بنايي منحصر به فرد در منطقه «داش کسن زنجان» به جا مانده از روزگار مغولان
«داش کسن!» اين عنوان شايد براي خيلي ها ملموس نباشد اما براي ترک زبان ها جمله نامفهومي نيست؛ به خصوص زنجاني ها، داش کسن محلي در حوالي زنجان است که براي مردم از احترام و ارزش زيادي برخوردار است؛ جايي که به معبد اژدها معروف شده. اگر به دنبال گذشته اين معبد شگفت انگيزيد، حتما در تحقيقاتتان متوجه خواهيد شد اين معبد از دوران مغول ها باقي مانده است اما به دليل نامعلومي ساخت آن نيمه کاره رها شده. اهالي ساکن اطراف اين منطقه به معبد اژدها لقب شيرين و فرهاد را داده اند. اگر دنبال چرايي اين لقب مي گرددي، اين مقاله را تا انتها بخوانيد.
اين منطقه در 10کيلومتري جنوب شرق شهر سلطانيه زنجان واقع شده است و اگر مي خواهيد مسافت ها را براي رفتن به اين محل تاريخي و شگفت انگيز محاسبه کنيد بايد بگوييم خود سلطانيه هم در فاصله چهار کيلومتري روستاي وير قرار دارد؛ روستايي که سال هاست به همسايگي داش کسن يا معبداژدها عادت کرده و اين اتفاق حتي براي اهالي روستاي وير هم خالي از لطف نيست. چرا که گردشگران و توريست هايي که براي بازديد به سلطانيه مي روند سري هم به معبد اژدها مي زنند و اين رفت و آمدها باعث رونق روستاي وير شده است.
از سلطانيه تا معبد اژدها
«شهر سلطانيه از دوره ارغون شاه باقي مانده است؛ يعني حدود اواخر قرن هفتم. آن زمان به دستور ارغون خان مغول تدارکات ساخت شهر سلطانيه فراهم شد. گرچه اين شهر در حال ساخت بود اما در اواسط ساخت و ساز به دلايل نامعلومي ساخت اين شهر نيمه تمام رها شد.» اين حرف ها را مهرداد عسگريان مي زند؛ معاون سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري زنجان. او تا به حال تحقيقات زيادي درباره سلطانيه و معبد اژدها و محله داش کسن داشته است: «بعد از ارغون، غازان خان روي کار آمد حتما همه تا حدودي با شخصيت غازان خان و نام او آشنا هستند. اين فرد بعد از اينکه روي کار آمد تصميم گرفت به جاي سلطانيه تبريز را پاتخت خود قرار دهد. به هر شکل اوضاع همچنان ادامه داشت تا اينکه...» به گفته آقاي معاون با ورود اولجايتوي مغول ها همه معاملات مردم آن زمان برهم خورد؛ چراکه اين فرد تصميم گرفت راه پدرش را ادامه دهد و کار نيمه تمام او را به پايان برساند؛ يعني ادامه ساخت شهر سلطانيه.
معبدي در سنگ شکن
بعد از اينکه پسر راه پدرش را ادامه مي دهد ساخت شهر سلطانيه به اتمام مي رسد. براي همين اين شاه مغول جوان تصميم گرفت همزمان با اين اتفاق فرخنده سلطانيه را به عنوان پايتخت خودش معرفي کند؛ « معبد اژدها هم در دوره ارغون بود که ساخته شد در واقع از آنجا که ارغون خان مغول با سياست گرايش به مذهب بودا توانسته بود به تخت بنشيند و طرفدارانش داراي مذهب بودا بودند، احتمال مي رود که اين معبد هم به همين دليل در دوران او و پسرش مورد توجه بوده.» به طور مثال يکي از دلايلي که نشان مي دهد معبد اژدها از ارزش خاصي در آن دوران برخوردار بوده، بناي نيمه کاره حصاري است که دور آن وجود دارد اين بناي نيمه کاره بيانگر آن است که اين معبد در دوران گذشته توسط اين حصار محافظت مي شده و هر کسي هم اجازه ورود به داخل آن را نداشته است. معبد اژدها در دل کوه قرار گرفته و منطقه اي که اين معبد عجيب را در برگرفته، به داش کسن معروف است. داش کسن به پارسي يعني سنگ شکن يا به فردي گفته مي شود که کارش شکستن و بريدن سنگ است؛ «معبد اژدها از سنگ هاي سبز رطوبتي اي که در منطقه داش کسن وجود دارد، ساخته شده است، چرا که اين سنگ ها به خاطر جنسيتي که دارند به راحتي برش مي خورند و از سنگ هاي ديگر بهترند.»
