرديد.به همين دليل اکنون ماه در يک دوره زماني، يک بار به دور زمين چرخيد و يک بار حول محور خود حرکت مي کند و به دليل اينکه هر دو اين چرخش انجام مي شوند، زمينيان تنها قادر به مشاهده يک وجه از کره ماه هستند.
کمبود گرانش
کره ماه از نظر ابعادي 27 درصد زمين است اما جرمي کمتر از همين مقدار زمين دارد که علت گرانش موجود در کره ماه به اندازه 1/6 گرانش کره زمين، همين موضوع است.بر اين اساس در صورتي که تکه سنگي در کره ماه از بالا به پايين پرتاب شود، سرعت سقوط آن بسيار کمتر از سرعت سقوط همان سنگ در زمين خواهد بود.هم چنين در صورتي که مثلا وزن انساني روي زمين 68 کيلوگرم باشد.همان شخص در کره ماه فقط 11 کيلوگرم وزن خواهد داشت.
کوچک و بزرگ شدن قرص ماه
برخلاف باور بسياري از انسان ها، مدار حرکت ماه به دور زمين بيضوي شکل است و نه دايره.به همين دليل فاصله ميان مرکز زمين و مرکز ماه طي هر يک از دوره هاي کامل چرخش ماه، تغيير مي کند.هنگامي که ماه در نزديک ترين فاصله خود به زمين يا اصطلاحاً «نقطه حضيض»قرار مي گيرد، فاصله اين دو جرم کيهاني از يکديگر، به 363 هزار و 300 کيلومتر مي رسد در حالي که
اين فاصله در نقطه مقابل معروف به «نقطه اوج»، يعني در دورترين فاصله ممکن به 405هزار و 500 کيلومتر افزايش پيدا مي کند، به اين ترتيب زماني که ماه در نزديک ترين فاصله خود از زمين کامل مي شود، 14 درصد بزرگتر ديده مي شود و درخشش آن 30 درصد فزوني مي يابد.
تاريخچه حفره هاي ماه
حفره هاي موجود در سطح ماه مي توانند به وضوح مبين گذشته سخت اين کره باشند.به دليل نبود تقريباً مطلق اتمسفر در ماه و کم بودن فعاليت هاي دروني اين کره، تعداد حفره هاي به وجود آمده در اثر برخوردهاي شديد طي ميليارد ها سال در ماه، رکود منحصر به فردي را به ثبت رسانده اند.با تخمين تاريخ حفره هاي ماه، دانشمندان دريافته اند که سياره زمين به همراه قمر خود حدود چهار ميليارد سال پيش، زير بمباران هاي شديد کيهاني بوده اند.
کره ماه کروي نيست
درحقيقت قمر زمين، شکل کروي و دوار ندارد بلکه تخم مرغي شکل است.در صورتي که ماه با دقت مورد بررسي قرار گيرد، مي توان دريافت که مرکز ماه در واقع مرکز هندسي اين قمر به شمار نمي رود و در واقع با مرکز واقعي کرده، نزديک به دو کيلومتر فاصله دارد.
ماه لرزه
فضانوردان آپولو در جريان سفر خود به کره ماه با استفاده از لرزه نگار، دريافتند اين جرم خاکستري، ماده اي مرده به شمار نمي رود بلکه ماه لرزه هاي کوچکي از کيلومترها پايين تر از سطح خارجي ماه سرچشمه مي گيرند ولي اين گونه به نظر مي رسد که اين زلزله ها تحت تأثير کشش گرانشي زمين به وجود به وجود مي آيند.
شکستگي هاي کوچک و فوران گاز از نشانه هاي وجود ماه لرزه در اين کره درخشان است.
با اينکه به اعتقاد دانشمندان، ماه نيز داراي هسته اي داغ و مذاب مشابه زمين است اما اطلاعات به دست آمده توسط کاوشگر ناسا در سال 1999 نشان مي دهند اين سياره داراي هسته اي بسيار کوچک است که تنها دو تا چهار درصد از جرم کلي ماه را در برمي گيرد و اين ابعاد، دربرابراندازه هاي هسته زمين که 30 درصد از جرم کلي کره خاکي را تشکيل مي دهد، کاملاً ناچيز است.
کشش اقيانوس ها
عامل اصلي جزر و مد اقيانوس ها و درياهاي زمين، صرف نظر از تأثيرات اندک خورشيد، کره ماه است.گرانش ماه باعث ايجاد کشش اقيانوس هاي زمين مي شود.درهر ماه تازه و هر زمان که ماه کامل مي شود.خورشيد، زمين و کره ماه در يک رديف قرار مي گيرند که اين پديده جزر و مد بيشتري را نسبت به شرايط عادي به وجود مي آورد و برعکس.زماني که ماه در تربيع اول يا آخر قرار دارد.خفيف ترين جزر و مد به وجود مي آيد.چرخش 29/5 روزي ماه به دور زمين کاملاً دوره اي نيست و در نزديک ترين موقعيت ماه نسبت به زمين، جزر و مدها به حالت جهشي، افزايش پيدا کرده و بيشتر مي شوند که به اصطلاح جزر و مد جهشي حضيضي خوانده مي شوند.از ديگر تأثيرات جالب توجه کشش هاي قمري، ربايش بخشي از انرژي زمين طي اين جزر و مدها توسط ماه است که بروز اين پديده، کاهش 1/5 ميلي ثانيه اي سرعت زمين در هر قرن را به دنبال دارد.
خداحافظ ماه
با توجه به آنچه گفته شد، ماه هر سال مقاديري از انرژي زمين را ربوده و از آن براي بالاکشيدن چهار سانتيمتري خود در بالاترين مدارش استفاده مي کند.محققان معتقدند ماه هنگامي که در حدود 6/4 ميليارد سال پيش شکل گرفت، فاصله اي برابر 22 هزار و 530 کيلومتر از زمين داشت که اين فاصله اکنون به 450 هزار کيلومتر افزايش پيدا کرده است.از سوي ديگر، با توجه به اينکه سرعت چرخش زمين رو به کندي مي رود.به همين دليل روزهاي رو به طولاني تر شدن گذاشته اند.به تدريج صعود کشندي سياره زمين در ميان يک خط فرضي، بين مرکز زمين و ماه انباشته خواهد شد و به اين ترتيب، تغييرات چرخش سياره اي زمين متوقف مي شود تا جايي که يک روز زميني برابر يک ماه مي شود.در صورت وقوع چنين پديده اي که احتمال آن به ميلياردها سال آينده نسبت داده شده است.يک ماه زمين بسيار طولاني شده و کره ماه به تدريج فاصله خود را از زمين افزايش خواهد داد تا روزي براي هميشه از زمينيان خداحافظي کند!
منبع:نوآور شماره61
