گفتگو درباره جهانی شدن

وقایع یازدهم سپتامبر 2001 جان تازه ای به بحث جهانی شدن داده و دوباره آن را مطرح کرد. جهانی شدن با ورود رسمی جمهوری خلق چین در یازدهم سپتامبر 2001 به سازمان تجارت جهانی، به یکسان سازی تولید و آمریکایی کردن توزیع و پخش آن پرداخت. امپراتوری چین با اقتصاد کارآمد و قوی خود دعوت شده بود تا در مبارزات جهانی شرکت کرده و بازار یک میلیارد و سیصد میلیون نفری خود را به روی جهان باز کند. امپراتوری چین بیست درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده و در سال 2001 از طرف کمیته جهانی المپیک برای بازی های المپیک 2008 انتخاب شد. چین توانسته است با قدرت سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک خود بازار اروپا را با صادرات خود به خصوص در زمینه منسوجات و پوشاک تسخیر کند و در این زمینه شش درصد از تجارت جهانی را در اختیار دارد.

آزادسازی تبادلات منسوجات و پوشاک

1974
گات در این سال توافق های کلی درباره نرخ های گمرکی و تجارت را درباره بخش منسوجات و پوشاک برقرار کرد. با توافق الیاف چندگانه (1) در سال یک هزار و نهصد و هفتاد و چهار، کشورهای غنی پذیرفتند تا گمرک های خود را به روی واردات منسوجات کشورهای در حال توسعه باز کند. این توافق بیشتر در مورد پنبه و منسوجات کتانی بود و موقعیت را به گونه ای فراهم کرد تا به اقتصاد وابسته به منسوجات کشورهای غنی، خللی وارد نشود.
1995
توافق نامه ای در مراکش تحت عنوان «توافق درباره منسوجات و پوشاک» (2) به امضا رسید که طبق آن پیشنهاد شده بود تا سهام کشورهای مذکور در طی سه مرحله و در سال های 1998، 2002 و 2005 حذف گردد.
2005
سازمان تجارت جهانی (3) که جانشین گات شده بود در اول ژانویه 2005 کلیه تبادلات جهانی منسوجات و پوشاک را آزاد اعلام کرد.
جهانی شدن و آزادسازی تبادلات جهانی منسوجات و پوشاک با مخالفت های زیادی مواجه شد که بعد از بحث هایی که درباره آن در سال 1998 صورت گرفته بود، توسعه پیدا کرد و توافق چند جانبه ای درباره سرمایه گذاری در قلب «سازمان همکاری و توسعه اقتصادی» به عمل آمد. در صورتی که پیشنهاد سرمایه گذاری مورد توجه قرار گیرد موقعیت را برای شرکت های چند ملیتی سرمایه گذار در کشورهای در حال توسعه به گونه ای فراهم خواهد کرد تا سرمایه گذاران خارجی از حقوق سرمایه گذاران و صاحبان صنایع نساجی محلی برخوردار شوند. مذاکرات مذکور با مخالفت