مهدي، آن گونه که غرب معرفي مي کند ! (1)

چکيده:
 

جهان غرب با استفاده از رسانه هاي فراگير سعي مي کند که مفاهيم مورد نظر خويش را در جهت بهره برداري خاص خود به مخاطبانش القا کند. مفاهيم ديني نيز از اين قاعده مستثني نيست؛ چنان که امروزه در رسانه هاي نوشتاري و ديداري غرب، شاهد القائات نادرست و سياه نمايي هاي بسياري عليه اسلام و مفاهيم ديني - اخلاقي هستيم. اين نوشتار سعي دارد با مراجعه به برخي منابع مادر در غرب، شيوه معرفي مفاهيم مهدوي در رسانه هاي غربي را بررسي نمايد.
براي شناختن و معرفي يک واژه مي توان مسيرهاي مختلفي را طي کرد. از رجوع به دايره المعارف ها گرفته تا سايت هاي اطلاعاتي - خبري و يا مقالات علمي. ميزان اعتبار و دقت اين مراجع با يکديگر يکسان نيست و هر يک متناسب با مخاطباني خاص، مطالب خود را عرضه مي کنند. ولي نقطه شروع بررسي علمي يک موضوع، رجوع به لغتنامه ها و دايره المعارف هاست. دايره المعارف ها و لغتنامه هاي تخصصي که سطوح علمي متفاوتي هم دارند، معمولاً با استفاده از متخصصان هر موضوع، مقالاتي را ذيل مفهومي که قصد معرفي آن را دارند، ارائه مي نمايند و سعي مي کنند جهت حفظ مرجعيت خود، هم از ارجاعات گوناگون برخوردار باشند و هم بي طرفي را حفظ کنند.
براي اينکه ببينيم غرب درباره مفاهيم مهدوي چه ديدگاهي را تبليغ مي کند، سري به چند لغتنامه و دايره المعارف معروف غربي مي زنيم. البته از آنجا که برخي از اين منابع در زبان هاي مختلف، ارائه اطلاعات مي کنند و در بسياري موارد، اطلاعات ارائه شده در يک زبان با زبان ديگر همخواني ندارد، سراغ زبان اصلي آن لغتنامه و دايره المعارف مي رويم.
خواننده محترم توجه داشته باشد که مخاطب اين لغتنامه ها و دايره المعارف ها قشر عظيمي از مردم جهان با مليت ها و مذاهب مختلف هستند و بيان نادرست يا ناقص يک مفهوم مي تواند ديد مخاطبان را به سمت و سويي که مورد نظر تهيه کنندگان اين منابع است، رهنمون شود. علاوه بر اين، غالب نويسندگان و تهيه کنندگان مطالب اين منابع، نه نويسندگان و پژوهشگران مهم دين اسلام و مذهب تشيع، بلکه دارندگان کرسي هاي اسلام شناسي و شيعه شناسي در دانشگاه هاي بزرگ غرب هستند و بسياري از آنها غير مسلمان يا غير معتقد و يا حتي داراي عقايد انحرافي و دشمني با اسلام و تشيع هستند که در بخش هايي از مقاله به اين مطلب بيشتر خواهيم پرداخت.
سري به لغتنامه هاي عمومي و تخصصي مکاتب معروف که به انگليسي هستند، مي زنيم تا ببينيم اين لغتنامه ها در اين مورد چه نوشته اند. نگاه لغتنامه ها در اين مورد چه نوشته اند. نگاه لغتنامه هاي عمومي به اين واژه، معمولاً سطحي و گذراست؛ ولي جالب آن است که اين واژه را - علي رغم عربي بودن - در لغتنامه هاي معروف مي يابيم. به عنوان مثال «فرهنگ لغات اکسفورد» (1) ذيل واژه "Mahdi"(2) در ديکشنري آنلاين خود در اينترنت، ريشه اين واژه را از «هدي» ( به معناي راهنمايي کردن ) و معناي لفظي آن را «کسي که به راه صحيح هدايت شده» بيان مي کند و اين واژه را به سه صورت معنا مي نمايد:
1. (در اعتقادات عامه مسلمانان ) يک رهبر روحاني و دنيوي است که يپش از اتمام جهان بر آن حکومت مي کند و دين و عدالت را اعاده مي نمايد.
2. شخصي است که ادعاي مهدي بودن مي کند؛ به ويژه محمد احمد دونگولا (1843 - 85 ) در سودان که عليه رژيم مصر قيام کرد.
3. (در اعتقادات شيعه ) امام دوازدهم است که انتظار آمدنش کشيده مي شود تا بر بي عدالتي پيروز شود.
فرهنگ لغات «لانگمن » (3) نيز ذيل واژه "Mahdi"(4) اين واژه را لغتي اسلامي مي داند و به رهبري مقدس اشاره مي کند که توسط خداوند فرستاده مي شود و همه مردم را پيرو اسلام مي کند. همچنين در ادامه، ادعاي بسياري از رهبران اسلامي مبني بر اينکه مهدي هستند، ذکر مي شود.
نسخه اينترنتي لغتنامه فرهنگ لغات «مريام وبستر » ( 5) هم واژه " Mahdi"(6) را «مسيحاي مورد انتظار در عقيده رايج مسلمانان» و يا «رهبري اسلامي که وانمود مي کند نقشي مسيحايي دارد»، معرفي مي کند. نکته جالب در اين لغتنامه آن است که اولين استعمال اين لغت را در سال 1626 ميلادي بيان مي کند.
