اهميّت آدام اسميت

گذشت زمان و رويدادهاي ايران و جهان بر خيلي از آراء و عقايد و ارزشهاي آن روند اثر بزرگي داشته است. اما گمان نمي كنم تغييري در اهميت و ارزش كار اسميت پديد آمده باشد. و اگر هم بتوان گفت كه چنين تغييري پديد آمده بي جهت در جهت مثبت بوده است. زيرا که اين دوره دوره ي خصوصي سازي صنايع و آزادي بازار است. ولي حتي چنين نظر «مثبتي» هم محدود كننده است و از قدر ثروت ملل مي كاهد، چون كار اسميت مادرِ انديشه ها و نظريات بعدي است و نمي توان آن را در قالب هاي ايدئولوژيك يا - حتي - چارچوب هاي خاص آكادميك محدود كرد.
روشن تر بگوييم چه ريكاردو، چه جان استوارت ميل، چه ماركس، چه مارشال ... مستقيم يا غيرمستقيم از اسميت تأثير گرفتند. اما اگر-مثلاً- بتوان گفت كه ريكاردو نظريه اقتصادي ايدئولوژي ليبراليسم زمان خود را طراحي مي كند، چنين نظري را درباره اثر اسميت نمي توان داد، چون اين اثر محدود به نظريه و نظريات اقتصادي نيست، و - همچنين- اگر چه منادي رها كردن اقتصاد از قيود و انحصارات دوران مكتب تجارتگري است، ولي مُبلّغ يك ايدئولوژي تنگ و جامع و مانع از آن است كه جِرِمي بِنَثم (Jeremy Benatham) و جيمز ميل و ريكاردو پايه ريختند (و در دوران ما وجه علي آن به «تاچريسم» شهرت يافت) نيست.
هنوز هم آدام اسميت- يعني از روش بحث و تحقيق و تحليل او، و از روح اثر او- مي توان چيز ياد گرفت. اما به شرط اين كه- برخلاف معمول- ناشي از ذوق زدگي يا تصور كشف حقايق مطلق نباشد. يعني همايون كه پوپر به آن «اسطوره چارچوب» مي گفت.
منبع: كاتوزيان، محمدعلي [همايون]؛ (1388) آدام اسميت و ثروت ملل، تهران، شركت سهامي كتاب هاي جيبي، چاپ سوم.