مبارزان جنبش های ضد جهانی شدن مواجه شده و به حالت تعلیق درآمد. جنبش ضد جهانی شدن موفق شد در کنفرانس سازمان تجارت جهانی در نوامبر 1999 در سیاتل پذیرفته شده و دور جدید مذاکرات چند جانبه ای شروع گردد. اهداف اصلی اجتماعات، سندیکاها، سازمان های غیر دولتی ضد جهانی شدن، از کلیه فرصت ها برای به گوش رساندن تقاضاهای خود در اجلاس نیس (در فرانسه) در دسامبر 2000، اجلاس مجمع جهانی اقتصاد داووس در ژانویه 2001، اجلاس کشورهای امریکایی در آوریل 2001، در کبک، گروه هشت در ژوئیه 2001 در جنوا بهره برداری کردند. سازمان های مالی بین المللی از قبیل صندوق بین المللی پول، بانک جهانی و ... مورد انتقاد گروه ها و سازمان های فوق قرار گرفتند. بحران اقتصادی آرژانتین را تکان شدید داده بود و صندوق بین المللی پول متهم شد که کمک های خود را به حالت تعلیق درآورده بود. اجلاس اجتماعی پورتو آلگره (4) در جنوب برزیل در فوریه 2002 شبیه اجلاس مجمع جهانی اقتصادی داووس تشکیل شد. در تقابل با مفاهیم لیبرالی به منظور حذف قرض کشورهای در حال توسعه، ایجاد نظام جدید اداره جهان، حمایت از محط زیست، ساماندهی مجدد تولیدات کشاورزی - بدون توجه به موجودات تغییریافته ژنتیکی - و ارتقای دموکراسی با شرکت فعال شهروندان تشکیل گردید. ژاک شیراک رئیس جمهور فرانسه و لولا داسیلوا (5) رئیس جمهور برزیل در سپتامبر 2004 پیشنهاد مالیات بین المللی برای کمک به توسعه کشورهای فقیر را ارائه دادند. موضوعات مربوط به محیط زیست و توسعه جهانی در اجلاس زمین در ژوهانسبورگ (6) در اوت و سپتامبر 2002 از اولویت خاصی برخوردار بود. سران گروه هشت به دنبال خشونت هایی که در هنگام برگزاری اجلاس جنوا از بیستم تا بیست و دوم ژوئیه 2001 برگزار شد، تصمیم گرفتند تا نشست هایی برگزار کنند که کمتر توجه به مسائل آینده داشته باشد؛ بیشتر مذاکرات با جامعه مدنی صورت گرفته و صندوق جهانی برای مبارزه با بیماری های واگیردار از قبیل ایدز، مالاریا و سل تشکیل گردد. آن ها در این اجلاس قبول کردند تا به سرمایه گذاری و تجارت با افریقا توجه بیشتری صورت گرفته و خواستار بهتر شدن سلامت و بهداشت ساکنان این قاره شدند و راه مبارزه علیه فساد و گرسنگی را ارائه دادند ولی نتوانستند در کنترل گازهای گلخانه ای به توافق برسند. تصویب پیمان کیوتو توسط روسیه در اکتبر 2004 موقعیت را برای ورود این کشور در فوریه 2005 به این پیمان آسان تر کرد.