توجه به شيوه معرفي اين واژه در لغتنامه هاي عمومي غربي ما را به چند نکته رهنمون مي سازد.
2. اعاده دين و عدالت توسط مهدي (عج) را مي توان جزو نقاط مشترک تلقي نويسندگان فرهنگ ها دانست، اگر چه شيطنت هايي همچون «پيرو اسلام کردن تمام مردان » را مي توان در ميان کلمات ايشان ديد.
حال به سراغ برخي لغتنامه هاي ويژه اديان و مکاتب مي رويم و ابتدا فرهنگ لغات فشرده «مکاتب جهان» آکسفورد (7) را ورقي مي زنيم. اين فرهنگ لغات که مختص مکاتب و مذاهب جهان و اصطلاحات و اماکن و افراد مؤثر در آنهاست، ذيل واژه" al- Mahdi"
(8) مطالب زير را نگاشته است:
در اسلام اهل سنت، کسي است که از طرف خداوند هدايت شده است، اين لغت ممکن است در مورد گذشته ( به ويژه خلفاي راشدين) و يا خلفايي که باعث احياي اسلام شدند، به کار برده شود؛ ولي در اغلب موارد، اين لغت، ارجاع به آينده دارد و به شخصي اشاره مي کند که مي آيد تا در انتهاي همه اشياء (امور) پيشرو جلودار باشد.
در اسلام شيعي، اعتقاد غالب مهدي را همان امام غايب مي داند که در آخر الزمان مي آيد. امام دوازدهم علي بن محمد سيمري (9) (؟) در سال 869 ميلادي ( 255 هجري ) در سامرا متولد شده است. در سال وفات پدر خود، يعني 260 هجري، او به جاي پدرش امام شد، ولي جدا ازمردم و در انزوا بوده که از آن به غيبت صغري تعبير مي شود. در اين مدت تنها به صورت بسيار نادر توسط اشخاص خاص و والا رتبه ديده مي شده است. وي توسط وکيلاني که پياپي بوده اند، به سؤالات [مردم ] پاسخ مي داده است. در فاصله کوتاهي پيش از مرگ وکيل چهارم، در سال 939 ميلادي ( 329 هجري ) او اعلام مي کند که امام ديگري در آينده نخواهد بود و غيبت کبري رخ مي دهد و امام تا زماني که خداوند اجازه ظهور وي را بدهد، مخفي شده است. در همين زمان (غيبت کبري) اما غايب، راهنمايي هايي را (به پيروانش) مي دهد، صداي دعا کنندگان را مي شنود و شفاعت هم مي کند. «المهدي» همچنين «امام عصر»، « المنتظر» و «صاحب الزمان» نيز خوانده مي شود در انتها هم اشاره اي به «محمد سوداني» به عنوان مهدي مي شود. اين لغتنامه، در ذيل واژه "Ghaiba" (10) نيز، ضمن معنا کردن آن به «مخفي شدن فرد توسط خدا و ناپيدايي در عين زنده بودن در زمين»، شاخص ترين نمونه آن را «المهدي» معرفي مي کند.
توجه به چند نکته در اين لغتنامه حائز اهميت است:
1. نگاهي به ليست نويسندگان بخش اسلام در اين لغتنامه قابل توجه است. به عنوان مثال، يکي از مهم ترين نويسندگان اين بخش، دکتر کنس کرگ ( Dr Kenneth Cragg) اسقف سابق اورشليم است که انتخاب چنين شخصي مي تواند گوياي مطالب بسياري باشد!
2. عدم اشاره کامل به ديدگاه اهل سنت در مورد مهدي (عج) نشان از عدم توجه آنان به اين موضوع، تعدد ديدگاه و يا فقدان جايگاه اين اعتقاد نزد اهل سنت دارد.
3. عدم ذکر صحيح نام حضرت حجت (عج) و ذکر نام نائب آخر ايشان به جاي نام حضرت اگر چه ممکن است سهوي باشد، ولي در لغتنامه اي با اين معروفيت امري ناپسند است.
4. ذکر جزئيات نسبتاً دقيقي در مورد ولايت، غيبت صغري و کبري و نگاه شيعه به نقش امام در دوران غيبت، نشان از توجه غرب به اين نظريه دارد.
دانشگاه آکسفورد فرهنگ لغات ويژه اي در مورد اسلام (11) نيز دارد. دراين لغتنامه، ذيل واژه "Mahdi"(12) ابتداي آن را «فردي که توسط خداوند هدايت شده» معنا مي کند و ادامه مي نويسد:
آن، تصويري آخرت شناختي در اسلام است. مسلمانان اعتقاد دارند که او دوران عدالت و عقايد صحيح را در پايان تاريخ رهبري مي کند و نيز عنواني تجليلي است که براي پيامبر و خلفاي چهارگانه توسط مسلمانان اوليه به کار رفته است. در قرآن از آن ذکري به ميان نيامده است. اين مفهوم توسط شيعيان و برخي اهل سنت به مفهوم «منجي مسيحاگونه» توسعه يافته که براي پشتيباني و دفاع از هدف و آيين آنها باز مي گردد. برخي اعتقادات رايج در مورد او عبارتند از اينکه او از خانواده محمد (ص) است، وقتي ظاهر مي شود که جهان به طور جبران ناپذيري فاسد شده باشد؛ حکومت او زمان فراواني نعمت هاي طبيعي است، او عدالت را مي گسترد، دين و ايمان را تصحيح و اعاده مي کند و دشمنان اسلام را شکست مي دهد.(13)

