بوي بد دهان
بوي بد دهان يک علامت شناخته شده با سابقه تاريخي قديمي است. بوي بد دهان مي تواند دليل عمومي يا موضعي داشته باشد. مشخص شده که تقريباً 85 درصد بوي دهان ناشي از عوامل موضعي است، دهان به علت وجود بزاق که از غدد بزاقي ترشح مي شود دائماً مرطوب است. ميزان ترشح بزاق در يک شخص سالم معادل 1500- 500 ميلي ليتر در روز است و ميزان توليد به عوامل متعددي از جمله سن- جنسيت - ساعات متفاوت روز - ماههاي مختلف سال، حالات روحي و وضعيت غذايي بستگي دارند. بزاق بدون رنگ بوده و کمي حالت چسبندگي دارد و چون حاوي انواع متفاوت ترکيبات آلي و معدني است، محيط مناسبي براي رشد باکتري ها در دهان است. باکتري هاي موجود در دهان مي توانند بر روي مواد موجود در بزاق مخصوصاً ذرات غذا در بين دندانها تأثير گذاشته و در اثر عمل تخمير و فساد، گازهاي بدبو توليد نمايند. بنابراين عمل باکتري ها در دهان را مي توان مهمترين عامل تنفس بدبو به حساب آورد. از اين جهت اهميت روشهاي بهداشتي مثل مسواک زدن دندانها و زبان محرز شده است. بايد يادآوري کرد که بوي بد دهان به تنهايي يک بيماري نيست بزاق انکوبات شده و هواي تنفسي گرفته شده از دهان افراد مورد مطالعه وجود سه ترکيب گوگرددار متيل مرکاپتان، سولفيد هيدروژن و دي متيل سولفيد را مسئول بيش از 90 درصد بوي بد دهان مي داند که در اين بين نقش دو ترکيب اول بيشتر است.
بوي بد دهان ناشي از عوامل بيماريزا
در اين حالت بوي بد دهان به وسيله وضعيت هاي موضعي مثل بهداشت ضعيف دهان و عفونت لثه (ژنژيويت) مزمن بوجود مي آيد. مخصوصاً در ژنژيويت مزمن اگر همراه با خونريزي از لثه ها باشد موجب بوي زننده و تنفرآور بخصوص هنگام صبح مي شود. در تنفس دهاني (مثلاً در وجود لوزه هاي بزرگ) بدبويي دهان در نتيجه ممانعت از شسته شدن طبيعي مخاط و دندان ها توسط بزاق است. زبان شياردار، زبان مودار، و زبان باردار چون به تجمع و نگهداري مواد غذايي کمک مي کنند در ايجاد بوي بد دهان دخالت دارند. بيماري هاي سينوس نظير سينوزيت مزمن و فيستول سينوس دهاني و بيماري هاي بيني از جمله رينيت آتروفيک سل و سيفيليس و رينيت چرکي همراه با ترشح و بيماري هاي حلق نيز از علل بوي بد دهان هستند.
بوي بد دهان ناشي از بيماري هاي عمومي بدن
در اين نوع بيماريها، بيماري هاي دستگاه تنفسي از درجه اول اهميت برخوردارند. آبسه ريه بوي گنديده شبيه به بوي گوشت فاسد دارد که حتي گاهي اولين علامت بيماري است. علت اين بوي بد بيشتر باکتري هاي بي هوازي هستند. سل ريوي در حالت پيشرفته به سبب نکروز کازئوم و زخمي شدن ضايعات سلي باعث بدبويي دهان و بازدم ناشي از تنفس مي شود. ساير بيماريهاي ريوي نظير برونشيت مزمن، پنوموني نکروزه و کلاً هر حالت بيماري زا که بر روي درخت تنفسي و ناي اثر بگذارد، ممکن است بوهاي قابل اعتراض توليد کند. در اختلالات گوارشي و سوء هضم، زخم هاي معده، سرطان مري و معده، يبوست و عفونت هاي روده اي نيز بوي بد دهان مشاهده مي شود. بعضي اوقات بوي بد دهان از ميکروبي به نام (هليکوباکتر پيلوري) Helico Bacter Pilori است. اين ميکروب در جهاز هاضمه باقي مي ماند و ممکن است توليد زخم معده هم بکند و در هر حال بوي بد دهان را باعث شود. در ديابت بوي استون در هواي بازدم به مشام مي رسد. در نارسايي کليه بوي شبيه آمونياک و در سيروز کبدي بوي کيک گنديده به مشام مي رسد. Sjogren (بيماري که در آن چشم و دهان به طور مزمن خشک مي شوند). کمبود ويتامين و هر بيماري که سبب تب شود از علل بوي بد دهان مي باشند.
بوي بد دهان ناشي از عوامل غير بيماري زا
از اين عوامل سيگار کشيدن را بايد نام برد که نه تنها به خاطر بوي خود سيگار و توتون، بلکه به سبب ايجاد زبان مودار و کاهش جريان بزاق به بدبويي دهان کمک مي کند. همچنين مي توان بوي دهان صبحگاهي ناشي از توقف حرکت گونه، زبان و لبها و نيز بر اثر کاهش جريان بزاق در طي شب اشاره کرد. به همين دليل مسواک زدن قبل از خواب در کاهش بوي دهان صبحگاهي تأثير زيادي دارد. پروتزهاي ثابت و متحرک دندانپزشکي نيز در صورتي که بهداشت دهان رعايت نشود سبب بدبويي دهان مي شوند.
