هشت خوان کوير

بسته پيشنهادي براي گشت و گذار کويري
وقتي رمق آفتاب کوير گم شده و هنوز سرماي استخوان سوز، شب هاي زمستاني کوير را طاقت فرسا نکرده، وقتي گوشه و کنار کوير آبادي ها، سرسبزي شان را هنوز حفظ کرده اند و تالاب ها و چشمه ها مايه زندگي را به رگ هاي آنها تزريق مي کنند، زمان مناسبي است تا دل به مسيري بزنيم که قلب کويري ايران است. اين سفر، گذري است که از حاشيه کوير آغاز مي شود و به عمق آن مي رسد. در جاده هاي اصلي اشاره شده، مسير خاکي نخواهيم داشت، گرچه براي ماجرا جويي هاي بيشتر در روستاهاي ياد شده در قلب کوير به دل جاده هاي خاکي هم خواهيم زد. اگر قصد اين سفر را کرديد، ترجيحاً با خودرو چهار چرخ محرک برويد و کيسه خواب و چادر را هم فراموش نکنيد. مسير قلب مانند ما از تهران شروع شده و در نهايت نيز به تهران ختم خواهد شد و زماني بين چهار تا شش روز مي تواند براي آن مناسب باشد.

1 گرمسار
 

به ديدار ايالت مُلک ري
 

صبح زود سفر را از تهران به سمت شرق آغاز کنيد. «ايوانِ کي» از شهرهاي شهرستان گرمسار، بعد از 65 کيلومتر مي تواند اولين ايستگاه باشد؛ شهري تاريخي که روميان قديم آن را «شاراکس» مي ناميدند. کاروانسراي عباسي، معدن باستاني «تپه حسن»، «قلعه ماري» يا «رباط ماري» مي توانند گزينه هاي خوبي براي بازديد باشند. تپه باستاني ماري متعلق به سده هاي اوليه پس از اسلام در ايران است و در غرب قلعه ماري واقع شده و به ثبت آثار ملي ايران هم رسيده است. سفر را به سمت گرمسار ادامه دهيد. گرمسار از شهرهاي استان سمنان است و در قديم به نام «خوار»، يکي از ايالات ملک ري بوده.
مسير فرعي: در هفت کيلومتري شمال شرقي اين شهر قلعه اي است که آن را بن کوه مي نامند؛ قلعه اي در محلي صعب العبور و در سراشيبي کوه. در جنوب گرمسار هم پس از گذشتن از روستاي «کَهک» و مزارع پس از آن، در دل کوير حدود 30 کيلومتر از جاده اي سنگفرش به جا مانده که ساختش به دوره شاه عباس صفوي باز مي گردد. جاده اي براي گذر از کوير ملي ايران که در قديم تا ساري و بهشهر امتداد مي يافت.

2 سمنان
 

در مسير زائر سرا
 

«ده نمک»، کاروانسرايي است که پيش از سمنان در روستايي به همين نام به آن خواهيد رسيد. جايي که اگرمجوزش را داشته باشيد، امکان اقامت شبانه هم فراهم است. در مسير تا دامغان، پر است از اين کاروانسراها و زائرسراها که بر سر راه زائران خراسان ساخته اند و مناسب است براي نوشيدن چاي و رفع خستگي و ديگر امکانات؛ کاروانسراهايي که در دوره صفويه هم به همين بهانه ساخته شده اند. حالا به سمنان رسيده ايد. شهري که به تنهايي مي توان روزها برايش وقت گذاشت و تاريخ چند صد ساله اش را مرور کرد. مسجد جامع، مسجد سلطاني، بازار، امامزاده ها و حمام پهنه، قلعه ها و کاروانسراها هر يک گوشه اي از زيبايي هاي معماري ايران را به رخ کشيده اند. طبق برنامه، مي توانيد تا ظهر چند تا را انتخاب کنيد و ناهار را در هتل ايرانگردي و جهانگردي سمنان صرف کنيد.
مسير فرعي: جنوب سمنان کوير است و کوير اما در شمال اين شهر مي توانيد با دنياي کاملاً متفاوت برخورد کنيد. از«شهميرزاد» و باغ ها اطرافش که بگذريد، به منطقه حفاظت شده «پرور» مي رسيد؛ منطقه اي کوهستاني و جنگلي که زيبايي بي نظيري دارد.

