نجوم در قرآن

همانطور که مي دانيد در قرآن کريم آيه هايي بسيار در زمينه نجوم وجود دارد. در اينجا تنها به گردآوري چند تفسير و چند توضيح راجع به آنها بسنده مي کنيم.
«و الشمس تجري لمستقر لها ذلک تقدير العزيز العليم1»
و خورشيد (نيز براي آنها آيتي است) که پيوسته به سوي قرارگاهش در حرکت است. اين تقدير خداوند قادر و داناست.
اين آيه به وضوح حرکت خورشيد را به طور مستمر بيان مي کند، اما در اين که منظور از اين حرکت چيست، مفسران بحث هاي فراوان دارند.
گروهي آن را اشاره به حرکت ظاهري خورشيد بر گرد زمين مي دانند که اين حرکت تا پايان عمر خورشيد (قرارگاه) ادامه دارد.
بعضي ديگر آن را ميل به خورشيد در تابستان و زمستان به سوي شمال و جنوب زمين دانسته اند؛ زيرا مي دانيم خورشيد از آغاز بهار از خط اعتدالي به سوي شمال متمايل مي شود و تا مدار 23 درجه شمالي پيش مي رود و از آغاز تابستان به عقب باز مي گردد تا درآغاز پائيز باز به خط اعتدالي مي رسد و همين خط سير را تا آغاز زمستان به سوي جنوب ادامه مي دهد و از آغاز زمستان بسوي خط اعتدال حرکت مي کند و در آغاز بهار به آن مي رسد. البته تمام اين حرکات در واقع ناشي از حرکت زمين و تمايل محور آن نسبت به سطح مدارش مي باشد، هر چند در ظاهر و از ديد ناظر زميني، مربوط به حرکت خود آفتاب است.
بعضي ديگر آن را اشاره به حرکت وضعي آفتاب (کره ي خورشيد) دانسته اند، زيرا همانطور که مي دانيم خورشيد به دور خود نيز گردش مي کند.
معني ديگر قرارگاه شايد همان مراحل عمر خورشيد باشد؛ چون همانطور که خورشيد در سحابي بوجودآمده، در نهايت امر به يک سحابي تبديل خواهد شد.
آخرين و جديدترين تفسير براي آيه فوق اين است که حرکت خورشيد با مجموعه ي منظومه شمسي در وسط کهکشان ما به سوي يک سمت معين و ستاره دور دستي که آن را ستاره «وگا» ناميده اند، مي باشد.
در تعبيرات اين آيه اشاره اي است پر معني به نظام سال شمسي که از حرکت خورشيد در برجها حاصل مي گردد. نظامي که به زندگي بشر نظم و برنامه مي دهد و جنبه هاي مختلف آن را تنظيم مي کند.
«انا زينا السماء الدنيا بزينه الکواکب 2»
ما آسمان پائين را با ستارگان تزئين کرديم.
در اين آيه مي گويد «آسمان پائين را با کواکب تزئين کرديم » در حالي که فرضيه اي که در آن زمان بر افکار دانشمندان حاکم بود، مي گفت فقط آسمان بالا، آسمان ستارگان ثابت است (آسمان هشتم طبق فرضيه بطلميوس) ولي چنانکه مي دانيم بطلان اين فرضيه اثبات شده و عدم پيروي قرآن از فرضيه نادرست مشهور آن زمان خود معجزه زنده اي از اين کتاب آسماني است.
نکته جالب ديگر اينکه از نظر علم امروز مسلم است که چشمک زدن زيباي ستارگان بخاطر قشر هوايي است که اطراف زمين را فراگرفته و آنها را به ا ين کار، وا مي دارد و اين، با تعبير «السماء الدنيا» (آسمان پائين) بسيار مناسب است، اما در بيرون جو زمين، ستارگان خيره خيره نگاه مي کنند و فاقد تلألو هستند.
«ثم استوي الي السماء و هي دخان 3»
و آنگاه به خلقت آسمانها توجه کامل نمود (که آسمانها) دودي بود
اگر مراد از آسمانها را مدارات سيارات منظومه شمسي، (يعني همان چيزي که در گذشته تصور مي شد) بدانيم بايد درباره چگونگي تشکيل خورشيد و منظومه شمسي تحقيق نماييم.
در حال حاضر چند فرضيه مطرح راجع به چگونگي پيدايش منظومه شمسي وجود دارد:

1-فرضيه کانت:
 

کانت رياضي دان قرن 18 ميلادي منشأ تشکيل خورشيد را ابر و گاز (سحابي) مي داند؛ که خورشيد در مرکز اين توده متولد گشته و سپس بر اثر نيروي جاذبه ي بخش متراکم شده ي سحابي اوليه، ساير قسمتهاي سحابي بدور آن به گردش درآمدند و به مرور زمان اين قسمتها از يکديگر جدا شده و هر کدام پس از سرد شدن، به صورت يک سياره در حال چرخش به دور هسته اصلي يعني خورشيد مي باشند.

2-فرضيه سحابي اوليه:
 

سيمون پلاس در اواخر قرن 18 فرضيه خود را ارائه نمود. اين ستاره شناس فرانسوي معتقد بود که منظومه خورشيدي در ابتدا يک توده ابر گازي و تقريبا کروي بود که با حرارت نسبتا زياد به دور خود مي چرخيدهاست. بعد از چند صد بيليون سال سرعت زاويه اي افزايش يافت. اين افزايش باعث شد بر اثر قوه گريز از مرکز، کمي از توده ي ابر مانند به صورت حلقه هايي از آن جدا گرديده و هر کدام از اين حلقه تشکيل پيش سياره و سپس سيارات و توده ي اصلي تشکيل پيش خورشيد و سپس خورشيد را دادند.

3-فرضيه جذر و مد:
 

يکي ديگر از فرضيات مطرح فرضيه جذر و مد است. اين فرضيه در اواخر دهه دوم قرن بيستم ميلادي توسط دو دانشمند به نام هاي جفريز و جينز ارائه گرديد.
آنها عقيده داشتند که يک ستاره از فاصله چند صد ميليوني خورشيد عبور کرده و بر اثر نيروي جاذبه ي خود قسمتي از خورشيد بصورت توده اي از گاز از خورشيد جدا شد که بر اثر انقباض و تراکم بصورت سيارات درآمد.
فرضيات ديگري نيز مانند فرضيه پيش سياره اي، فرضيه تلاطم يا خورده سياره اي و... نيز وجود دارد.
اما هدف از آوردن اين چند نمونه فرضيه، به اين دليل بود که در تمام فرضيات موجود، پيدايش خورشيد و کل منظومه شمسي را از توده اي ابري و گازي شکل به نام سحابي مي دانند.
قرآن از اين سحابي به نام «دخان» ياد کرده است.

پي نوشت ها :
 

1- سوره مبارکه يس آيه 38
2- سوره مبارکه صافات آيه 6
3- سوره فصلت آيه 11
 

منبع: ماهنامه اطلاعات علمي شماره 364