كتاب دستور كار فيلمنامه نويسان خوانشي خوب

بخش آخر: سيد فيلد
 

رد: « گمونم اون قدر هيجان زده هستم كه اصلاً نمي تونم يه جا بند بشم يا يه فكري رو تو سرم نگه دارم. فكر كنم يه همچين حسي رو فقط يه مرد آزاد مي فهمه؛ مرد آزادي كه اول سفريه كه پايانش معلوم نيست. اميدوارم همين حس رو تا مرز داشته باشم... اميدوارم دوستم رو ببينم و باهاش دست بدم... اميدوارم اقيانوس آرام همون قدر آبي باشه كه هميشه توي روياهاي من بوده... اميدوارم».
فرانك دارابانت، رهايي از شاوشنك
وقتي كه در كمپاني هاي سينه موبيل سيستمز، سينه آرتيستس و كمپاني توليد خودمان، به دنبال مواد داستاني مي گشتم و در واقع مدير بخش داستان بودم، بيشتر از دو هزار فيلمنامه و حداقل 100 رمان خواندم. از آن موقع تا به حال كه مدتي است به اندازه 25 سال، من هزاران هزار فيلمنامه را خوانده ام و آنها را ارزيابي كرده ام. در همه آن دوران، فهميدم كه فقط تعداد كمي از آنها ارزش فيلم شدن را دارند. و هنوز با وجود اين احساس بدبيني كه تازگي ها به دست آورده ام، وقتي يك فيلمنامه را براي خواندن دست مي گيرم، با اين اميد شروع مي كنم كه اين يكي از آنهايي باشد كه قرار است مرا به وجد بياورد. چه باور كنيد يا نه، من وحشتناك دلم مي خواهد كه اين طور شود. با هركدام از فيلمنامه خوان هاي هاليوودي كه حرف بزنيد، احتمالاً همين را به شما مي گويند.
من هميشه به دنبال تجربه « يك خوانش خوب» هستم.
يك خوانش خوب چيست؟ من نمي دانم آن را دقيقاً چگونه بايد تعريف كنم. من فقط مي توانم اين طور بگويم كه آن يك تجربه خواندني پوياست كه مرا از طريق يك سبك تصويري به هيجان مي آورد؛ اين سبكي است كه به واسطه تصاوير آشكار مي شود. اين تجربه به يك روش مشخص نظر دارد. يك روش مشخص را احساس مي كند و يك روش مشخص را قرائت مي كند. يك فيلمنامه خوب از همان صفحه اول و كلمه اول، به درستي كار مي كند. فيلمنامه محله چيني ها يك خوانش خوب است؛ و همين طور رهايي از شاوشنك، برتري بورن و ارباب حلقه ها.
آن چه مرا فوراً به خود جذب مي كند، راه و روشي است كه كلمات روي كاغذ ريخته شده اند. موج دار، تُنك تُنك و تصويري. من مي توانم بگويم كه آيا داستان در همان چند پاراگراف اول بنا شده است يا نه؟ آيا فيلمنامه با يك حادثه محرك و پويا افتتاح مي شود؟‌ آيا توجه مرا جلب مي كند؟ آيا شخصيت ها جذاب، كامل و سه بعدي هستند؟ آيا موضوع و موقعيت نمايشي به شكلي درست و آشكار تعريف شده است؟ آيا اطلاعات به قدر كفايت وجود دارند تا مرا به خود جذب كنند و من بخواهم به خواندن ادامه بدهم؟ آيا داستان تركيبي از شخصيت هاي زياد، پيرنگ هاي متراكم و پيرنگ هاي فرعي است؟ وقتي كه من يك خوانش خوب را پيدا مي كنم، مي دانم آن چه جور چيزي است؛ يك انرژي و هيجان مشخص اتفاق مي افتد كه فوراً مرا جذب مي كند. از همان صفحه اول و كلمه اول. من به دنبال سبكي از نوشتار هستم كه كنشي روي كاغذ مثل نور حركت مي كند. و اين زماني است كه من نمي توانم طاقت بياورم و مدام صفحات را ورق مي زنم كه البته اين وظيفه فيلمنامه نويس است؛ اين كه خواننده مدام ورق بزند.
