مهمانی های قبل از جنگ

روایت سفیر انگلیس از حال و هوای تهران در شهریور 1320

تهران قبل از شهریور 1320 منتظر جنگ بود، منتظر جنگی که در اروپا شعله می کشید و ترک برداشتن پیمان دوستی آلمان نازی با شوروی کمونیستی. در این میانه بولارد به بهانه و بی بهانه مهمانی می داد و نسخه ای از جنگ اروپا را در تهران می ساخت. فقط تهران نبود که منتظر بود. متفقین منتظر بودند، دول محور منتظر بودند، بی طرف ها منتظر بودند و در این فراغت و انتظاری که بود مهمانی های تهران از نبردهای اروپا پیچیده تر بود.
سر ریدر بولارد، سفیر انگلیس در تهران که از جده به ایران منتقل شده بود و آب و هوای تلخ عربستان را با هوای کوهستانی تهران عوض کرده بود. پشت گلیسین های باغ قلهک سنگر می گرفت و در مهمانی های خیریه به متفقین شلیک می کرد. مهمانی های قبل از رسیدن جنگ به تهران جوری تمرین جنگ بود. متفقین به مهمانی متحدین نمی رفتند و برعکس، بی طرف ها باید احتیاط می کردند به سفارتی رفتن یا نرفتن شان حمل بر طرف داری نشود و ایرانی ها هم مراقب متحدین بودند هم متفقین هم بی طرف ها.

تهران/سی و یکم ژانویه 10/1940 بهمن 1318

خب، اولین میهمانی من هم برگزار شد. یک میهمانی خودمانی گرفتم برای انگلیسی های مقیم این جا، همه اتباع پادشاهی بریتانیا و چند نفری از گزیدگان هندی. من نمی توانستم همه هندی ها را دعوت کنم چون حدود سیصد نفرشان در این جا هستند. به خاطر شیوع نوعی آنفلوآنزا عده ای نتوانستند بیایند ولی حدود صد و بیست نفر آمده بودند، شاید هم بشتر. یک گروه نوازنده تدارک دیده بودم و مقدار زیادی خوردنی و نوشیدنی. به میهمانان خوش گذشت. این سفارت خانه بر خلاف سفارت خانه جده برای پذیرایی جای مناسبی است. گنجایش میهمانی های بسیار بیشتر از صدو بیست نفری را دارد. میز دراز ناهار خوری پوشیده از بشقاب های غذا بود و در جهت عمود بر آن در یک طرف محلی به چشم می خورد که پارکس آن را بار می نامید، جایی که همه نوشابه ها را گذاشته بود. اتاق نشیمن برای رقص خلوت شده بود و آن طرف اتاق کار من بود، جایی که ما تعداد بسیار زیادی عکس های جنگی ارسالی از وزارت تبلیغات را نصب کرده بودیم. بعضی از خانم های انگلیسی مقیم این جا، برای کمک به صندوق قصد دارند مجلس رقصی بر پا کنند. چون در مورد محل برگزاری مشکل داشتند من سفارت خانه را پیشنهاد کردم. فقط از اتباع انگلیسی دعوت خواهد شد که بلیت بخرند اما اتباع دول بی طرف و متفق می توانند به عنوان میهمان به همراه آورده شوند. من احتمالاً سفیر فرانسه و همسرش و دو یا سه نفر دیگر را دعوت خواهم کرد که در این جا غذا صرف کنند و بعد هم به مجلس رقص بروند. هستند بی طرف هایی که حتی به صورت میهمانی جرأت نخواهند کرد به مجلس رقصی بیایند که جهت کمک به یک دولت در حال جنگ بر پا شده است. وزیر مختار دانمارک خیلی ضد آلمانی است اما همسرش اسکاتلندی است و در نتیجه ناگزیرند بی نهایت مواظب باشند که خودشان را هدف گله گزاری جامعه دانمارکی های مقید این جا قرار ندهند، جامعه ای که در آن بیش از یک دانمارکی با زن آلمانی ازدواج کرده است. همسر وزیر مختار سوئیس بانوی دیگری است که باید خیلی با دقت گام بردارد. او به تازگی ازدواج کرده و قبل از آن منشی انجمن ضد نازی در سوئیس بوده و این او را در معرض عیب جویی قرار می دهد.