ضربان سفر
 

همه آنچه در سفر قلب شکل به آن نياز داريد
اين نقشه سفري است به شکل قلب که «سرزمين من» براي پاييز شما در نظر گرفته. در اين مسير شما از شهرها و مناطق تاريخي و زيبايي گذر مي کنيد و کوير، درياچه نمک، مسجد، قلعه، خانه تاريخي و بسياري از آثار باستاني را خواهيد ديد. مسير از تهران آغاز مي شود و پس از گذر از گرمسار و سمنان، به دامغان مي رسيد که هر سه شهرهاي تاريخي و زيبايي هستند. مسير به سمت جنوب ادامه پيدا مي کند و در دل کوير از معلمان، روستاي رشم، جندق، چوپانان و انارک گذر مي کنيد و به نايين مي رسيد. معماري کويري اين روستاها و شهرها در نوع خود بي نظير است و مسيرهاي فرعي که از آنها به روستاهاي کويري ديگر مي رسيد، مناظر ديدني بسياري در خود دارد. نايين، اين شهر تاريخي را به سمت شمال غربي مي رويد و از اردستان و کاشان مي گذريد و از شهر زيارتي قم رو به شمال مي رويد تا تهران که پايان سفر است.

فرعي هاي زيبا
 

جدا از خود اين مسير قلب شکل، مسيرهاي فرعي زيادي هم در بين راه وجود دارد که مي توانيد سفرتان را طولاني تر کرده و سري هم به آنها بزنيد. سه مسير فرعي مهم اين سفر، يکي راه شهميرزاد است، ديگري مسير روستاي مصر و سومي هم راه آران و بيدگل.
مسير شهميرزاد: از سمنان که به سمت شمال برويد از منطقه اي کويري وارد دنياي سبزي مي شويد. پس از گذر از «مهدي شهر» به «شهميرزاد» مي رسيد با باغ هاي گردوي بي شمارش. اين شهر مناظر و کوه هاي زيبايي دارد و منطقه خوش آب و هوايي است. جلوتر که برويد به منطقه حفاظت شده «پرور» مي رسيد؛ منطقه اي زيبا که به خاطر قرارگيري بين دو منطقه کويري و جنگلي، پوشش گياهي و جانوري متنوعي دارد.
مسير روستاي مصر: از جندق که به شرق برويد، وارد دنياي مسحور کننده اي مي شويد؛ تا بيکران کوير و روستاهايي که در ميان اين رمل ها قرار دارند. روستاي «اميرآباد» اولين روستايي است که به آن مي رسيد. اين روستا را به سمت شمال برويد تا به روستاي «مصر» برسيد و در انتها هم که روستاي «فرحزاد» قرار دارد. مسير بين روستاي مصر و فرحزاد را مي توانيد دو ساعته و با شتر برويد و شب را هم مي توانيد در يکي از خانه هاي کويري در روستاي مصر بمانيد.
مسير آران و بيدگل: از شمال شرقي کاشان، بلوار ملاصدرا را نرسيده به اتوبان کمربندي به سمت راست که برويد، در شمال کاشان به شهرستان آران و بيدگل مي رسيد، جايي که از طرفي به نوش آباد و شهر زيرزميني و تاريخي اش راه دارد و از طرفي هم به درياچه بزرگ نمک و کوير مشهور و زيباي مرنجاب. يکي از بناهاي تاريخي مهم آران و بيدگل بقعه سلجوقي امامزاده محمد هلال بن علي (ع) است که کاشيکاري آن بسيار ديدني است.

3 دامغان
 

صد دروازه به تاريخ
 

بعد ازظهر، سفر را از سمنان ادامه دهيد تا دامغان که آخرين مقصد روز اول است در «صد دروازه»، اين شهر 7 هزار ساله، چند برگي از کتاب تاريخ پر قصه ايران را ورق مي زنيد. چشمه علي، تپه حصار، گنبد زنگوله، آرامگاه پير علمدار يا مسجد جامع و تاريخانه و امامزاده جعفر (ع) و محمد(ع)؛ به هر کدام که خواستيد مي توانيد سر بزنيد. اضافه کردن ره آوردي از پسته دامغان به کوله بار سفرتان را فراموش نکنيد. هتل ايرانگردي و جهانگردي دامغان مي تواند گزينه خوبي براي استراحت شبانه باشد. فردا راهي نه پر فراز و نشيب که پر از زيبايي و شکوه در بيکران کوير، در انتظار شماست.
مسير فرعي: دامغان را که به سمت شرق برويد، به شهر ديدني و تاريخي شاهرود مي رسيد و مي توانيد سري هم به روستاهاي معروف و تاريخي آن، «موجن»، «ابر»، «کالپوش»، «ده ملا» و «راهنجان» بزنيد. شمال شاهرود شهر «بسطام» است با مقبره بايزيد بسطامي، برج کاشانه بسطام، گنبد غازان خان، مسجد جمعه بسطام و زيارتگاه امامزاده محمد بن جعفر صادق(ع).