اين جمله اي كه مي گويم كاملاً متناقض است:« در هاليوود هيچ كس دوست ندارد چيزي بخواند، اما همه عاشق اين هستند كه يك فيلمنامه خوب بخوانند». حالا مي خواهيد باورش كنيد يا نه. اين طوري است ديگر. اوضاع عوض نمي شود. چرا؟ براي اين كه هاليوود پر از فيلمنامه هاي واقعاً ضعيف است. شايد يكي از هزار باشد كه ارزش دارد وارد مرحله بعد و زنجيره اجرا شود. وقتي كه شما يك خوانش خوب پيدا مي كنيد، همه مي خواهند آن را بخوانند. براي همين است كه براي همه مديران بالايي هاليوود فكس و ميل مي شود.
پس وقتي كه خواننده در حال ارزيابي مواد و مصالح است، به دنبال چه چيزي مي گردد؟ چندين چيز. من فكر مي كنم جالب است كه ما روند حركت خواننده را از زماني كه فيلمنامه اي را در دست مي گيرد تا آن را بخواند، تصوير مي كنيم. همه فيلمنامه هاي ارائه شده، يك سفر را در پيش دارند. اگر شما در حال ارائه فيلمنامه اي به يك استوديو يا كمپاني توليد هستيد، بايد بدانيد احتمالاً اتفاقاتي مشابه برايتان مي افتد. وقتي كه فيلمنامه ارائه مي شود، خواه از طريق كارگزار، وكيل، تهيه كننده يا كارگردان باشد، آن را مي دهند به يك فيلمنامه خوان كه بخواند. فيلمنامه خوان، فيلمنامه را مي خواند و بعد براي آن يك سيناپس كوتاه همراه با جزئيات مي نويسد و نظرات شخصي خود را در دو صفحه ارائه مي دهد. از اين دو صفحه تحت عنوان پوشه نام مي برند. پوشه ابزاري براي مدير توليد فيلم است كه خود فيلمنامه را نمي خواند، اما به كساني كه فيلمنامه را ارائه داده اند، بايد پاسخ گو باشد. پوشه شامل نام نويسنده، ژانر مورد نظر و يك خطي( توصيفي كوتاه و يك جمله اي از داستان)مي شود. و همين طور شامل نقطه نظراتي مختلف در يك جدول است. اين جدول اشاره به ارزيابي فيلمنامه خوان دارد كه او كيفيت فيلمنامه را برحسب ساختار، شخصيت، داستان، ديالوگ و ديگر امكانات نوشته قضاوت كرده است. اين ارزيابي ها به چند دسته تقسيم مي شوند؛ عالي، خوب، متوسط و ضعيف. من خلاصه اي از ارزيابي يك فيلمنامه خوان را از يك كمپاني معظم توليد فيلم گرفته ام كه به خوبي بازتابي است از آن چه كه فيلمنامه خوان هنگام ارزيابي يك فيلمنامه به دنبال آن بوده است.
در اين مثال من از آوردن هر اسم و عنواني اجتناب كرده ام. اول، در گوشه بالاي چپ كاغذ، عنوان فيلمنامه نوشته مي شود و اسم نويسنده و همين طور ژانر آن. و البته توصيفي يك كلمه اي از نوع داستان: اكشن- ماجراجويانه، داستان عشقي، وسترن، كمدي، كمدي رمانتيك، فارسي، رمانس، درام، علمي- تخيلي، انيميشن يا آينده گرا. در اين مثال خاص، ژانر آن اين است: رمانس با پاياني تلخ.
