بوي بنزين، طعم دود!

نگاهي به خطرات بنزين و طرح گاز سوز کردن خودروها
 

اگر چه تغيير قيمت بنزين همواره به طور مستقيم يا غير مستقيم در بهاي فروش ساير کالاها نيز تغيير ايجاد کرده و بر اقتصاد جامعه تأثير غير قابل انکاري داشته است. شايد سال ها قبل بنزين به عنوان سوخت رايج خودروها چندان موضوع گفت و گوهاي روزانه مردم و مورد توجه آنها نبود.
اما به تغيير قابل توجه قيمت بنزين، مطرح شدن بحث هايي در رابطه با ارتباط کيفيت بنزين مصرفي خودروها با آلودگي هواي کلانشهرها و اجراي طرح پر سر و صداي سهميه بندي بنزين، اين ماده شيميايي به بحثي داغ در جامعه تبديل شد و ناگهان تغييرات ايجاد شده در بازار بنزين مورد توجه عده زيادي از مردم قرار گرفت. در ادامه مروري خواهيم داشت بر ويژگي هاي اين فرآورده نفتي و حاشيه هاي پيرامون آن و با کارشناسان و متخصصان اين حوزه گفت و گو کرده ايم.

بنزين از کجا مي آيد؟
 

بنزين يکي از مشتقات نفتي مايع است که با انجام فرايند تقطير، از نفت خام جدا مي شود. اين ماده شيميايي که به عنوان سوخت در موتور مورد استفاده قرار مي گيرد مخلوطي است از چندين ماده شيميايي. نام بنزين از ماده شيميايي بنزن گرفته شده است. دکتر نادر ضرابي، پزشک عمومي در رابطه با تأثيرات احتمالي بنزين روي سيستم بدن انسان مي گويد:«از آنجايي که بنزين يک حلال صنعتي بسيارقوي است، در تماس با پوست چربي آن را در خود حل مي کند و از بين رفتن چربي پوست، خشکي و پوسته شدن آن را در پي دارد. مورد ديگري که بنزين مي تواند آسيب زا باشد، بلع مقدار قابل توجهي از اين ماده شيميايي به صورت سهوي يا عمدي است. چنانچه فردي را که بنزين بلعيده باشد به مراکز درماني منتقل کنند تقريباً اقدام خاصي نمي توان براي درمان آن شخص انجام داد و شست و شوي معده نيز در اين مورد بي تاثير است چرا که نمي توان بنزين را از معده تخليه کرد. در چنين شرايطي فرد بايد تحت مراقبت هاي پزشکي قرار گيرد تا از وارد شدن بنزين به ريه وي جلوگيري شود ». در کل متخصصان مواردي چون سردرد، سرگيجه، از دست دادن کنترل عضلاني، سرطان زايي به ويژه افزايش احتمال ابتلا به سرطان خون و اختلال در سيستم اعصاب مرکزي را از آثار کوتاه مدت و بلند مدت قرار گرفتن در معرض بنزين مي دانند.

وقتي نفس ها به شماره مي افتند
 

براساس مطالعات کارشناسان، بيش از 85 درصد آلاينده هاي اصلي هواي کلانشهرهايي مانند تهران، توسط وسايل نقليه موتوري ايجاد مي شوند و با افزايش روز افزون تعداد خودروهاي ورودي به چرخه حمل و نقل کشور، معضل آلودگي هوا مي رود تا به کلاف پيچيده اي تبديل شود که باز کردن گره آن نيازمند همکاري همه جانبه نهادهاي مربوطه و انجام تحقيق و بررسي دقيق براي يافتن راه حل هاي کارآمد در اين زمينه است.
به طوري که در بسياري از روزهاي سال ميزان آلودگي هوا در وضعيت غير مجاز به سر مي برد و ديگر شنيدن اين توصيه که سالمندان، بيماران قلبي و تنفسي و کودکان جز در موارد ضروري از منزل خارج نشوند چندان براي مردم تازگي ندارد.آيا مي توان در ميان دلايل متعددي که براي آلودگي هواي کلانشهرها ذکر مي شود کيفيت بنزين را نيز مهره اي مؤثر قلمداد کرد؟ آيا توجه به کيفيت بنزين مصرفي مي تواند راه برون رفت از دغدغه سال هاي اخير مردم درباره آلودگي هوا باشد؟ يا اينکه کاهش مصرف بنزين و جايگزين کردن آن با سوخت هاي سالم راه حل پبش روست؟
اين پرسش ها، پرسش هايي است که پاسخگويي به آنها نيازمند بررسي و مطالعات کارشناسي دقيق است چرا که با وجود اعمال مقرارتي از قبيل منع تردد خودروهاي شخصي در ساعات روز در بسياري از مناطق شهر، تردد بر اساس زوج يا فرد بودن پلاک خودروها و خروج خودروهاي فرسوده از سيستم حمل و نقل، هنوز شاهد هواي آلوده اي هستيم که تنفس را براي شهروندان به معضلي بزرگ تبديل کرده است.
اين پرسش ها را با جعفر خامسي، مسوول آزمايشگاه محيط زيست زنجان مطرح کرده ايم که پاسخ هاي وي را در ادامه مي خوانيد.