4 رشم و جندق
 

چشم در چشم کوير
 

از دامغان به جنوب برويد. رمز و رازهاي کوير ده کيلومتري مانده به «معلمان»، از روستاي «رشم» شروع مي شود. امامزاده معروف رشم را زيارت کنيد و به گورستان تاريخي کنار آن سري بزنيد. قبرهايي که جهتشان شمالي- جنوبي است و خطوط روي سنگ قبرها که کسي از معني شان سر در نياورده خبر از تاريخ پيش از اسلام مي دهند. از محلي ها که درباره اين گورها بپرسيد، برايتان از خاندان ايرج مي گويند؛ يکي از سه پسر فريدون، پادشاه اساطيري ايران که بخش مياني دنيا که ايران هم جزئي از آن بود را حکمراني مي کرد. خانه هاي رشم، تکيه به کوه داده و روي شانه هم بالا رفته اند. از چشمه هاي شاداب رشم که در دل اين کوير، جن سبز به رگ هاي آبادي مي دهند و در کنار امامزاده، تنها دل خوشي اهالي روستايند، گلويي تازه کنيد و راهي شويد.
بيکران کوير بي آنکه نشاني از آب و علف و آبادي داشته باشد، سراب هاي دور دست و آسمان که آن عقب ها جايي به زمين دوخته شده، ناخودآگاه برايتان شگفتي هايي کنار گذاشته است. اينجا «جنب دق» است، يعني حاشيه کوير. دور تا دورش را کوير و شوره زار گرفته؛ ريگ جن، درياچه نمک و بيابان انارک. شهري که «سون هدين» سوئدي و «آلفونس گابريل» اتريشي، اين دو کوير شناس اروپايي نتوانستند نامي از آن نبرند. قلعه اردبيل يا دژ انوشيروان عادل، شياد تنها قلعه اي است که هنوز در اتاق هايش زندگي جاري است. هنوز زن ها پاي چشمه اش رخت مي شويند و از تنورهايش هنوز نان تازه بيرون مي آيد. طويله هاي قلعه هم دام دارد. روي ديوارهاي قلعه، گرد پيري نشسته و شايد به همين وضع، روزگار زيادي دوام نياورد. از در و ديوار قلعه تا روي پاست، سراغ زندگي ايرانيان باستان را بگيريد. به مسجد تاريخي ميان قلعه هم سري بزنيد و نگاهي هم به گورستان قديمي و داستان هايش بيندازيد. /> مسير فرعي: غرب جندق «ريگ جن» است و دسترسي به آن بسيار سخت. اما در دل کوير که به سمت شرق برويد به روستاي امير آباد، در شمال آن به روستاي مصر و در انتها به روستاي فرحزاد مي رسيد که بن بستي است در ميان کوير. اين مسير آن قدر زيبا و مسحور کننده است که پرداختن به آن فرصتي جداگانه مي طلبد.

5 انارک
 

معماري کوير زنده است
 

سفر را در جاده جندق به «انارک» پي بگيرد. سر راه به «چوپانان» مي رسيد؛ شهري حدوداً صد ساله از توابع نايين در استان اصفهان. مسير را ادامه دهيد تا انارک که در آن مي توانيد از قلعه قديمي و برج و باروي زيبايش ديدن کنيد. گشتي در کوچه پس کوچه هاي قديمي انارک هم بزنيد. ديوارهاي خشت و گلي خانه ها و پله هاي خشتي هنوز حال و هواي سال هاي دور خانه هاي کويري ايران را دارند. از زير گذرهاي هلالي کوچه ها عبور کنيد، در تهران شايد هرگز چنين راهي پيدا نکنيد. کاروانسرا و مسجد جامع و حسينيه انارک هم براي ديدن خالي از لطف نخواهند بود. اگر فرصت داشتيد به موزه انارک هم سري بزنيد.
مسير فرعي: نرسيده به چوپانان مي توانيد سه راه جاده «ملک» را به شرق برويد تا به «فرخي» و «خور» در دل کوير برسيد. جاده جنوبي چوپانان را هم که پي بگيريد، پس از گذشتن از روستاي «اُرديب» به روستاي «عروسان» مي رسيد که معماي کويري زيبايي دارد. در شمال اين روستا، «گرمه» قرار دارد؛ روستايي که علاوه بر جذابيت هاي کويري، يک چشمه و يک قلعه قديمي هم دارد که در نوع خودشان جالبند. شمال چوپانان هم گستره اي است از شنزارهاي روان به نام «ريگ جن» به وسعت چندين کيلومتر؛ جايي که تا چشم کار مي کند نمک است و ماسه و در بعضي مناطق باتلاق چند کيلومتري بعد از چوپانان به سمت نايين هم جاده اي به سمت جنوب قرار دارد که يک راست به شهر تاريخي «اردکان» در استان يزد مي رود.