دوم، خلاصه اي كوتاه از داستان يا يك خطي. اين توصيفي چند جمله اي است كه مي گويد داستان درباره چيست. در اين نمونه، سيناپس آن اين گونه است:« يك وكيل جوان و زيبا نقشه مي ريزد كه در يك دفتر حقوقي خودش را جا بيندازد. اين دفتر در شيكاگو است. مدير او مردي متأهل است و سه بچه دارد. او به دختر جوان دل مي بندد. دختر زيركانه از او تقاضا مي كند كه شريكش باشد و اين مسئله مرد را نابود مي كند. ازدواج او دچار تنش مي شود. مرد آن دختر را ترك مي كند تا شركت خودش را راه بيندازد و آن دختر را شريك كند. در چند هفته بعد، مرد از همسرش مي خواهد كه برگردد. دختر ناپديد مي شود». اين چيزي است كه داستان درباره آن است. اين موضوع فيلمنامه است.
سوم، پس از نوشتن يك خطي، يك سيناپس يك صفحه و نيمي از داستان داريم. اين صفحات جزئيات عمق داستان را نشان مي دهند كه من در اينجا آن را نياورده ام.
چهارم، تحليل از فيلمنامه خوان نيز وجود دارد؛ با تأكيد بر ساختار و شخصيت ها. در اين ارزيابي خاص، تحليل به چند دسته ويژه تقسيم شده است.

1. شخصيت
 

الف) طراحي: زني جوان و بي رحم از مردي ميانه سال و پدر يك خانواده، باج مي گيرد. مرد خانواده اش را به خاطر او ترك مي كند.
ب) بسط و توسعه: تقريباً خوب. نويسنده اين را نوشته كه زنان را بد نشان دهد. اين فيلمنامه يكي از مخرب ترين تصاوير از زنان است؛ چيزي مثل جذابيت مرگبار، همه چيز درباره ايو. شخصيت ها خيلي واقعي نيستند. آنها به اندازه كافي كامل نيستند.

2. ديالوگ
 

متوسط. گناه اصلي بر دوش ديالوگ هاست كه باعث مي شوند همه چيز معلوم و واضح باشد. تمام داستان از طريق ديالوگ بيان مي شود.

3. ساختار
 

الف) طراحي: يك لوليتاي باهوش در يك دنياي حقوقي با سوء استفاده از رئيس خود از نردبان بالا مي رود. رئيس او مردي خانواده دار است. دختر براي اين كه به هدف اصلي خود برسد، يك باره مرد را ترك مي كند.
ب) بسط و توسعه: متوسط. همه چيز خيلي بديهي است؛ مثل يك اپراي صابوني. شخصيت اصلي عمق ندارد و ايجاد سمپاتي نمي كند.
ج) ريتم: خوب. اگرچه شك نمي كنيم به آن چه قرار است بعداً اتفاق بيفتد، اما يك تنش كوچك دراماتيك وجود دارد. با اين حال خيلي هم قلاب نمي اندازد.
د) نتيجه: ضعيف. فيلمنامه ناگهان پايان مي گيرد. ما روي هوا مي مانيم. شوهر بيچاره به خانه مي خزد و ما دوباره شخصيت اصلي را نمي بينيم.
اين خلاصه اي بود از تحليل و ارزيابي اين فيلمنامه خاص كه در پوشه فيلمنامه خوان آمده بود. بعد توصيه هايي از طرف فيلمنامه خوان وجود دارد. در اينجا فيلمنامه خوان نظرات خودش را در چند جمله مي آورد. در اين مورد نوشته شده:« توصيه اي ندارم. اين يك درام رمانتيك متوسط است كه تصويري از زني ارائه مي دهد كه خودش را تحميل مي كند و اصلاً سمپاتي ندارد. در نهايت همه چيز مثل يك راز باقي مي ماند. همه چيز مأيوس كننده است. اين فيلمنامه به درد سينما نمي خورد، بلكه يك اپراي صابوني است..»