بنزين يا گاز؛ مسأله اين است
 

«در سال هاي اخير استفاده از گاز به جاي بنزين به شدت مورد توجه قرار گرفته است. خودروهاي دوگانه سوز طرفدار پيدا کرده و با توجه به قيمت مناسب تر گاز، تمايل رانندگان به استفاده از اين سوخت افزايش يافته است. بسياري از کارشناسان استفاده از اين سوخت را عاملي مؤثر در کاهش ميزان آلودگي هوا مي دانند. اما در حقيقت تفاوت در نوع آلاينده هايي است که اين دو سوخت وارد محيط مي کنند. در گذشته ترکيبات حاوي سرب به عنوان خشک کننده و عامل به سوزي سوخت به بنزين اضافه مي شد که اين ترکيبات به شدت آسيب زا بودند. در حال حاضر اگر چه بنزين مصرفي در کشور از نوع بدون سرب است اما حاوي ترکيب آلي MTB است. اين ماده نيز از مواد سرطان زا محسوب مي شود. از سوي ديگر سوخت CNGهم بر اساس فرمول خاص خود، پس از سوختن، گازهاي مونواکسيد کربن و ترکيبات NOx را راهي محيط مي کند. بنابراين مي توان گفت هر دوي اين سوخت ها، در نهايت آلاينده توليد مي کنند و نمي توان آنها را سوخت سالم به شمار آورد.انسان ها و ساير موجودات زنده به طور دائم در معرض اشکال مختلف آسيب اين آلاينده ها هستتند. براي مثال ترکيبات حاوي NOx به دليل ماهيت گازي خود، مي توانند به ارتفاعات بالاتر منتقل شوند و پس از ترکيب با باران، به صورت باران اسيدي به زمين باز گردند. باران اسيدي با تخريب زمين هاي زراعي و نماي ساختمان ها، نابود کردن گياهان و آسيب رساني به پوست انسان، تأثيرات منفي خود را باقي مي گذارد.
براي تعيين ميزان آسيب زايي انواع آلاينده ها، تعيين ميزان و غلظت آلاينده و مدت زمان قرار گيري در معرض آن ضروري است. همچنين شرايط اقليمي محيط بر کاهش يا افزايش اثرگذاري آلاينده ها مؤثر است.
نتيجه اينکه براي انتخاب يکي از دو سوخت بنزين يا گاز به عنوان سوخت سالم تر، با در نظر گرفتن اين نکته که هر دو جزو منابع تجديد ناپذير هستند، بايد به ميزان آلاينده خروجي و همچنين قيمت اين سوخت ها توجه کنيم چرا که در هر صورت هيچ کدام از آنها، بي خطر محسوب نمي شوند.»

رانندگان چه مي گويند؟
 

برخي رانندگان خودروهاي گاز سوز معتقدند استفاده از اين سوخت به دليل گراني تجهيزات مربوطه و طي کردن مسافت کمتر به ازاي يک بار سوخت گيري چندان به صرفه نيست و اين سوخت موجب بروز مشکلاتي در سيستم خودروي آنها مي شود. نکته ديگراينکه در خودروهاي دو گانه سوز در حالتي که از بنزين استفاده شود، ميزان مصرف نسبت به خودروهاي بنزين سوز افزايش مي يابد. در خودروهايي دوگانه سوز قسمتي از حجم هواي ورودي به محفظه احتراق توسط گاز اشغال مي شود و به همين دليل اين خودروها توان کمتري نسبت به نمونه هاي مشابه بنزين سوز دارند. اين امر در ارتفاعات به دليل رقيق تر بودن هوا باعث افت توان خودرو مي شود.

