گسترش زبان مخفي در ادبيات گفتاري جوانان

شناساندن يا درک کامل مفهوم ها، بدون استفاده از واژه ها ممکن نيست. حال اگر مفهوم تازه اي در ميان باشد، براي بيان آن، از تمام امکان هاي موجود در زبان استفاده مي کنيم و به محض اين که واژه ي مناسب را مي يابيم، نفس راحتي مي کشيم!
به واقع زبان و گفتار، مهم ترين وسيله ي ارتباطي ميان انسان هاست. قراردادهاي زباني و واژه ها، آن قدر بر ارتباط سايه گسترده اند که امروزه تصور نبود آن، آدمي را که حتي به کمک واژه، مي انديشد، درهم مي شکند.
اما گويا اين ساخته ي دست بشر، نتوانسته به تمامي، حس ها و خواسته هاي انسان را پوشش دهد. درهم آميختن واژه ها و استفاده از آن ها در معنايي جز آنچه تعيين شده است، زبان ديگري مي سازد که در اصطلاح، «زبان مخفي» ناميده مي شود.
اين پديده در تمام دنيا و به نسبت ويژگي هاي فرهنگي که زبان از آن بر آمده، شکل گرفته است. انگيزه هاي بسياري در توليد و شکل گيري اين پديده مؤثر بوده اند؛ مرزبندي هاي گروهي، اَعمال مجرمانه، پنهان سازي انديشه ها و احساسات، بيان احساس هاي ناگفتني، کوتاه سازي مفهوم ها و يا حتي تفنن و سرگرمي!

از کجا آمده اي، آمدنت بهر چه بود؟
 

اين ادبيات کلامي، براي ابراز برخي خواسته هاي سطحي و روزمره با اهداف گوناگون، به کار مي رود. گفته مي شود که نخستين بار دزدان و قانون گريزان، براي مخفي نگاه داشتن اعمال مجرمانه ي خود و يا پيش برد کارهاي خلاف شان، اين زبان را پديد آوردند؛ اما به واقع، با آنچه امروز در ايران شاهد آن هستيم، اين عامل نه تنها دليل ساخت و استعمال چنين گونه ي زباني نيست، بلکه شايد از کم رنگ ترين عوامل آن باشد.
در ايران، زبان مخفي از ديرپاي وجود داشته است و در هر دوره ي زماني، واژه هايي حاصل ادبيات گفتاري بوده اند؛ اما در چند دهه ي گذشته و به خصوص در نزد جوانان ايراني، همان به نوعي خارج از عرف سخن راندن، شمايلي نوين به خود گرفته است؛ به طوري که نمي توان به سادگي از آن گذشت و به آن بي توجه بود.
امروزه اين گونه ادبيات گفتاري، به طور معمول به جوان ها نسبت داده مي شود و اغلب سازندگان و مصرف گنندگان آن نيز، همين گروه هستند؛ ولي گاه برخي از اين واژگان به زبان محاوره نيز راه مي يابند و در ميان عامه ي مردم گسترش مي يابند.
جوانان در خيابان، دانشگاه و... با يک ديگر با کلماتي خاص سخن مي گويند؛ اما با افرادي که در حريم زباني شان راه ندارند، به گونه اي ديگر و با زباني رسمي. واژه سازان اين گونه زبان، مدام در پي دگرگون کردن کلمه ها و استفاده از کلمه هايي بي ربط به موضوع، به صورت استعاري اند و هر چند وقت يک بار نيز، اين واژه ها را تغيير مي دهند.

بي خود شده ام ليکن، بي خودتر از اين خواهم!
 

