خرفه سبزي مورد علاقه حضرت زهرا سلام الله عليها

رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم
عليکم بافرفخ؛ فهي المکيسه، فانّه ان کان شي يزيد في العقل فهي.
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم:
بر شما باد خُرفه؛ چرا که زيرکي مي دهد و اگر تنها يک چيز باشد که عقل را افزون مي کند، همان است.

امام صادق عليه السلام:
 

پيامبر خدا بر زمين سوخته اي پا نهاد و آن زمين، پايش را سوزاند پس، پاي خويش را بر خرفه نهاد، و در نتيجه، سوزش حاصل از زمين سوخته، فرو نشست. از آن پس، پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم خرفه را دوست داشت، براي آن دعا مي کرد و مي گفت : «چه گياه پربرکتي است!»

الامام الصادق عليه السلام:
 

ليس علي وجه الارض بقله اشرف و لا انفع من الفرفخ؛ و هو بقله فاطمه عليها السلام .

امام صادق عليه السلام:
 

در روي زمين، گياهي والاتر و سودمندتر از خرفه نيست، و آن سبزي فاطمه عليها السلام است.

خرفه
 

به فارسي «تورک» و «خرفه» و در کتب طب سنتي با نام هاي و «بقله اللينه» و «بقله مبارکه» و «بقله فاطمه» و «بقله الزهرا» ناميده مي شود.
به فرانسوي آن را Pourpier و Pourpier Common
و به انگليسي purlsane, Common purslane گفته مي شود.
گياهي است از خانواده Portulacaceae
نام علمي آنportulaca oleracea L مي باشد.

مشخصات گياه
 

گياهي است يکساله که وحشي آن خزنده با ساقه هاي خوابيده، کمي قرمز و يا برگ هاي دايره اي گوشتي که دور گلهاي کوچک زردرنگ آن ظاهر مي شوند. نوع پرورشي آن با ساقه هاي ضخيم گوشتي سرخ رنگ که بلندي آن 10-40 سانتي متر است برگ هاي آن گوشتي کلفت با کرک هاي کوتاه و تخم آن سياه کوچک است. در مناطق شمال ايران در اطراف رشت، لاهيجان، اطراف تهران، تفرش، اراک و ساير نواحي مي رويد تکثير از طريق کاشت بذر آن صورت مي گيرد و بذر آن را مستقيماً در مزرعه اصلي در ماه هاي ارديبهشت تا تيرماه مي کارند خاک مزرعه بايد غني باشد و چون احتياج به آب زياد دارد. آبياري آن بايد مرتباً صورت گيرد.

ترکيبات شيميايي
 

از نظر ترکيبات شيميايي در برگ هاي گوشتي خرفه که ضخيم و کلفت است علاوه بر مقدار زيادي آب (حدود 90 درصد) مواد لعابي لزج pectin و کمي مواد چرب وجود دارد در گياه تازه در حدود يک درصد و در گياه خشک در حدود 70 درصد ko2 مي باشد که اثر مدر بودن را به گياه خشک مي بخشد. در گزارش تجزيه ديگري آمده است که در خرفه تانن و املاح فسفات و مقدار قابل ملاحظه اي منيزيم، آهن، آلومينيوم، منگنز، کلسيم، پتاسيم و سديم يافت مي شود.
در هريک صد گرم شاخه و برگ خرفه مواد زير وجود دارد آب 92 گرم، پروتئين 7 /1 گرم، چربي 4/ 0 گرم، هيدرات هاي کربن 5 /2 گرم، کلسيم 103 ميلي گرم، فسفر 39 ميلي گرم، ويتامينA 2500 IU تيامين 03 /0 ميلي گرم، رايبوفلاوين 1/ 0 ميلي گرم، نياسين 5 /0 ويتامين 25 C ميلي گرم.