تکليف چيست؟
 

اين نکات تنها گوشه اي از انتقادات وارد بر جايگزيني گاز به جاي بنزين است و با در نظر گرفتن خطرات احتمالي در تصادفات رانندگي که براي خودروهاي گاز سوز رخ مي دهد اين جايگزيني با ترديدهايي همراه شده است. اين خطر به دليل ضعف ايمني تعدادي از خودروهاي گاز سوز در ايران و همچنين اقدام بعضي از دارندگان خودرو به نصب تجهيزات غير استاندارد گاز در خودروها به صورت جدي در ايران احساس مي شود.
بررسي سير اين جايگزيني در کشورهاي پيشرفته نيز بر ترديدهاي موجود مي افزايد. در اين گونه کشورها علاوه بر توجه به گاز سوز کردن خودروها، به طرح هاي ديگري چون خودروهاي برقي هم توجه مي شود و هيچ گاه براي حل مشکل سوخت خودروها يک طرح به تنهايي مد نظر قرار نمي گيرد.

بنزين خودش بايد سوپر باشد
 

عدد اکتان يکي از ويژگي هاي مربوط به بنزين است که ميزان کيفيت و به سوزي آن را نشان مي دهد. هر چه اين عدد بالاتر باشد کيفيت سوختن بنزين در خودرو نيز افزايش مي يابد.
آنچه به عنوان تفاوت ميان بنزين معمولي و بنزين سوپر مطرح مي شود همين عدد اکتان است که در بنزين هاي معمولي کمتر از 87 و در بنزين هاي سوپر 97 و بيشتر از آن است. به همين دليل است که گفته مي شود کيفيت بنزين سوپر مطلوب تر از بنزين معمولي است.

قرص و مکمل تأثير ندارد
 

عدد اکتان مشخصه اي از بنزين است که بر اساس شکل مولکول هاي هيدروکربني آن تعيين مي شود و به ساختار مولکولي اين ماده بستگي دارد. بنابراين ايجاد تغيير در عدد اکتان اين فرآورده در عمل ممکن نيست. برخي افراد با ادعاي وجود قرص هايي که بنزين معمولي را به بنزين سوپر تبديل مي کنند اقدام به تبليغ و فروش اين قرص ها مي کنند در حالي که بر اساس ويژگي هاي ساختاري بنزين چنين تبديلي ممکن نيست. اين قرص ها تنها مي توانند نقش مکمل هاي بنزين را ايفا کنند.مکمل هاي بنزين نيز توانايي افزايش کيفيت اين فرآورده نفتي را ندارند و فقط با پاکسازي محوطه سيستم انتقال فرآورده از باک خودرو به محفظه احتراق آن وضعيت سوختن بنزين را در اتومبيل بهبود مي بخشد.

حتماً سوپر بزنيد
 

بر اساس توصيه هاي کارشناسان صنعت خودروسازي رانندگان بايد با توجه به نوع خودروي خود و با در نظر گرفتن مندرجات دفترچه راهنماي استفاده از اتومبيل، در فواصل زماني مناسب از بنزين سوپر استفاده کنند.دسترسي به اين سوخت به راحتي در جايگاه هاي عرضه سوخت سراسر کشور امکان پذيراست. استفاده از بنزين سوپر در فواصل زماني کوتاه مي تواند در افزايش طول عمر خودروها و بهبود وضعيت سيستم احتراق آنها مؤثر باشد.

کيفيت کنترل مي شود
 

ذکر اين نکته ضروري به نظر مي رسد که کيفيت سوخت تحويلي به جايگاه ها در پالايشگاه ها مورد کنترل قرار مي گيرد و محموله هاي سوختي در صورتي که حائز استانداردهاي کيفي لازم نباشند مجوز خروج از پالايشگاه را دريافت نمي کند. بنابراين در حال حاضر سوخت عرضه شده در جايگاه ها داراي استانداردهاي بين المللي بوده و از کيفيت مطلوبي برخوردار است. واحدهاي کنترل کيفي نيز نمايندگاني را براي ارزيابي کيفيت بنزين به جايگاه ها اعزام مي کنند.
منبع: هفته نامه همشهري تندرستي، شماره20.