تهران/دوشنبه بیست و پنجم مارس 15/1940 فروردین 1319

اخیراً به دو مناسبت مجبور شدم در یک مراسم رسمی با آلمانی ها زیر یک سقف قرار گیرم، اما مقامات ایرانی احتیاط به خرج داده و به خاطر جلوگیری از مجاورت متفقین و آلمانی ها ضابطه ارشدیت را نادیده گرفتند. اتفاقاً از لحاظ ضابطه یاد شده، من و وزرای مختار فرانسه و آلمان تقریباً با فاصله سه ماه وارد ایران شده ایم و طبق قوانین معمول و براساس ضابطه فوق ما باید به ترتیب ورود به ایران می ایستادیم، اما رئیس تشریفات نماینده دانمارک و رومانی را بین همتای فرانسوی و آلمانی من قرار داد. مستشار آلمانی ظاهراً مهره گشتاپو در سفارت است. بی طرف ها می گویند اگر با هر فرد دیگری از اعضای سفارت مذاکره کنند باید مطمئنا انتظار داشته باشند که مستشار خیلی زود از محتوای آن آگاهی یابد. در مواقع مختلف وقتی آنان دبیر اول را به صرف غذا دعوت کرده اند، مستشار جدید پاسخ داده است که در حال حاضر پست او را به عهده دارد و به جای او خواهد آمد! حتی چند روز پیش به جای دبیر اول در ضیافتی که نماینده واتیکان داده بود حاضر شد، هر چند که نماینده واتیکان اصلاً نمی خواست او را ببیند. من هم نمی خواستم او را ببینم، ولی دیدن این که تقریباً در مجموع، از او دوری می کنند تا حدی تسلی بخش بود.
در مراسم ضیافت شام به مناسبت تولد شاه بیشتر از آن چه انتظار داشتم به من خوش گذشت. من خانم انگرت را همراه خود بردم. او همسر کاردار سفارت آمریکاست و «تظاهر به بی طرف بودن نمی کند» طرف دیگرم یک خانم ایرانی نشسته بود که فرانسه عالی حرف می زد و معلوم شد همسر مردی است که او را در جده دیده بودم، یعنی وزیر مختار ایران در قاهره که ضمناً سفیر اکردیته در نزد ابن سعد بود و چند روزی به جده آمده بود تا استوار نامه خود را تقدیم کند.
انگرت هم مثل همسرش «تظاهر به بی طرف بودن نمی کند» و وقتی در گزارشی خواند که وزیر مختار ایالات متحده در کانادا یک سخنرانی غیرمحتاطانه در حمایت از متفقین کرده، مشعوف شد. متأسفانه باید بگویم که وزیر مختار جدید آمریکا منصوب شده است و درنتیجه انگرت به زودی عزیمت خواهد کرد. غیبت زنش هم فقدان بزرگی خواهد بود.

تهران/سه شنبه بیست و سوم آوریل 3/1940 اردیبهشت 1319

برگزاری گاردن پارتی در وقتی که گلیسین سفارتخانه گل می دهد یک سنت است و چون عمر شکوفه ها تقریباً از ده روز بیشتر نیست، روز موعود در همین ایام محدود تعیین می شود. در مواقع عادی من باید نمایندگان سیاسی همه دنیا را دعوت کنم اما بعضی از اسکاندیناوی ها حال و حوصله مهمانی های بزرگ را نداشتند. ایتالیایی ها را هم که طبق دستور دشمن شده اند و وقتی ما را می بینند دستپاچه می شوند، نمی خواستم ببینم. بنابراین دست آخر همه انگلیسی ها، فرانسوی ها و آمریکایی های مقیم این جا را به گاردن پارتی دعوت کردم و همین طور کسان دیگری را که شاید دوست داشتند در باغ سفارت خانه گشتی بزنند و غذایی بخورند. ما به خاطر گاردن پارتی و گلیسین که در زیباترین حالت خود حدود پنجاه یارد از ایوان بزرگ را پوشانده بود، شب خوش و زیبایی داشتیم.

