در طب سنتي، ظهور علائم بيماري در اثر به هم خوردن تعادل اخلاط چهارگانه (صفرا، سودا، بلغم و خون) رخ مي دهد. اين چهار خلط بايد در بدن به ميزان متعادل و طبيعي باشند. در غير اينصورت مضر هستند. زياد شدن خلط (خلط در لغت يعني آميزه يعني چيزي که با چيز ديگر آميخته باشد)، سبب سنگيني، غلظت خون و بالا رفتن حرارت بدن مي شود، لذا فرد در خود احساس کسالت، سستي، ميل به خواب، سردرد و کندذهني مي کند.
علت اصلي همه اين حالات زياده روي در خوردن و آشاميدن، استراحت زياد، ورزش نکردن و استحمام کم است. بطور کلي علت پيدايش بيماري هاي مختلف به هم خوردگي اخلاط است که با توجه به نوع خلط نشانه هاي مختلفي دارد. اين چهار خلط در بدن جايگاه مشخصي دارند: سودا در طحال، صفرا در کيسه صفرا، خون در کبد و بلغم در لنف(سرتاسر بدن)جاي گرفته اند.
صفرا:
غذاهاي چرب و شيرين صفرا را زياد مي کنند. از علائم غلبه اين مزاج مي توان به تلخ شدن دهان، عطش، عصبي شدن، سرگيجه، سردرد، گاهي يبوست، تندخو شدن، کدر شدن رنگ ادرار، کم شدن اشتها و ديدن خواب هاي هولناک اشاره نمود. اين افراد گاهي پر انرژي و گاهي کم انرژي هستند. طبع صفرا کاملا گرم و خشک است. از اين رو پوست اين افراد هم خشک و فاقد رطوبت مناسب است. رنگ پوست آنها گرايش به زردي دارد. اين افراد تمايل به گرمي ها دارند.
غذاهاي مفيد براي صفراوي مزاج ها:
غذاهاي سرد براي اين افراد بسيار مناسب است؛ مثل انواع ميوه ها نظير انار، هندوانه، مرکبات، سبزيجات تازه، ليموترش، نخود فرنگي، قارچ، برنج سفيد، محصولات جو و آب زرشک. اين افراد بايد از غذاهاي ملين مثل خاکشير، آلو بخارا و اسفرزه به تناوب استفاده کنند.
غذاهاي مضر براي صفراوي مزاج ها:
غذاهاي آماده و سرخ کرده، غذاي پرچرب، ماکاروني، آش رشته، شيريني جات، آجيل، گوشت، تنقلات زياد، بادمجان، غذاهاي حاضري مثل ساندويچ، سوسيس، کالباس و... کلا غذاهاي گرم و ادويه جات گرم براي اين افراد مضر است، چون زياده روي در مصرف اين مواد باعث ترشح بيش از حد صفرا و ايجاد سنگ هاي صفراوي در آنها مي شود. ماست و لبنيات براي آنها مفيد است. کاهو هم بسيار مناسب مي باشد، چون برعکس صفرا سرد و تر است و باعث دفع صفرا مي شود.
خون:
مزاج مهم بعدي خون است که مزه آن شيرين مي باشد و بوي بدي ندارد. مهم ترين وظيفه اين مزاج، تغذيه بدن است. به همين خاطر به همه بدن مي رود و تقريبا در همه جا حضور دارد. اين مزاج در تشکيل و توليد گوشت و عضلات بدن نقش اصلي را به عهده دارد. اين مزاج گرم و تر است. افراد دموي مزاج پوست مرطوب و گرم و منافذ پوستي بازي دارند، معمولا زياد عرق مي کنند و پرمو هستند. اين افراد اشتهاي خوبي داشته و تمايل به مواد گرم دارند. در صورتي که بالعکس براي کاهش حرارت بدن بايد غذاهاي سرد را هم به تعادل مصرف کنند.
معمولا بيماري هاي افراد دموي در اثر افزايش حرارت و خون است. از اين رو حجامت به کنترل حرارت بدن اين افراد کمک مي کند. اگر در فردي اين مزاج غلبه کند، علائم آن سنگيني سر، کندي حواس، شيرين شدن دهان، سرخي پوست، قرمزي زبان و جوش هاي فراوان است. علت غلبه کردن اين مزاج عمدتاً پرخوري و مصرف زياد غذاهاي پرادويه و سرخکرده است.
