چوگان

بر اساس اسناد تاريخي، ورزش چوگان به 525 سال قبل از ميلاد مسيح برمي گردد. مهد و زادگاه اين ورزش، ايران باستان است و نام چوگان نيز از آن دوران به يادگار مانده است. در ايران باستان اين ورزش بازي شاهان ناميده شده است؛ زيرا بيشتر در ميان پادشاهان و بزرگان رواج داشت. نام چوگان از نام چوبي كه در آن استفاده مي شود گرفته شده است. اين بازي در ابتدا شكل نظامي و جنگي داشت و سواركاران ايراني در آن استعداد اسب هاي جنگي خود را به نمايش مي گذاشتند.
بعدها نيز ورزش هايي از قبيل، گلف و هاكي پديد آوردند كه دسته هاي استفاده شده در اين بازي ها به همان چوپ چوگان برمي گردد.
اين ورزش در ايران پس از صفويان كم كم رو به فراموشي رفت. بعد به علت ارتباط با اروپايي ها، چوگان دوباره مورد توجه قرار گرفت؛ ولي مانند گذشته رواج نيافت. در اين جا برخي از اصطلاح ها و قوانين مسابقه چوگان را ذكر مي كنيم:

زمين چوگان
 

طول زمين چوگان 274 متر و عرض آن 145 متر است. البته در آرژانتين و آمريكا اين ابعاد، كمي از استاندارد رايج بزرگ تر است. طول دوازده هم 7 متر است.

مدت زمان مسابقه
 

يك بازي چوگان به 6 دوره ي زماني (چوكه) كه هر كدام 7 دقيقه است تقسيم مي شود. اين استاندارد مربوط به انگلستان است؛ ولي در آرژانتين و آمريكا اين مدت زمان به هشت قسمت تقسيم مي شود. بين هر «چوكه» استراحتي معادل 3 دقيقه و بين دو نيمه 5 دقيقه در نظر گرفته مي شود.

تعداد بازي كنان
 

در هر تيم چهار نفر بازي مي كنند. نفر اول يك مهاجم است و كار او حمله و كمك به مدافع است. نفر دوم هم مهاجم است؛ ولي وظيفه ي او در دفاع مهم تر است. نفر سوم كه معمولاً بهترين بازي كن تيم است، وظيفه دارد كه تا حركت هاي دفاعي را به ضد حمله تبديل كند. نفر چهارم هم مدافع است و وظيفه دارد توپ را از دروازه دور كند. از آن جايي كه چوگان بازي اي با روند سريع است، امكان دارد بازي كنان يك تيم در قسمت هاي مختلفي از زمين قرار گيرند كه مربوط به وظيفه بازي كنان ديگر باشد. در اين حالت بايد وظايف آن بازي كن را انجام دهند تا به جاي خود بازگردند.

هدف و قوانين بازي
 

هدف اين بازي فرستادن توپ به دروازه حريف است. هنگامي كه توپ از پشت دروازه خارج مي شود، پرتاب توپ به تيم مدافع تعلق مي گيرد؛ مگر اين كه تيم مدافع توپ را بيرون زده باشد. در اين صورت به تيم مقابل يك پرتاب آزاد (از 84 متري محل خروج) تعلق مي گيرد. پس از هر گل، دو تيم زمين خود را تعويض مي كنند و داور توپ را در مركز زمين قرار مي دهد. در صورتي كه دو تيم برابر شوند، وقت اضافي به آن ها تعلق مي گيرد. در وقت اضافه اولين تيمي كه گل بزند برنده اعلام مي شود.
هنگامي كه بازي كن به سمتي كه توپ در آن پرتاب شده است مي تازد، تقدم با اوست. در صورتي كه (و تنها در اين صورت) توپ در سمت راست باشد. در اين صورت هيچ بازيكني اجازه ندارد راه او را سد كند؛ مگر آن كه در فاصله ي معقولي قرار گيرد كه هيچ جاي خطر نباشد.

خطاهاي ورزش چوگان
 

1- قطع مسير سواركاري كه در طول مسير خود در حال زدن توپ است و با اين كار ممكن است جان سواركار به خطر افتد.
2- ضربه زدن از جهت مخالف (از سمت چپ).
3- سواركاري و يا ضربه زدن به شكلي كه براي ساير سواركارها خطرناك باشد.