تهران/شانزدهم ژوئیه 25/1941 تیر 1320

خبرهای روستایی، فکر می کردم باغ سفارت خانه پر از گربه شده ولی آدم های وارد به من گفتند که سرو صدا از جوجه شاهین هایی است که غذا می خواهند. درخت اسطوخودوس که به وسیله یکی از اسلاف من کاشته شده و حالا چندین خوشه بزرگ دارد هفته ها زیبایی خود را حفظ کرده و همیشه پر از زنبور و پروانه است. بعضی از پروانه ها از نوع دم پرستویی اند. گل ها را حالا می چینند و در جعبه ها می گذارند و به نفع صلیب سرخ می فروشند. ما انتظار داریم که از فروش آن ها پانزده پوند به دست آید.
فکر نمی کنم با آخرین پست نامه ای فرستاده باشم بنابراین درباره «مهاجران» چیزی نمی دانی. روس ها نمی خواستند باور کنند آلمانی ها به آن ها حمله می کنند اما سفارت خانه ما در مسکو تصمیم گرفت زنان و کودکان همچنین سه مرد را به خارج بفرستد. حمله، صبحگاهی آغاز شد که آنان مسکو را ترک کرده بودند. گروه شانزده نفر سالم به این جا رسید و علاوه بر آن ها خانمی به اسم بری که اجازه نیافته بود با شوهرش به مسکو برود با او از ترکیه به ایران آمد. من فکر کردم این جماعت باید تا اندازه ای درمانده و ضمناً بسیار خسته باشند و ما بایستی آنان را تا حدامکان از هتل های نسبتاً نامرغوب و گرم این جا نجات دهیم. درنتیجه ترتیبی فراهم آوردیم که همگی را در اماکن مختلف مقر تابستانی سفارت خانه در قلهک اسکان دهیم.
فکر می کنم نسبتاً خوب به پناهندگان سر و سامان دادم. کنسول و همسرش که دو دختر کوچک دارند و یک معلمه سر خانه، نزد همسر وابسته هوایی و دو پسر کوچکش اقامت گزیدند. سهم من هشت نفر از افراد با موقعیت اجتماعی پایین تر بود. همسران بایگان ها و ماشین نویس ها، یک بایگان و همسرش و جز آن. خانمی به نام لوآرد، همسر یکی از کارکنان شرکت نفت، از سر لطف پیشنهاد کرد دو نفر از پناهندگان را بپذیرد اما من مواظب بودم که با فرستادن همسران ماشین نویس ها، از مهمان نوازی او سو استفاده نکنم، بنابراین دو دختر سر استافورد کریپس را پیشش فرستادم و او کاملا خوشحال بود.
مطالعه احوال این پناهندگان جالب بود. یک زوج خیلی خوب داشتیم، مردی به نام اسکات که در مسکو با او آشنا شدم، منشی رایزن بازرگانی بود و همسرش زن روس است و من معمولاً همسران روسی مردان انگلیسی را دوست ندارم اما این زن آدم خیلی خوبی به نظر می رسید. خوش خلق بود و قدردان و هرگز شکایتی نمی کرد و با بعضی خانم ها که کم تر مفید بودند و سازگار، رابطه بسیار خوبی داشت. زن دیگری بود چاق و میان سال از اهالی ریگا در ناحیه بالتیک روسیه، که متجاوز از بیست سال از ازدواجش با یک مرد انگلیسی می گذشت، بدون آن که حرف زدن به زبان انگلیسی را آموخته باشد. خانم متظاهری هم بود که با یک زن جوان و وقیح یهودی مراوده داشت. این زن یهودی یک کارمند میان سال سفارت خانه را خر کرده و زنش شده. این دو برای آن که بتوانند به جای رفتن به هند در تهران بمانند، خود را به ناخوشی زدند اما با معجونی از دیپلماسی و زور، همراه دیگران روانه شدند. من به اندازه کافی در مورد زنان و کودکان که در این جا هستند گرفتاری دارم که نخواهم به عده آن بیفزایم.
نامطبوع ترین زن این دسته همسر فرانسوی بایگان بود، زنی شلخته و نق نقو. خوش بختانه بیشتر وقت ها در اتاقش می ماند. به همین خاطر داشتم می بخشیدمش که با دزدیدن هر دو حوله نازنین حاشیه دار اتاقی که او و شوهرش از آن استفاده می کردند نفرت مرا نسبت به خود زنده کرد.
امروز من در سفارتخانه شوروی ناهار خوردم و به سلامتی متفقین نوشیدیم. چه کسی یک یا دو ماه پیش می توانست فکرش را بکند؟ ناهار بسیار مفصل و سنگین بود (چرا آن ها متقاعد نمی شوند به میهمانان خوراکی ساده بدهند؟ آن ها مفصل ترین اغذیه ای را که من بعد از شروع جنگ به میهمانی داده ام، برای من تدارک دیده بودند) انواع نوشیدنی بود (همه روسی و همه بد) ولی رفتارشان دوستانه و حاکی از علاقه بود و فرصتی پیش آمد برای گفت و گو با کسانی که دیگر از حرف زدن نمی ترسیدند.
منبع:نشریه همشری داستان شماره 5