غذاهاي مضر براي دموي مزاج ها:
پرخوري بدترين عادت اين افراد است، بخصوص مصرف غذاهاي سرخ کرده و حجيم، انواع غذاهاي آماده و شيريني جات، کره، غذاهاي نشاسته اي، دوغ، نوشابه، آب يخ، گوشت زياد، مصرف زياد مواد و ادويه هاي گرم، مثل خرما، هل، دارچين، ماست، ترشيجات، سرکه، غذاهاي آماده و بادمجان.
غذاهاي مفيد براي دموي مزاج ها:
توصيه مهم براي اين افراد، نوشيدن آب زياد است، چون به رقيق شدن خون کمک مي کند و حرارت بدن را متعادل مي نمايد. از آنجايي که اين افراد معمولا پرخور هستند، رعايت ميانه روي در خوردن قدم مهم بعدي براي آنهاست. بعلت گرم بودن مزاج آنها بهتر است از غذاهاي سرد و خنک بيشتر در برنامه غذايي خود بگنجانند؛ مثل محصولات حاوي جو(نان جو و سوپ جو)، ليموترش، انار، غذاهاي خاص بخصوص ميوه جات و سبزيجات، زرشک، غذاهاي سبک و ساده، استفاده از روغن زيتون و همچنين از روغن، غذاهاي غيرسرخ کردني و بخارپز کمتر استفاده نمايند.
سودا:
مزاج بعدي سودا است که سرد و خشک است. لازم به ذکر مي باشد که غذاهاي مانده، شور، بيات و نمک سود، سودا را زياد مي کنند. پس در خوردن آنها بايد جانب احتياط را رعايت نمود. سودا سنگين ترين خلط بدن است. سوداي طبيعي همان رسوباتي است که در خون تشکيل مي شود و تيرگي خون از آن است. پوست افراد سودايي خشک و رنگ پوست آنها تيره است. مزه دهان آنها هم شور يا ترش است و دهان خشک دارند. يبوست دارند. تمايل به گرمي ها دارند. در اثر غلبه سودا خستگي بدن حادث مي شود. بي نشاط و افسرده مي شوند و دچار خودخوري، شور بودن دهان، فکر بسيار، دلتنگي و بي حوصلگي هستند. اگر اين خلط به تعادل نرسد، مشکلات روحي و رواني بر فرد عارض مي شود.
غذاهاي مضر براي افراد سوداوي:
غذاهاي شور، شورجات، غذاهاي مانده و غذاهاي دودي باعث افزايش سودا مي شوند لذا براي اين افراد مضر است. مصرف ماست، پنير، شيريني هاي آماده، غذاهاي فرآوري شده، غذاهاي سرخ کرده و بادمجان نيز براي آنها محدود شود. اين افراد تمايل زيادي به خوردن چاي، دوغ و ماست دارند، ولي بايد از مصرف بي رويه آنها اجتناب شود. يخ نيز سودا را زياد مي کند و بهتر است همه مزاج ها از آن پرهيز کنند.
غذاهاي مفيد براي سوداوي مزاج ها:
چون اين طبع سرد است، خوردن غذاهاي با طبع گرم براي اين افراد مناسب تر است؛ مثل گوشت ماکيان، مرغ خانگي، شتر، گوسفند، سبزيجات و ادويه جات گرم مثل زنجبيل، هل، دارچين، نعنا، مرزه، زعفران و...، عسل و خرما که براي اين افراد مفيد است.
کلام پاياني :
به هر حال با رعايت نکات بسيار ساده عنوان شده مي توان به تعادل بدن و سلامتي کمک بزرگي نمود. لازم به ذکر است از مواردي که در غلبه مزاج هاي مختلف مکررا به آن اشاره شده است، اعتدال در خوردن و آشاميدن و انجام حرکات بدني منظم مي باشد که باعث تعادل حرارت بدن و مايعات آن مي شود.
منبع: دنياي تغذيه شماره 110