زبان متفاوت، ميان اهالي يک جامعه ي زباني، مرز مي کشد و صف بندي ايجاد مي کند. افراد با استفاده از اين زبان، مي خواهند فاصله اي ميان خود و ديگران بگذارند. اين فاصله گذاري با انگيزه هاي مختلفي ايجاد مي شود؛ ولي به نظر مي رسد که در ميان جوانان که بيش ترين مصرف کنندگان و به بياني صاحبان اين گونه ي زباني اند، مرزبندي ها، رنگ و بوي برتري جويي در ميان هم سالان و به نوعي هويت يافتن از خلال جدا سازي خود از ديگراني که با اين واژه ها بيگانه اند است. به همين دليل، گاه جواناني که با اين ادبيات سخن نمي گويند، مورد تمسخر مصرف کنندگان واژگان مخفي قرار مي گيرند و از ميان اين دسته ي اجتماعي، رانده مي شوند. اگر بخواهيم اين مفهوم را با مثالي روشن سازيم، از جنس همان تفاوتي است که جوانان مارک پوش را از ديگر هم سالان خود متمايز مي کند و برتري دروغين به صاحب لباس مارک دار مي بخشد. در واقع براي جواني که با مارک هاي لباس، براي خود هويتي دست و پا شکسته فراهم مي کند، اين امر، معياري مهم حتي در انتخاب دوستانش است و داشتن رابطه را با جواناني که به اين شکل لباس نمي پوشند، دون شأن خود مي پندارند. اين هويت سازي کاذب و رو به رشد، خطري جدي براي فرهنگ يک جامعه به شمار مي رود. جوانان، با هر دليل اين واژه ها را مي سازند و به کار مي برند؛ اما نکته ي مهم، نفوذ و گسترش بخش هاي نادرست آن در جامعه است.

بسي رنج بردم در اين سال سي....
 

واژه هايي از اين دست، در لايه هاي سطحي زبان، به آساني توليد مي شوند، کاربرد مي يابند و بيش تر آن ها به همان سادگي نيز، از گردونه ي واژگان روزمره خارج مي شوند. زبان محاوره، خود زمينه ي اصلي شکل گيري اين زبان خوانده مي شود و بيش تر اين مُدهاي زباني از دل زبان عاميانه ي رايج بر مي آيند. از نمونه هاي ايراني اين زبان در قديم، زبان زرگري است؛ اما آنچه زبان مخفي امروزي را متفاوت مي کند، فراواني بيش از اندازه ي کاربرد اين نوع ادبيات در بين جوانان و بعضاً استفاده از لحن و گاه کلمه هايي است که رنگ و بوي بي حرکتي و ناسزا گونه دارد؛ اما آيا مي توان گفت که اين گونه از زبان، غير اخلاقي و توهين به داشته هاي زبان فارسي ماست؟
در اين خصوص، نمي توان حکم قطعي صادر کرد؛ چرا که نتيجه، بسته به کيفيت و کميت کاربرد اين گونه اصطلاحات از سوي اقشار مختلف جامعه و نيز حمايت يا طرد آن از سوي نهادهاي حکومتي، متفاوت خواهد بود براي مثال در صورت حمايت بي رويه و بدون قيد و بند رسانه ها - چه نوشتاري، چه ديداري و چه شنيداري - از اين زبان (به بهانه ي جوان گرايي و جذب مخاطب جوان)، شاهد گسترش و ترويج بي رويه ي اين اصطلاحات در زبان فارسي خواهيم بود، به گونه اي که بر اثر تکرار کاربرد، ممکن است بعضي واژه هاي سخيف يا گَرته برداري شده از اصطلاحات در زبان فارسي خواهيم بود، به گونه اي که بر اثر تکرار کاربرد، ممکن است بعضي واژه هاي سخيف يا گرته برداري شده از اصطلاحات خارجي، جاي گزين معادل هاي فاخر موجود در ادبيات رسمي کشور شود.

خرما نتوان خورد از آن خار که کشتيم
 

به هر سخن، اين واقعيت انکار ناپذير، در جامعه سريان و جريان دارد و در صورتي که متوليان امر، اين پديده را به درستي مديريت نکنند، زبان به عنوان جزئي مهم از فرهنگ، و به دنبال آن ديگر بخش هاي فرهنگي جامعه، در ورطه ي سطحي نگري خواهد افتاد و بر عکس در صورت توجه به موقع و به اندازه ي مسئولين، مي توان از اين پديده، فرصتي استثنايي براي غناي واژگاني و فرهنگي کشور ايجاد کرد.
از سوي ديگر، تحريم اين ادبيات و تأکيد بيش از اندازه بر به کارگيري واژه هاي اصيل، باعث خواهد شد زبان، پويايي خودش را از دست بدهد و بر اثر عدم ورود واژه ها و معادل هاي نو به بدنه ي ادبيات رسمي کشور، به مرور زمان، زبان به پديده اي غير قابل انعطاف و منجمد تبديل خواهد شد و بسياري از کارکردها و جذابيت هاي زباني خود را که متناسب با اوضاع و شرايط روز است، از دست خواهد داد و در خطر انقراض قرار خواهد گرفت.
منبع: نشريه مه يار شماره 1