همان طور كه همه چيز در اين پوشه كوتاه و مختصر است، تهيه كنندگان و مديران استوديوها نيز براي بيان عقايدشان از همين پوشه ها استفاده مي كنند.
ممكن است از خودتان بپرسيد كه قرار است فيلمنامه خوان چه چيزي درباره فيلمنامه تان بگويد. اگر از نقطه نظر فيلمنامه خوان به اين مسئله نگاه كنيد، هميشه يك فيلمنامه ديگر براي خواندن وجود دارد. معمولاً كپه اي از فيلمنامه روي ميز آنهاست كه دو پا ارتفاع دارد.
امروزه مردم بيشتر از قبل در حال نوشتن فيلمنامه هستند و محبوبيت فيلمنامه نويسي و فيلم سازي به بخشي جدايي ناپذير از فرهنگ و جامعه تبديل شده. سال قبل 75 هزار فيلمنامه و نمايشنامه تلويزيوني در انجمن نويسندگان آمريكا، غرب و شرق،‌ ثبت شده است. از اين ميان، فقط 450 فيلم در استوديوهاي بزرگ هاليوود و كمپاني هاي مستقل فيلم سازي توليد شده است. حالا خودتان حساب كنيد.
در سال هاي بعد، تعداد كساني كه براي رسانه هاي تصويري مي نويسند، احتمالاً دو سه برابر خواهد شد. اين معلوم مي كند كه ما به رشدي انقلابي در تأثيرات تكنولوژي بر دنيا و روش هاي نگاهمان به زندگي رسيده ايم. به نظر مي رسد اين تنها دوره اي از تاريخ بشر است كه ما در آن تكنولوژي هايي را خلق كرده ايم كه بچه هايمان به ما ياد مي دهند چگونه بايد از آنها استفاده كنيم.
امروزه ما داريم ورود مي كنيم به مرحله اي تازه در داستان گويي تصويري. دو رشته بسيار محبوب در دانشكده ها، بازرگاني و فيلم است. خيز بلند و دراماتيك تكنولوژي كامپيوتري و تخيل گرافيكي كه به واسطه تأثير ام تي وي، تلويزيون، آي پاد، ايكس باكس، پلي استيشن و تكنولوژي هاي بي سيم صورت گرفته، باعث شده كه يك انقلاب بين المللي سينمايي در حال شكل گيري باشد. اكنون ما با موبايل هايمان فيلم كوتاه مي سازيم و بعد آنها را براي خانواده و دوستانمان ميل مي كنيم و حتي مي توانيم آنها را روي تلويزيون نيز نمايش دهيم. مي بينيد، ما روش نگاهمان به زندگي را رشد داده ايم.
دو تا از خواهرزاده هاي من كه يكي 10 ساله است و ديگري هشت ساله، با كامپيوتر خود فيلمي براي تولد پدرشان ساختند و او را غافل گير كردند. اين فيلم نشان از يك درك باورنكردني از داستان گويي به وسيله تصاوير داشت. گفتن ندارد كه من شوكه شده بودم. آنها با روش هايي كاملاً تازه، به شكلي تصويري فكر مي كردند اين فيلم شش دقيقه اي كه شامل عكس ها، ويديوها، گرافيك هاي كامپيوتري، گفت و گوهاي زنده، رديف هاي موسيقايي و فيلم هاي آرشيوي خانوادگي مي شد، نشان مي داد كه آنها به دركي از مواد و منابع خود رسيده اند. آنها با تركيب اين مواد يك تجربه فوق العاده تصويري را پشت سر گذاشته بودند. بازار كار فيلمنامه نويسان در حال تغيير است و نياز به مسيرهاي جديد داستان گويي تصويري، تازه شروع شده است. همين حالا برنامه هاي تلويزيوني به طور خاص براي پخش از موبايل ها و آي پادها ساخته مي شوند. اكنون كمپاني ها به مواد خاص توليدي نظر دارند تا در بازارهايي وسيع تر عرضه شوند؛ بازارهايي كه در دسترس خواهند بود. منظومه بزرگ هاليوود نيز در حال تغيير است تا خود را با نياز اين تكنولوژي هاي جديد سازگار كند. خيلي طول نمي كشد كه بازار سينما و تلويزيون به چيزي تبديل مي شود كه مثل امروز نيست. هيچ كس نمي داند اين بازار چگونه خواهد بود؛ ملحي است يا بين المللي. اما يك چيز واضح است: فرصت ها و امكانات براي فيلمنامه نويس و داستان گويي تصويري بي شمارند.