مطابق مطالب عنوان شده در اين لغتنامه:
 

1. «مهدي» عنواني بوده که براي تجليل از خلفاي چهارگانه توسط مسلمانان اوليه به کار مي رفته است.
2. اين واژه در قرآن به طور مستقيم ذکر نشده است (در عين حالي که شيعه معتقد است آياتي به صورت ضمني به دوران حکومت حضرت اشاره دارند ).
3. در اين لغتنامه به ويژگي هاي دوران پس از ظهور از نظر شيعه توجه شده است.

پي‌نوشت‌ها:
 

* دانش پژوه مرکز تخصصي مهدويت.
1- Oxford Dictionary
2- http://oxforddictionaries.com/definition/ Mahdi?p=mahdi.
3- Longman Dictionary.
4- http://www.ldoceonline.com/dictionary/Mahdi-the.
5- Marriam-Webster Dictionary.
6- http://www.merriam-webster.com/dictionary/mahdi.
7- The Concise Oxford Dictionary of World Religions ,OXFORD UNIVERSITY PRESS,2002-2000,ISBN,1986,601x
مطابق توضيحات مقدمه اين لغتنامه (ص10553-10567)، بخش اسلام را در اين لغتنامه چند استناد برجسته از جمله " Dr Kenneth Cragg" ( اسقف سابق اورشليم و سرپرست کالج مرکزي). " Zahid Hussein "(محقق و پژوهشگر پيشين)، "Dr Y.Raef" (استاد مطالعات اسلامي و عربي)، " Dr Penelope Johnstone " ( ناظر زيان عربي آکسفورد ) و "Mr P.J. Stewart" ( مدرس بوم شناسي ) نگاشته اند.
لازم به ذکر است به دليل عدم دسترسي به لغتنامه چاپي، آدرس ها از لغتنامه الکترونيکي ( E-Book) داده شده است
8- ص 481.
9- Ali ibn Muammad Simmari- در متن لغتنامه چنين لغتي به عنوان نام امام دوازدهم نوشته شده است. ظاهراً نام وکيل چهارم امام عصر (عج) به صورت اشتباهي به عنوان نام ايشان درج شده است! البته اين کتاب ذيل واژه "Ithna Ashary(y)a" (ص 2653) ضمن شمردن امامان شيعه، امام دوازدهم ايشان را "محمد المهدي" معرفي مي کند.
10- ص 2015.
11- The Oxford dictionary of lslam
12- ص185.
13- «Esposite John L. The Oxford dictionary of lslam», Oxford University Press , October 2004.
 

منبع: نشريه امان، شماره 36.