از مهم ترين نکته هايي که اين معبد را از ديگر معبدهاي تاريخي کشورمان جدا مي کند، وجود نقش اژدهاي برجسته در دو سمت اين بناست. عسگريان دليل اين نقش برجسته را اين طور بيان مي کند: « با حمله مغول ها به ايران، فرهنگ و هنر چيني هم تا حدودي وارد مرزهاي ما شد و با نگاهي به ساختمان اين معبد مي توانيد متوجه تلفيق هنر اسلامي و چيني بشويد.» دو نقش اژدهاي برجسته و وجود نقوش اسليمي (گل و بوته هاي اسلامي) نشانگر همين موضوع است.
داش کسن يا شيرين و فرهاد
معبد داش کسن روباز بوده و فرم اين بنا به صورت چليپايي است؛ يعني صليبي شکل؛ «ما تا قبل از تحقيقاتمان از اين معبد به عنوان بنا ياد مي کرديم، بنايي تاريخي، اما با تحقيقاتي که همکارانمان داشتند، متوجه شديم نمونه تقريبا مشابه اين معبد در هندوستان هم وجود دارد و همين امر نشان مي داد معبد اژدها محلي بوده که حکم پرستشگاه را داشته است.» البته عده اي هم معتقدند که اين معبد مقبره شخصي بوده اما همچنان حرف و حديث ها راجع به اين معبد وجود دارد. اگر شما هم سري به اين معبد بزنيد مي توانيد نقش دو اژدهاي برجسته و چند محراب اسلامي را در دو سمت اين بنا که به قرينه يکديگر مزين شده اند تماشا کنيد. به گفته عده اي از کارشناسان طبق تحقيقات انجام شده نمونه هاي مشابه نقش هاي اين معبد در جاي ديگري از ايران مشاهده نشده است. مجموعه تاريخي داش کسن تشکيل شده است از ايوان ها نقوش برجسته و محوطه هاي باستاني. محدوده اين معبد مستطيلي شکل و ابعاد آن حدود 100 در 50 متر است که يک قسمت از آن به واسطه حفاري در تپه ايجاد شده است. معبد در دامنه تپه اي قرار دارد و به دشت هاي وسيع منطقه اشراف دارد براي رسيدن به معبد بايد از روستاي وير عبور کنيد و مابقي راه خاکي تا معبد نيمه کاره اژدها را هم بايد پياده روي کنيد. عسگريان در اين باره مي گويد: «اهالي روستاي وير منطقه داش کسن را با عنوان شيرين و فرهاد مي شناسند. همان طور که مي دانيد داش کسن يعني کسي که سنگ مي شکند و از آنجا که در افسانه هاي ما فرهاد به سنگ شکن بودن معروف بوده است و عشقش هم زبانزد خاص و عام، به اين جهت روستاييان اين عنوان را به منطقه اي که معبد در آن واقع شده داده اند.»
اژدها؛ سمبل قدرت
منطقه داش کسن به خاطر داشتن سنگ هاي سبز رطوبتي هنوز هم که هنوز است مورد استفاده مردم روستاي وير و شهر سلطانيه قرار مي گيرد؛ چرا که برداشت اين سنگ ها از اطراف معبد به راحتي انجام پذير است. از موضوعاتي که کارشناسان به دنبال آن در اين معبد بوده اند اين بوده که چرا اين معبد نيمه کاره رها شده و در دوره هاي بعد از ارغون خان مغول هيچ تلاشي براي ادامه ساخت آن صورت نگرفته است.
آقاي معاون برايمان توضيح مي دهد: « در زمان ارغون مذهب مردم بودا بود و بالطبع اين معبد نياز آنها در برهه زماني بود اما زماني که اولجايتو به تخت نشست باز هم معبد نيمه کاره بود و من اين احتمال را مي دهم شايد به اين خاطر که دين اسلام وارد منطقه شده و اولجايتو هم نام خود را به محمد تغيير داده و در آن زمان مسلمان شده ديگر نيازي به اين معبد نداشته اند.»
با اين حال اين معبد با وجود گذشت زمان هاي زياد هنوز هم مورد توجه علاقمندان به بناها و آثار باستاني است؛ جايي که همه آن را با نشان هاي اژدها شکلي که در دو طرفش واقع شده مي شناسند و به آن لقب معبد اژدها را داده اند؛ « اين معبد از اين جهت لقب اژدها را به خود گرفته چون اين نشان در فرهنگ چيني از قداست زيادي برخوردار است.»
حتما از طريق تلويزيون يا سايت ها و... مراسم چيني ها را ديده ايد که در روزهاي خاص علامت هاي اژدها را در خيابان ها مي چرخانند و جشن مي گيرند؛ سمبل و علامتي که به طور اتفاقي در يک برهه زماني روي معبدي در سنگ شکن هم حکاکي شد؛ «اژدها از نظر چيني ها نماد قدرت، خوشبختي و برکت است و از آنجا که در دوران هاي گذشته پادشاهان علاقه زيادي به قدرت داشتند اين است که در زمان ارغون خان مغول هم اين اژدها به همين خاطر به دستور او روي معبد حکاکي شده است.»
منبع: نشريه همشهري جوان شماره 312