پیمان کیوتو

1992
تصویب کنوانسیونی در ریو دو ژانیرو درباره تغییرات آب و هوای کره زمین.
دسامبر 1997
امضای پیمانی در کیوتو و تعهد شرکت کنندگان به منظور کاهش پنج درصد از گازهای گلخانه ای تا سال 2012 نسبت به سال 1990.
مارس 2001
مخالفت امریکا با پیمان کیوتو.
اکتبر 2004
پیمان کیوتو مورد تأیید روسیه قرار گرفت و به توافق های بین المللی انجامید.
فوریه 2005
اجرای پیمان کیوتو پذیرفته شد.
دسامبر 2005
در کنفرانس مونترئال اجرای پیمان کیوتو به بعد از 2012 موکول شد.
ژوئیه 2008
گروه هشت خواستار کاهش گازهای گلخانه ای به میزان پنجاه درصد تا سال 2050 شد.
وزیران کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی در نوامبر 2001 در چهارمین کنفرانس این سازمان در دوحه دور جدیدی از مذاکرات چند جانبه ای برای آزادسازی تبادلات انجام دادند. پنجمین نشست وزیران عضو سازمان تجارت جهانی در سپتامبر 2003 در کانکون (مکزیک) برگزار و با مخالفت کشورهای جنوب مخصوصاً برزیل، هند و افریقای جنوبی مواجه شد. آن ها در این نشست با کمک های بلاعوض به صادرات محصولات کشاورزی کشورهای غنی مخالفت کردند. یکصد و چهل و هفت عضو سازمان تجارت جهانی در اول اوت 2004 موفق به آزادسازی تبادلات بین المللی شدند و در این نشست تصمیم گرفته شد تا کمک های بلاعوض به صادرات محصولات حذف گردد ولی مذاکرات درباره کمک های بلاعوض به صادرات محصولات کشاورزی حذف گردد ولی مذاکرات درباره کمک های بلاعوض به صادرات محصولات کشاورزی کشورهای غنی دچار وقفه شد. در دسامبر 2005 در کنفرانس تجارت جهانی در هنگ کنگ تصمیم گرفته شد تا مک های بلاعوض تا سال 2013 به طور کلی حذف گردد و در نتیجه کشورهای جنوب قادر خواهند بود تا سال 2008 نود و هفت درصد بر صادرات خود اضافه کنند. امریکا و اروپا در ژوئیه 2006 با اجرای تصمیمات دوحه مخالفت کردند و توانستند در مورد کشاورزی به توافق هایی برسند که مورد تأیید کشورهای اروپایی و به خصوص فرانسه قرار نگرفت. مذاکرات جدیدی که در تابستان 2008 شروع شده بود به بن بست کشیده شد، زیرا کشورهای شمال چنین تصور می کردند که حذف کمک های بلاعوض به کشاورزی تا سال 2013 خواهد توانست جبران پیشرفت های بخش صنعت و خدمات را فراهم کند. مشکلات و سؤالاتی درباره تجارت بین المللی وجود دارد که باعث اختلاف بیشتر کشورها گردید. اتحادیه اروپا در سال 2004 توانست امتیازاتی از سازمان تجارت جهانی کسب و اجازه تحریم های تجاری علیه امریکا را به دست آورد که به نفع صادرکنندگان اروپایی بود.

مذاکرات تجاری

ژوئیه 1944
طرح سازمان بین المللی تجارت (7)
سی ام اکتبر
امضای توافق های گات در ژنو
1947-1956
گات دور مذاکرات چند جانبه ای را ارائه داد
1960-1962
دور دیلون
1964-1967
دور کندی
1973-1979
دور نیکسون و توکیو
1986-1994
دور اروگوئه
پانزدهم آوریل 1944
توافق های مراکش و ایجاد سازمان تجارت جهانی (8)
نوامبر-دسامبر 1999
شکست دور سیاتل
نوامبر 2001
دور دوحه
سپتامبر 2003
شکست دور کانکون
اوت 2004
توافق های آزادسازی تبادلات بین المللی
دسامبر 2005
توافق درباره حذف تدریجی یارانه ها به صادرات محصولات کشاورزی کشورهای غنی
ژوئیه 2008
شکست مذاکرات در ژنو