6 نايين
 

سفر به پايان جنوب
 

سفر را از انارک پي مي گيريم تا به جنوبي ترين نقطه سفرمان، يعني «نايين» برسيم. اگر فرصت داشتيد، مي توانيد بيش از يک روز را براي ديدار از نايين بگذرانيد. در خانه تاريخي فاطمي چرخي بزنيد و از «خانه مشيرالدوله (پيرنيا)» که اکنون موزه شده بازديد کنيد. بازار و مسجد جامعه و ديگر مساجد، تکيه هاي قديمي و امامزاده ها، آب انبارهاي چند صد ساله و حمام هاي سنتي هر کدام لذتي جدا براي تماشا دارند در «نارين قلعه» و «قلعه آشورگاه» باز هم مي توانيد به هزاره هاي دور سفر کنيد. براي سوغات هم مي توانيد سراغ عبابافي يا کوزه گري هاي نايين برويد و براي اقامت مي توانيد مهمانسراي نايين را انتخاب کنيد.
مسير فرعي: نايين سه جاده اصلي دارد که از غرب شهر به اردستان، از جنوب شرقي آن به اردکان و از جنوب غربي هم به اصفهان مي رود.

7 اردستان و کاشان
 

باغ ايراني و خانه دل
 

صبح حرکت را از غرب نايين به سمت شمال پي بگيريد و ديدار از شهرهاي حاشيه کوير را از اردستان ادامه دهيد. مسجد جامع اين شهر بسيار تماشايي است. مسير را ادامه دهيد تا کاشان. اينجا ديدني زياد دارد. در باغ فين، شکوه باغ هاي ايراني را خواهيد ديد. در خانه بروجردي ها و طباطبايي ها دلتان پر خواهد کشيد براي داشتن چنين خانه هايي. به بقعه کوچک محتشم نيز سري بزنيد. اگر بتوانيد يک روز را به کاشان اختصاص دهيد، گزينه هاي زيادي پيش رويتان خواهد بود.
مسير فرعي: در ميانه راه اردستان به کاشان، نرسيده به بزرگراه اصفهاني- کاشان، مي توانيد وارد جاده نطنز- بادرود شده و به شهر تاريخي «نطنز» برويد که شهر ديدني هاي تاريخي و طبيعي است. در اطراف کاشان هم ديدني کم نيست؛ تپه سيلک از نياکان هزاره هاي قبل حکايت هايي دارد و شهر زير زميني نوش آباد يا «اويي» رمز و رازهاي بيشماري در طبقات ناپيدايش مخفي کرده. مي توانيد به آران و بيدگل سري بزنيد و ساعاتي را هم در طبيعت نياسر و قمصر سپري کنيد. به مشهد اردهال برويد و علي بن محمد باقر(ع) را زيارت کنيد و سري هم به قبر سهراب سپهري بزنيد. حتي ابيانه هم مي تواند گزينه اي براي بازديدتان باشد. هر کدام ويژگي هاي خود را دارند و رازي از سرزمين مان ايران را در سينه نگه داشته اند. يادتان باشد براي رسيدن به درياچه بزرگ نمک و کوير مرنجاب هم مي توانيد از فرعي آران و بيدگل به سمت شمال استفاده کنيد.

8 قم و تهران
 

حسن ختام
 

کاشان را با همه زيبايي ها و اسرارش ترک کنيد و راهي قم شويد. مسجد جمعه و بازار و ميدان کهنه، يادگارهاي آل بويه و صفويه، بسيار ديدني هستند. از راه آورد شيرين قم، سوهان، تحفه اي به کوله بار سفرتان اضافه کنيد. قم شهر امامزادگان است و سرآمد آنها حضرت معصومه(س). درميانه 35 کيلومتري مسير قم به تهران، جاده اي خاکي وجود دارد که به درياچه نمک حوض سلطان مي رسد؛ درياچه که حدود 240 کيلومتر مربع مساحت دارد و موقع پر آبي سطح آن زياد شده و به طول 18 و عرض 16 کيلومتر مي رسد. درون درياچه هم جاده خاکريزي هست که براي جلوگيري از فرورفتن خودروها در باتلاق و بهره برداري از نمک درياچه مورد استفاده قرار مي گيرد. مسير قم به تهران را که ادامه دهيد، کمي بعد در تهران خواهيد بود، با کوله باري از خاطره و خيال.
مسير فرعي: در آزاد راه قم به کاشان، نرسيده به شهر قم، سمت راست، جاده قم به گرمسار است که از اين طريق مي توانيد به روستاهاي «قمرود» و «کوه سفيد» برويد. اين مسير تا رسيدن به ايوانکي و گرمسار ادامه دارد.
منبع: نشريه سرزمين من، شماره 7