اگر شما درباره نوشتن يك فيلمنامه جدي هستيد، اكنون زمان آن است كه توانايي هايتان را شكل دهيد و مهارتتان را كامل كنيد. آينده. همين حالاست.
خيلي ها به من مي گويند قصد دارند فيلمنامه بنويسند. آنها به من زنگ مي زنند، برايم نامه مي نويسند، مزاحمم مي شوند و سر آخر در يك كارگاه شركت مي كنند. و بعد دو يا سه هفته طي مي شود بدون اين كه يك كلمه هم نوشته باشند. تعهد آنها به خودشان و نوشته شان صفر است. كنش، شخصيت است. يك شخصيت همان چيزي است كه به آن عمل مي كند، نه آن چيزي كه حرفش را مي زند. اگر قرار است كاري بكنيد، انجامش بدهيد.
اين همان چيزي است كه مسئله اين كتاب است. اين كتاب، هم ابزار است و هم راهنما. ممكن است 100 بار اين كتاب را بخوانيد، اما تا آن را زمين نگذاريد و به تمرين هايش عمل نكنيد و با كاغذهاي سفيد رو به رو نشويد، شما كسي هستيد كه فقط دوست دارد به نوشتن يك فيلمنامه فكر كند و نه كسي كه واقعاً آن را مي نويسد.
اين مسئله به زمان، صبوري، زحمت و تعهد به نوشتن يك فيلمنامه نياز دارد. آيا دلتان مي خواهد به خودتان متعهد باشيد؟ آيا دوست داريد ياد بگيريد و اشتباه كنيد؟ آيا دردسرهاي نوشتن را دوست داريد؟ آيا دوست داريد در حد توانتان بهترين كار را انجام دهيد؟ گيرم كه خوب هم نباشد. همه آن چيزهايي را كه فهميده ايد كار نمي كنند، هميشه به شما نشان مي دهند كه چه چيزهايي كار مي كنند.
آن چيزي كه واقعاً درباره نوشتن يك فيلمنامه مهم است، انجام آن است. نخست براي خودتان هدفي را متصور شويد و بعد ببينيد مي خواهيد چه نوع از تجربه نوشتن را انجام دهيد. پس تمرين هاي پايان هر بخش را انجام دهيد و خيلي زود به آن چه فكر مي كرده ايد، مي رسيد. همه اش همين است.
در كارگاه هاي من، هركس كه اولين نسخه فيلمنامه اش را تمام مي كند، تشويق مي شود. اين سپاسگزاري ماست به خاطر زماني كه گذاشته اند و تعهدي كه به خرج داده اند تا كاري را انجام دهند؛ كاري كه با زحمت و تلاش و رنج همراه بوده و البته لذتي كه در جريان نوشتن حاصل مي شود.
كتاب دستور كار فيلمنامه نويسان راهنمايي است كه شما را در روند نوشتن فيلمنامه هدايت مي كند. بيشتر از اين كه شما را در اين روند نگه دارد، شما را از آن خارج مي كند و اين يك قانوني طبيعي است. روزي ژان رنوار به من گفت:« هنر واقعي در اين است كه آن را انجام دهي.» نوشتن يك مسئوليت شخصي است؛ يا آن را انجام مي دهيد يا نمي دهيد، ميل، ميل شماست.
منبع: نشريه فيلم نگار،‌ شماره 106.