فقر و توسعه

واقعه یازدهم سپتامبر 2001 یادآور مشکل فقر در جهان و فرصت مناسبی برای برملا شدن شکاف عمیق بین کشورهای شمال و جنوب بود. اگر آزادسازی تبادلات تجاری برای بعضی از کشورها و دسترسی آن ها به بازار کشورهای غربی را آسان تر می کند ولی تعداد کشورهایی که ساکنان آن ها با کمتر از دو دلار در روز زندگی می کنند در حال تزاید است. اروپا در معرض هجوم مهاجرانی قرار می گیرد که از راه سواحل کشورهای جنوبی دریای مدیترانه و یا جزایر قناری وارد اروپا می شوند. با وجود فجایع انسانی که برای مهاجران غیرقانونی اتفاق می افتد ولی آن ها تلاش می کنند از راه ایتالیا، اسپانیا و یا جزیره مالت وارد اروپا می شود. برای جلوگیری از هجوم مهاجران غیرقانونی اقدامات زیادی از طرف کشورهای اروپایی صورت گرفته، از آن جمله اند: سخت گیری برای ورود به دانمارک، بریتانیا و آلمان؛ عملیات پلیس های اروپایی با اجرای گشت با قایق، هلیکوپتر و یا هواپیما در دریای مدیترانه، انتقال اطلاعات شخصی، سامان دهی نیم میلیون مهاجر غیرقانونی در ژوئیه 2006 در ایتالیا و در سال 2005 در اسپانیا، سخت گیری سویس در سال 2006 برای پذیرش مهاجران غیرقانونی.
یکی از دلایل هجوم مهاجران به کشورهای اروپای غربی می تواند تضاد بین سطح زندگی در کشورهای شمال و جنوب باشد ولی باید علت واقعی آن را در مشکلاتی که در پس پرده قرار دارد جستجو کرد زیرا در کشورهای فقیر نظم اقتصادی به معنای واقعی وجود نداشته و تحت سیطره کشورهای غنی قرار دارند. اتحادیه اروپا در این مورد تصمیات جدی گرفته و دروازه های خود را تحت شرایط زمانی خاص، برای ورود محصولات کشاورزی چهل و نه کشور توسعه نیافته جهان باز گذاشته است. کشورهای در حال توسعه در مقابل تأمین کمک های بلاعوض کشورهای غربی، خواهان کمک های معقول تر و منطقی تری بوده و خواستار هفت دهم درصد از تولید ناخالص داخلی (9) کشورهای غنی می باشند. پیشنهاد آن ها در اجلاس هزاره سوم در سال 2000 در نیویورک پذیرفته شد که باعث کاستی پنجاه درصد از فقر تا سال 2015 در جهان خواهد شد. این پیشنهاد کمی مشکل به نظر می رسید زیرا میزان متوسط تولید ناخالص داخلی در کشورهای اروپایی سی و سه صدم درصد است در صورتی که امریکا ده دهم درصد را به این موضوع اختصاص داده بود. دهه 1991 تا 2001 صحنه شکوفایی توسعه اقتصادی و در عین بازنگری جهان توسعه یافته به مسائل درونی بود به نحوی که لیبرالیسم ستیز و ضد آمریکایی در یک سطح قرار گرفتند. با چنین ترفندهایی موج های واقعه یازده سپتامبر باعث ایجاد مبارزه علیه فقر در جهان گردید و واشنگتن را وادار کرد تا نسبت به افزایش کمک های خود، در مارس 2002 در کنفرانس مونتری (10) مکزیک، اقدام کند. گروه هفت در ژوئن 2005 موفق به جلب کشورهای غنی و حذف قرض های چهارده کشور افریقایی و چهار کشور غیرآفریقایی شد. رهبران گروه هشت در هفتم و هشتم ژوئیه 2005 در گلینیگلس - بریتانیا به طور رسمی قرض کشورهای فقیر را بخشیدند و متعهد شدند مبلغ پنجاه میلیون دلار تحت عنوان کمک های مردمی برای توسعه تا سال 2010 پرداخت کنند. کلوب پاریس متشکل از کشورهای طلبکار حاضر به بخشیدن شصت درصد از طلب های خود به نیجریه شده و در ژوئن 2006 قرض های کامرون را به طور کلی بخشیدند. «سازمان بین المللی» (11) یکی از ارگان های بانک جهانی پیش بینی می کند که از 2008 تا 2011 مبلغی حدود سی میلیارد یورو را به نفع کشورهای بسیار فقیر هزینه کند. طبق بررسی بانک جهانی در سال 2008، اگر تعداد افرادی که با روزی دو دلار در روز زندگی می کنند حدود دو میلیارد نفر باشد تعداد افراد فقیر در طی ده سال قبل از آن در حال تزاید می باشد که شامل کشورهای جنوب صحرای افریقا نمی شود.

