اسميت بر سر دوراهي: اخلاق يا اقتصاد؟

«تضاد» احساسات اخلاقي و ثروت ملل
بر سر وجود يا عدم تضاد فلسفي بين اين دو كتاب بحث زياد شده است. ما اين «تضاد» را خود ثروت ملل مي بينيم. به ياد مي آوريم كه به عقيده اسميت در چارچوب «نظم طبيعي» برخوردي بين منافع شخصي يا خود-دوستي، و همدردي اجتماعي يا نوعدوستي وجود ندارد. اما چنان كه ديده ايم در نظريه ارزش، و بويژه در نظريه توزيع درآمد اسميت، چنين تضادي تلويحاً ديده مي شود. همچنين در آنجا كه اسميت از تشكيل اتحاديه هاي كارگران و كارفرمايان سخن مي گويد، پيداست كه آن هماهنگي اجتماعي كه وي فرض كرده است درهم مي شكند. يك نمونه ديگر اين، تأثيرات «متضاد» تقسيم كار است. هيچ كس به اندازه اسميت در حق فوايد ناشي از تقسيم كار مدح و ثنا نگفته است اما همين اسميت در همان كتاب ثروت ملل، هنگامي كه در لزوم آموزش و پرورش عمومي سخن مي گويد، چنين مي نويسد:
اختلاط اين مشاهدات با پاره اي از نظريات هگل و فوئرباخ بود كه مبناي نظريات جديد «از خودبيگانگي» را بوجود آورد. چنين مي نمايد كه «نظم طبيعي» آدام اسميت و هماهنگي اجتماعي ناشي از آن، معادل عيني ندارد!
منبع:كاتوزيان، محمدعلي [همايون]؛ (1388) آدام اسميت و ثروت ملل، تهران، شركت سهامي كتاب هاي جيبي، چاپ سوم.