عامل شگفتي گردشگران

آخرين بناي باشکوه عهد صفويه که براي تدريس و تعليم طلاب علوم ديني ساخته شده است

يک در و هفت هنر
 

در ضلع شرقي خيابان چهارباغ عباسي بناي باشکوه و نفيسي است که مي توان آن را آخرين بناي مهم و عظيمي دانست که در عصر صفويان ساخته شد. اين بنا که مدرسه سلطاني و مدرسه مادرشاه ناميده مي شود در زمان سلطنت سلطان حسين آخرين حکمران سلسله صفوي احداث گرديده است و به جرأت مي توان گفت که هيچ يک از آثار موجود در اصفهان به اندازه مدرسه چهارباغ (مدرسه سلطاني) جهانگردان و گردشگران خارجي را تحت تأثير قرار نداده است. وجه تسميه مدرسه به سلطاني به اين علت است که در زمان شاه سلطان حسين ساخته شد و بدين جهت مدرسه چهارباغ ناميده مي شود که در خيابان چهارباغ عباسي واقع شده است و دليل آن که مدرسه مادرشاه گفته مي شود اين مي باشد که مادر شاه سلطان حسين چند کاروانسرا و بازار و ساير نهادهاي اقتصادي را وقف اين مدرسه کرده است. مدرسه سلطاني (چهارباغ) 8500 مترمربع مساحت و ارتفاع مناره ها 38 متر و به صورت چهار ايواني است. نماي خارجي عمارت شامل سردري رفيع و باشکوه و زيبا و هفده تاق نماي دو طبقه آجري در اطراف در ورودي خودنمايي مي کنند. سر در ساختمان مزين به کاشيهاي ريز و ظريف همراه با مقرنس هاي پرنقش و نگار و خطوط مختلف است که بخش ورودي بنا را تشکيل مي دهد، کتيبه سر در به خط ثلث سفيد بر زمينه کاشي لاجوردي است که تاريخ 1122 را بر خود نشان مي دهد و به وسيله عبدالرحيم جزايري کتابت شده است. دو دهانه سردر با کاشي هاي فيروزه اي تزئين شده و بر روي دو پايه سنگ مرمري، گلداني به شکل بسيار زيبا قرار گرفته است. در طرفين سردر دو سکوي بسيار نفيس و عالي وجود دارد. در اصلي مدرسه که با طلا و نقره تزئين شده نمونه بارز هنر زرگري و قلمزني است که در دوران صفويه به نهايت تعالي و تکامل رسيده است. اين در توسط عبدالطيف تبريزي ساخته شده و داراي هفت هنر (مطلا، منبت، منيله، نقاشي، خطاطي، زرگري و قابلمه) مي باشد. بر دو لنگه چپ و راست اين در، به خط نستعليق بسيار زيبا و به صورت برجسته، اشعاري نوشته شده است، خطاط اين اشعار محمد صالح اصفهاني خوشنويس برجسته آن عصر مي باشد. زيباترين قسمت مدرسه از نظر کاشيکاري قسمت هايي چون: محراب با کاشي معرق، گنبد از درون و بيرون، هشتي ورودي، ايوان جنوبي و ايوان شمالي مي باشد.

يک شاهکار ديگر
 

اين سنگاب شاهکار هنر سنگتراشي و خوشنويسي است. ايوان ها و حجره هاي مدرسه به سمت خيابان چهارباغ زيبا و پر از درخت مي باشند و «مادي (نهر بزرگ) فرشادي» از وسط حياط بيروني مدرسه مي گذرد. صحن مدرسه چهارباغ نمونه کامل يک معماري با شکوه ايراني است. حجره هايي که در دو طبقه و در فواصل ايوان هاي مدرسه ساخته شده اند به سکونت طلاب علوم ديني اختصاص داشته و همچنان دارد. اکثر اين حجره ها داراي نقشه يکساني مي باشند که از يک اتاق نشيمن در جلو و قسمتي به صورت صندوق خانه و در عقب و قسمتي به نام بالاخانه تشکيل مي شود. در جلوي اين حجره ها ايوان زيبا و خوش طرحي قرار دارد. تنها يکي از حجره ها داراي تزيينات ساده و مختصري مي باشد که گفته شده، شاه سلطان حسين به عنوان طلبه اغلب اوقات، در آن سکونت داشته است. در اين حجره گليمي بافته شده که به تاريخ 1118 هجري قمري موجود است و در اطراف اين گليم نوشته شده است:

فرش اين مدرسه که روح فزاست وقف نواب اشرف اعلاءست

در جبهه شمال مدرسه ايوان شمالي با دهانه نسبتاً عريض و ارتفاع زياد قرار دارد که در جبهه مقابل آن گنبد و مناره هاي ايوان جنوبي ديده مي شود. کتيبه فوقاني داخل گنبد به خط عبدالرحيم جزايري خوشنويس به نام عصر صفويه مي باشد. از ديگر شاهکارهاي هنري اين بنا منبر دوازده پله مدرسه (اين منبر دوازده پله دارد که دلالت بر وجود دوازده امام مي باشند و سازنده آن شيعه دوازده امامي بوده) که از سنگ مرمر يکپارچه ساخته شده، از بهترين نمونه هاي هنر حجاري و سنگتراشي آن روزگار است. در کنار اين منبر محراب نفيس و بسيار زيبايي قرار دارد و کتيبه محراب و کتيبه افقي داخل گنبد نيز به خط عبدالرحيم جزايري مي باشد. شبستان مسقف مدرسه سلطاني که در ضلع شرقي مدرسه واقع شده با درب منبت کاري بسيار نفيسي به محوطه زير گنبد مربوط مي شود. در اين شبستان سه محراب وجود دارد که کتيبه هاي اطراف آن را محمد مؤمن الحسيني به سال 1118 هجري کتابت کرده است. شبستان داراي ويژگي هاي شگفت انگيزي است که از آن جمله مي توان به نغيير صدا، انتقال صدا و ضد زلزله بودن آن اشاره کرد. اين مدرسه داراي کتابخانه کم نظير و باارزشي بوده که در حمله افغانها نابود شده است. اين کتابخانه با کتب بسيار نفيس و کمياب در اختيار طلاب علوم دين و ساير پژوهشگران و محققين آن روزگار بوده است. البته لازم به ذکر است که پس از يک دوره وقفه، کتابخانه مدرسه چهارباغ بازگشايي مجدد شده و در اختيار طلاب علوم و عموم قرار دارد. کنار ايوان شمالي در سمت راست يک سنگ شاخص وجود دارد که اين سنگ در سال 1311 هجري قمري ساخته شده است. اين سنگ شاخص ظهر را نشان مي دهد که چون طرف غربي سنگ سايه اش معدود شود ظهر حقيقي مشخص مي شود. و بر روي دو جداره اي آن جهت هاي شهر اصفهان مشخص شده است. مدرسه سلطاني (چهارباغ) پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران «مدرسه علميه امام جعفر صادق (ع) » نام گذاري شد و در حال حاضر از اين بناي باشکوه در جهت آموزش علوم ديني و فقه اسلامي استفاده مي شود. اين بنا در مجاورت بناهاي بي نظيري چون بازار هنر اصفهان، کاروانسراي مادر شاه (مهمانسراي عباسي) قرار گرفته و بر زيبايي و شکوه هر چه بيشتر اين بناها افزوده است به طوري که گنبد فيروزه اي مدرسه با سان نگيني فيروزه اي در دل خيابان چهارباغ اصفهان مي باشد.
منبع: نشريه اطلاعات هفتگي- ش 3403.