عدم کارایی مدیریت جهانی

مشکل واقعی جهانی شدن در شکاف عمیقی است که بین مسائل انسانی، اقتصادی و اجتماعی وجود داشته و هیچ نوع رسیدگی به مدیریت جهانی تقسیم شده، وجود ندارد. آیا کشورهای جهان ناظر حضور دولت جهانی هستند؟ به نظر می رسد اشکال مختلف کنترل و نظارتی که توسط سازمان ملل متحد، گروه هشت، سازمان تجارت جهانی و «دیوان کیفری بین المللی» (12) صورت می گیرد در مراحل نخستین قرار دارد. همه این سازمان ها به گونه های مختلف مورد اعتراض دولت ها قرار گرفته اند. دیوان کیفری بین المللی که در سال 2002 مورد تأیید جامعه جهانی قرار گرفت، در سال 2003 در لاهه مستقر شد. این دادگاه صلاحیت داوری درباره کشتار نژادی، نسل کشی، جنایات علیه بشریت و جنایات جنگی را داشته و از اول ژوئیه 2002 شروع به کار کرد. این دادگاه در زمانی که دولت ها صلاحیت لازم برای پیگیری و جستجوی بعضی از محکومان را ندارند وارد فعالیت می شوند. بعد از اینکه اسلوبودان میلوسویچ در یوگسلاوی سابق دستگیر شده بود، در اختیار دیوان بین المللی دادگستری (13) (لاهه) قرار گرفت ولی قبل از پایان دادرسی در مارس 2006 درگذشت. امریکا از فشارهای خود در روابط دو جانبه با کشورها حداکثر بهره برداری را به عمل آورد تا شهروندان امریکایی را از دسترسی دیوان کیفری بین المللی دور نگاه داشته و تهدید کرد که در غیر این صورت در عملیات نظامی که تحت نظارت سازمان ملل متحد انجام شود، شرکت نخواهد کرد. امریکا با هشتاد کشور جهان توافق دو جانبه امضا کرد و در آن ها درخواست شده بود: شهروندان امریکایی نباید مورد تعرض دیوان کیفری بین المللی قرار گرفته و یا به این دادگاه معرفی شوند. نقش سازمان ملل متحد به عنوان پایه گذار نظم جهانی در مورد جنگ های یوگسلاوی سابق در پایان قرن بیستم بحران عراق مورد انتقاد قرار گرفت که بعضی از این حوادث یادآور پایان قرن بیستم بود. طرح اصلاح و توسعه شورای امنیت که در جشن باشکوه شصتمین سال افتتاح این سازمان از چهاردم تا شانزدهم سپتامبر 2005 برگزار شد، مورد توجه قرار نگرفته و به بیانیه درباره اصل و هدف آن بسنده کردند و در نتیجه وضع موجود مورد تأیید قرار گرفت. در همین سال بان کی مون اهل کره جنوبی به جای کوفی عنان به دبیر کلی سازمان ملل متحد انتخاب شد. اجلاس های گروه هشت قادر به تدوین طرح عملیاتی علیه بحران اقتصادی جهانی نبود و کشورهای نوظهور بزرگی همچون هند و چین عضو کلوبی
درآمد متوسط سالانه برای هر نفر بر حسب دلار در بعضی از کشورهای جهان که در آن ها ترس از نوگرایی و تجدد خواهی وجود دارد با نابرابری های اجتماعی و فقر همراه است. بنیادگرایان دینی و کاپیتالیست ها خود را قربانی بازار جهانی می دانند و تلاش می کنند ارزش های خود را با قدرت تمام پایدار کنند ولی غرب با عکس العمل های شدید آن را رد می کند. ادیان در بافت بعضی از مناقشاتی مورد اتهام قرار می گیرند که نمونه بارز آن واقعه یازده سپتامبر 2001، درگیری های بین هند و پاکستان، رویارویی های دینی در نیجریه و جنگ بین اعراب و اسرائیل می باشد. ملاقات بین ادیان در شهر آسیزیس (14) ایتالیا در بیست و چهارم ژانویه 2002 نظریه مناقشات بین ادیان و بازگشت به جنگ ادیان را تکذیب کرد. در مراسم تدفین ژان-پُل دوم رهبر کاتولیک های جهان در دوم آوریل 2002 تعداد زیادی از سران کشورهای جهان شرکت کردند و مبارزات وی در راه حقوق بشر، همبستگی بین المللی، سقوط کمونیسم و جبهه گیری وی در جنگ های بوسنی، خلیج فارس، عراق و یکصد و چهار مسافرت رسمی وی در طول دوران زمامداری به کشورهای جهان را به گونه ای تلاش رهبر کاتولیک های جهان در راه جهانی شدن تعبیر کردند.