خواص- کاربرد
 

خرفه از نظر طبيعت طبق نظر حکماي طب سنتي خيلي سرد و تر و داراي نيروي قابضه است و مدر مي باشد و معتقدند ساقه آن مسکن صفرا است و آن را قمع مي کند و حرارت خون و کبد و معده را تسکين مي دهد و براي تسکين حدت تبهاي گرم و صفراوي و تسکين عطش و کنترل ترشح ادرار در مورد بيماري ديابت و رفع سردردهاي گرم مفيد است و خون ريزي از سينه و به طور کلي خونريزي از هر عضوي را قطع مي کند و همچنين در مواردي که چرک از سينه آيد قطع مي کند و براي خرد کردن سنگ مثانه و ترشح بول مفيد است. يعني مدر است و براي سرفه و سوزش مجراي ادرار و مثانه و روده ها و بواسير و همچنين تسکين حرارت رحم و سوزش و درد آن مفيد است. حيض را قطع مي کند و براي باد سرخ نافع است. تخم آن ضد کرم کدو مي باشد و عصاره ساقه و برگ آن براي بيماري هاي کبد و بيماري هاي کمي ويتامين C بسيار مفيد است.
جويدن برگ آن به مقدار کم کندي دندان را رفع مي کند (که مثلا از خوردن ميوه ترش و يا علت ديگري ايجاد شده باشد.) و زياد جويدن آن کندي دندان ايجاد مي نمايد. از عصاره آن براي التهاب هاي گرم چشم با ماليدن در محل ملتهب استفاده مي شود. ضماد برگ و ساقه آن با روغن گل سرخ براي تسکين سردردهاي گرم و سوختگي آتش و ورمهاي گرم نافع است. ترکيب خرفه و آرد جو براي جرب و لکه و ورم بيضه ها نافع است.
ضماد برگ و ساقه آن به تنهايي براي تسکين حرارت مفيد است. اگر با حنا تهيه شود و بر کف دست و پا گذارده شود براي حرارت و پيسي هاي دست و پا در صورت تکرار مفيد خواهد بود. ضماد ريشه آن براي زگيل قوي تر از ضماد گياه است. برگ و ساقه آن مقوي باه بوده و اشخاص گرم مزاج و در عين حال در مورد اشخاص سرد مزاج قوه باه را کم مي کند و در عين حال در مورد اشخاص سرد مزاج قوه باه را کم مي کند و اشتها را کاهش مي دهد و اسراف در خوردن آن نور چشم را نقصان مي دهد، اين قبيل افراد سرد مزاج اگر بخورند بايد با نعنا و کرفس و مصطکي باشد. مقدار خوراک آن از 1 تا 100 گرم است و خاصيت تخم خرفه مانند آب خرفه مي باشد و گرد برگ و ساقه خشک آن براي زخمهاي دهان اطفال و زخمهاي نظاير آن نافع است و گرد آن براي طحال و معده اشخاص سرد مزاج مضر است. اگر 20 گرم برگ خشک آن را نرم کوبيده و با شکر بخورند براي تبها و سرفه هاي گرم بسيار نافع است، مقدار خوراک گرد آن تا 20 گرم است. مشابه آن در اکثر موارد فوق اسفرزه است و در مورد خواص خرفه در مدارک فني منتشره در مغرب زمين چنين آمده است. خرفه در چين و هندوچين مصارف دارويي وسيعي دارد از خرفه به عنوان خنک کننده، نرم کننده، جبران کننده کمي ويتامين c و نيروبخش، التيام دهنده زخم و محلل ورم استفاده مي شود.

به طور کلي:
 

1) در مورد اشخاص سالم و اشخاصي که کليه نرمال دارند، اثر مدر دارد.
2) در مورد اشخاص با کليه هاي ناراحت نيز مواردي تا حدودي مدر است از جمله در مورد (ورم کليه) و (ورم کاليس کليه) تا حدودي مدر است.
در ده مدرک از مدارک طب سنتي معتبر آمده است که مصرف خرفه براي معالجه اسهال خوني نافع است.
چي يو معتقد است که خرفه براي سه نوع اسهال خوني که در اثر باکتري ايجاد شده مفيد است ولي در مورد اسهال خوني اميبي يا اموييک ديسانتري بي اثر است.
او معتقد است که مصرف جوشانده خرفه که کاملاً خوب پخته شده و آب آن گرفته شده باشد براي معالجه اسهال خوني باسيلي يا باسيلري ديسانتري بدون هيچ عوارض جانبي مفيد است.
خواص ديگر استعمال داخلي خرفه: براي اسهال مفيد است و براي سوزاک و ترشحات سفيد مهبل نافع مي باشد. به عنوان ضد کرم براي معالجه اوکسيو ريس يا کرمهاي سفيد مفيد مي باشد. مسهل ملايم است و براي بچه ها مسهل است. تصفيه کننده خون است تب بر است. و ضد سم مي باشد.
در استعمال خارجي شيره گياه يا له شده گياه براي تحليل ورم و تومور و التيام زخمهاي شديد سوختگي، بواسير، بيماري هاي پوستي نظير خارش- جرب تحليل آبسه، گزيدگي نيش حشرات و جانوران مصرف داخلي آن هم موثر است ولي البته در مورد زنان حامله نبايد مصرف شود. در شبه جزيره مالايا از عصاره اين گياه به عنوان مايعي براي شست و شوي چشم استفاده مي شود. در اندونزي از گياه براي ناراحتي سينه استفاده مي شود. در فيليپين از برگها و سرشاخه هاي آن به عنوان ضد خونريزي و براي قطع خون ريزي استفاده مي شود گياه خرفه نوعي حشره کش نيز مي باشد.
تحقيقات جديد دانشمندان نشان داده است که در خرفه ماده شيميايي بسيار جالب به نام اسيد چرب اومگا- 3 وجود دارد. اين همان چربي معروف است که در روغن ماهي يافت مي شود و عامل موثري براي کاهش کلسترول و فشار خون است و از اين نظر که اين گياه را در رديف گياهان ارزشمند ضد سرطان و ضد فشار خون قرار مي دهد و بعلاوه داراي مقدار قابل ملاحظه اي ويتامين C مي باشد که آن هم از ضد اکسيد کننده هاست و ضد عوامل سرطانزا مي باشد.
منبع:نشريه روشنان شماره 11