بوي بد دهان ناشي از عوامل عمومي غير بيماري زا
دوران قاعدگي چون با افزايش ميکروب هاي بزاق و همچنين افزايش 300 درصدي ترکيبات سولفوردار همراه است، بوي بد دهان را به دنبال دارد.
در حاملگي، در يائسگي و بلوغ نيز به دليل تغييرات هورموني بوي بد دهان وجود دارد. در گرسنگي به علت فساد شيره پانکرآس بوي بد دهان وجود دارد که حتي با مسواک زدن از بين نمي رود. در افراد مسن بوي بد دهان به سبب تغييرات متابوليک و ساير علل نظير کم آبي بدن، کاهش مقاومت به عفونت، کاهش اشتها و غيره است. در خستگي و ضعف که بدن نمي تواند محصولات فرعي زائد را با بيش از سرعت توليد آنها دفع کند، امکان بوي بد دهان است. بوي بد دهان در خانم ها بيشتر از آقايان وجود دارد.
در مورد نقش تغذيه در ايجاد بوي بد دهان بايد گفت: که دهان ما بوي آن چيزي را که مي خوريم مي دهد. به همين دليل آنهايي که برنامه غذايي با فرآورده هاي گوشتي دارند، دهانشان بوهاي مختلف زيادي نسبت به گياه خواران مي دهد. همچنين مشخص شده است که مصرف رژيم پرچربي منجر به ايجاد اسيدوز مي شود و در هواي تنفسي بويي شبيه به آنچه در کماي ديابتي وجود دارد، به وجود مي آيد. بطور کلي غذاهايي که پروتئين زياد و مواد قندي کمي دارند به علت ايجاد مواد سولفوردار باعث بدبو شدن دهان مي شود. البته نقش غذاهاي بوداري مثل سير و پياز کاملاً معلوم است.
بوي بد دهان ناشي از داروها
ايزوسوربايد (Isordil) که محتوي هيدارت کلرايد مي باشد مي تواند باعث بوي بد دهان شود. آنتي هيستامين ها، آمفتامين ها، آرام بخش ها، ديورتيک ها، فنوتيازين ها، و داروهاي شبيه آتروپين باعث کاهش توليد بزاق و بنابراين کاهش شستشوي خود بخودي حفره دهان و در نتيجه ايجاد بوي بد دهان مي شوند. فنوتيازين ها سبب ايجاد زبان مودار مي شوند. افراط در مصرف دخانيات، کهولت سن، يائسگي، بيماري هاي عمومي با تب بالا، اضطراب، کم آبي بدن، مصرف بي رويه ادويه جات و عدم رعايت بهداشت دهان نيز از علل ديگر ايجاد بوي بد دهان هستند.
درمان و پيشگيري بوي بد دهان
چون اغلب بوهاي بد دهان به علت عوامل موضعي است، بنابراين حذف اين عوامل و اصلاح ناهنجاري هاي موجود در دهان اولين قدم درمان است. رعايت بهداشت دهان شامل مسواک زدن دندانها، لثه، زبان و استفاده از نخ دندان در کاهش بوي بد دهان با منشأ دهاني بسيار مؤثر است. مسواک زدن دندانها و زبان ترکيبات سولفوردار را براي مدت يک ساعت به ميزان 70 تا 85 درصد کاهش مي دهد. بايد توجه کرد که زبان يکي از جايگاه هاي اصلي ميکروبها در دهان است و اين به دليل جمع شدن عوامل ميکروبي در سطح پشتي زبان است و بايد يک قسمت ضروري از بهداشت دهان معطوف به زبان شود. در بيماراني که به سبب خشکي دهان (به دنبال مصرف داروهايي که قبلاً ذکر شد و يا بر اثر بيماري) بوي بد دهان دارند مي توانند از آدامس هاي بدون شکر استفاده کنند.
بطور کلي بوي بد دهان ناشي از عوامل موضعي بيماري زا زماني از بين مي رود که بيماري درمان شود و بهداشت دهان رعايت گردد. استفاده از دهان شويه ها اثر موقتي در کاهش بوي بد دهان دارد. در حقيقت کوشش براي حذف بوي بد دهان با استفاده از دهان شويه ها علاوه بر اينکه موقتي است، حتي ممکن است بيماري عمومي را نيز از ديد دندانپزشک مخفي نگه دارد بطور کلي پوشاندن بوي دهان با يک بوي معطر و قوي تر مناسب نيست و درمان بايد بيشتر معطوف درمان علت اصلي باشد. بطور کلي جهت کاهش بوي دهان بايد از سيگار کشيدن، نوشيدن نوشابه هاي بودار، خوردن غذاهاي با ادويه زياد، غذاهاي گوشتي زياد، غذاهاي معطر شده با پياز و سير، افراط در مصرف مواد چربي دار مخصوصاً کره و روغن هاي مختلف اجتناب شود. در حالتي که خوردن ميوه هاي تازه و سبزيجات و بطور کلي رژيم غذايي غني از فيبر ارجحيت دارد. همين طور نوشيدن آب زياد در کاهش بوي بد دهان تأثير بسزايي دارد.
www.Iran oral health.org
www. Feydus.com/ behdasht/archives
www. irdrug.com/hallitosis
www.hayateno.org
www.tebyan.net/Ejtemaii/82/08
مباحث مقدماتي مجموع آموزش بهورزي- وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکي.
منبع:نشريه پيام پزشک، شماره 44.