سازمان ملل متحد در چهاردهم ژوئیه 2005 برنامه اولین اجلاس اتحاد تمدن ها برای تشویق و ترقیب مذاکرات غرب و جهان اسلام را ارائه داد که در پانزدهم و شانزدهم ژانویه 2008 در مادرید برگزار شد. برای رسیدن به جهانی شدن راه های دور و درازی وجود دارد و نباید تصور کرد که جهانی شدن معادل توسعه ارزش های غرب و یا حتی زندگی مسالمت آمیز ادیان بزرگ جهانی است و باید واقعاً قبول کنیم که شوک تمدن ها وجود دارد. رهبر لیبی طبق گزارش روزنامه لوموند هجدهم ژوئن 2008 در طی سخنرانی خود در توگو اظهار داشت: «کسانی که دینی غیر از اسلام انتخاب می کنند در اشتباه به سر می برند!» ملک عبدالله پادشاه عربستان سعودی ریاست اجلاس مادرید از شانزدهم تا هجدهم ژوئیه 2008 تحت عنوان کنفرانس جهانی درباره مذاکرات بین ادیان را عهده دار بود. تلاش هایی برای مبارزه علیه تروریسم و حمایت از انسان در همه جا برگزار می شود ولی باید قبول کنیم که آزادی در همه جای جهان در حال واپسگرایی است. اهالی بریتانیا برای اولین بار و بعد از فوریه 2006 باید دارای کارت هویت ملی باشند. ده ها انسان مظنون به تروریست در زندان گوانتانامو خارج از تمام برابری ها تحت نظر بودند. قانون علیه تروریسم در مارس 2006 در ایالات متحده امریکا به تصویب رسید. شورای حقوق بشر که در سال 2006 جای کمیسیون حقوق بشر را گرفت خیلی مورد توجه جهان قرار نگرفت و کشورهایی همچون لیبی و ... که عضویت در این شورا را به عنوان سهمیه منطقه ای به دست آورده اند، با آرای خود اجرای مصوب ها را به تأخیر می اندازند. این موضوع به خوبی در اجلاس دوربان دوم که در سال 2009 در ژنو برگزار شد، آشکار بود. زمانی که در سال 2006 جشن شصتمین سال بیانیه جهانی حقوق بشر را برگزار کردند، پیشروی در این را مشاهده نشد.

پی نوشت ها :

1. AMF= Accord Multi-Fibres
2. ATV=Accord sur les Textiles et les vetements
3. WTO=world Trade organization (OMC=organisation Mondiale du commerce)
4. porto Alegre
5. Lula da silva
6. sommet de la Terre a Johannsbourg
7. OIC=organisation internationale du commerce
8. OMC= organisation Mondiale du commerce
9.pib=priduit interieur brut.
10. Monterry
11. AID=Association internationale pour le Development
12. CPI=cour penal international
13. Tribunal international de Justice (La Haye)
14. Rencontre interreligieuse d 'Assise (Assisis)
آسیزیس یکی از شهرهای قرون وسطایی ایتالیا است که در یکصد و چهل و چهار کیلومتری شمال رم قرار دارد و زادگاه سن- فرانسوا یکی از قدیسین دین مسیح است. ژان - پل دوم رهبر کاتولیک های جهان در بیست و هفتم اکتبر 1986 مسئولان کلیساهای کاتولیک جهان را دعوت کرد تا در این مکان برای ایجاد صلح در جهان همراه وی دعا کنند. م.

منبع: واعیس، موریس؛ تاریخ روابط بین الملل از 1945 تا 2008، تهران: امیر کبیر، 1390.