جريمه هاي بازي چوگان
 

1- به شمار آوردن يك گل براي تيم مقابل در صورت برخورد خطرناك يا خطاي عمد، در نزديكي دروازه.
2- زدن يك ضربه ي آزاد از فاصله 27 متري در جهت مخالف دروازه، و قرارگرفتن مدافعين در پشت خط دروازه. (مدافعين تنها زماني اجازه ي دخالت دارند كه ضربه زده شود.)
3- زدن يك ضربه ي آزاد از فاصله ي 36 متري با همان شرايط.
4- زدن يك ضربه ي آزاد از فاصله 54 متري؛ به طوري كه هيچ مدافعي تا فاصله ي 27 متري نقطه ي زدن توپ قرار نداشته باشد.
5- زدن يك ضربه ي آزاد از وسط زمين.
6- در چوگان ضربه اي مانند كرنر در فوتبال وجود ندارد؛ ولي حركتي شبيه شكل زير انجام مي گيرد:
يك ضربه ي آزاد از فاصله ي 54 متري دروازه؛ به اين شرط كه مدافعين در فاصله ي 54 متري دروازه؛ به اين شرط كه مدافعين در فاصله 27 متري از زدن ضربه قرار داشته باشند.

داوري
 

بازي چوگان را دوسرداور يك داور قضاوت مي كنند. سرداوران براي اين كه دركم و كيف بازي قرار داشته باشند سوار بر اسب هستند. در اتفاق هاي مهم و خطاهاي خاص، در صورت توافق بين كاپيتان هاي دو تيم، مي توان قضاوت را به دو سرداور واگذار كرد؛ ولي در صورت عدم توافق بين آن دو، تصميم گيري حكم قطعي به عهده ي داور سوم است.

شروع مسابقه
 

در ابتداي مسابقه، هر دو تيم در ميانه ي زمين و پشت خط مياني صف آرايي كرده، چيدمان مخصوص به خود را مي گيرند. سپس داور توپ را از فاصله ي 6/4متري ميان آن ها پرتاب مي كند و بازي با تصاحب توپ از طرف يكي از دو تيم شروع مي شود.

توقف بازي
 

توقف مسابقه ي چوگان در شرايط معمولي فقط در زمان پايان چوكه، جهت استراحت و تعويض اسب ها صورت مي گيرد؛ ولي اگر در ميان يك چوكه يكي از اتفاق هاي بزرگ زير رخ دهد، داور مي تواند دستور توقف بازي را صادر كند:
- زمين خوردن يكي از اسب ها در حين مسابقه.
- مصدوم شدن يك اسب بر اثر سانحه و يا اتفاق غيرمنتظره براي يكي از اسب ها. (در صورت زمين خوردن سواركار از اسب اگر اتفاق جدي براي سواركار رخ نداده باشد، بازي همچنان ادامه خواهد داشت.)

نحوه ي ثبت امتيازها
 

زماني يك امتياز براي تيمي ثبت مي شود كه توپ از خط دروازه آشكارا بگذرد و داور صحت آن را تصديق كند. در صورتي كه توپ به قسمت فوقاني دروازه برخورد كند، ثبت امتياز مشروط به تأييد داور است.

اسب هاي چوگان
 

در ورزش چوگان معمولاً از اسب هاي كوتاه قد استفاده مي شود. بلندبودن قد اسب از سختي هاي بازي چوگان به حساب مي آيد. آرژانتيني ها با پرورش نژاد «پوني» اين مشكل را حل كردند. «پوني» ها اسب هاي كوتاه قدي هستند كه ارتفاع آن ها بين 1/4 تا 1/6 متر است.
در يك بازي معمولاً از يك اسب، حداكثر در دو چوكه استفاده مي شود. البته بايد بين آن ها يك چوكه استراحت به اسب داده شود.

وسايل ضروري اسب
 

- بانداژ براي حفاظت چهارساق اسب به منظور عدم برخورد توپ و يا چوگان به ساق پاي اسب.
- انتخاب افسار (دهنه، لگام) مناسب جهت كنترل هرچه بهتر اسب در حين مسابقه.

وسايل ضروري سواركار
 

- كلاه ايمني مخصوص چوگان.
- دست كش.
- شلاق و چوگان كه اندازه ي آن تقريباً 106 سانتي متر است و علت آن سهولت استفاده در حين مسابقه است.
- چكمه ي سواركاري بدون بند.
- زانوبند.

اندازه ي چوب چوگان و توپ
 

چوب چوگان داراي 129 سانتي متر طول، كه انتهاي آن به صورت استوانه اي است. معمولاً براي ساخت آن از چوب بامبو يا چوب هاي سبك و مقاومي همچون چوب درخت خرمالو استفاده مي شود. قطر توپ حدود 25/8 سانتي متر است و در حدود 127 تا 141 گرم وزن دارد. جنس توپ از چوب بيد و يا بامبوست البته در بازي هاي تمريني از نوع پلاستيكي و فومي آن هم استفاده مي شود.
منبع: نشريه سلام بچه ها، شماره 6.