نویسنده: سهیلا بهشتی
ابوالحسن، علی بن موسی علیه السلام ملقب به «رضا» هشتمین پیشوای شیعیان، در سال 148 هجری دیده بر جهان گشود. برای آن امام القابی بیان شده که عبارتند از: صابر، فاضل، شمس الشموس، غوث اللهفان (فریاد رس بیچارگان)، عالم آل محمد و امام الرئوف، ولی مشهورترین لقب آن حضرت، «رضا» است.
بنابر روایتی که در کتاب عیون اخبار الرضا نقل شده، دلیل ملقب بودن علی بن موسی (علیه السلام) به رضا این بوده است که هم دشمنان مخالف و هم دوستان موافق، به (ولایتعهدی ایشان) رضایت دادند و چنین موقعیتی برای هیچ یک از پدران آن حضرت فراهم نشده بود. از این رو، در میان امامان معصوم، او به «رضا» ملقب شد. (1)
بیست سال از دوران امامت حضرت رضا علیه السلام با حکومت سه تن از خلفای عباسی؛ یعنی هارون، امین و مأمون هم زمان بود. بیشتر عمر آن حضرت در مدینه سپری شد و ایشان شاگردان بسیاری تربیت کرد و با فرستادن نمایندگانی به مناطق گوناگون و نوشتن نامه، پیروان خود را به مسائل دینی و وظایف اجتماعی آگاه کرد. محبوبیت و نفوذ اجتماعی امام رضا علیه السلام فراگیر بود. از این رو، خلفای عباسی همواره او را زیر نظر داشتند.
برخی اهداف مأمون از انتخاب امام رضا علیه السلام به ولایتعهدی عبارتند از:
-شخصیت علمی امام رضا علیه السلام و نفوذ کلام ایشان در میان مسلمانان؛
-کنترل فعالیت های اجتماعی و سیاسی امام رضا علیه السلام؛
-بهره برداری از احساسات مردم در زمینه محبت به خاندان پیامبر اکرم صل الله علیه و آله؛
-فرو نشاندن فعالیت های ضدحکومتی علویان علیه عباسیان؛
-مشروعیت بخشیدن به خلافت عباسی....(2)
بنابر روایتی که در کتاب عیون اخبار الرضا نقل شده، دلیل ملقب بودن علی بن موسی (علیه السلام) به رضا این بوده است که هم دشمنان مخالف و هم دوستان موافق، به (ولایتعهدی ایشان) رضایت دادند و چنین موقعیتی برای هیچ یک از پدران آن حضرت فراهم نشده بود. از این رو، در میان امامان معصوم، او به «رضا» ملقب شد. (1)
بیست سال از دوران امامت حضرت رضا علیه السلام با حکومت سه تن از خلفای عباسی؛ یعنی هارون، امین و مأمون هم زمان بود. بیشتر عمر آن حضرت در مدینه سپری شد و ایشان شاگردان بسیاری تربیت کرد و با فرستادن نمایندگانی به مناطق گوناگون و نوشتن نامه، پیروان خود را به مسائل دینی و وظایف اجتماعی آگاه کرد. محبوبیت و نفوذ اجتماعی امام رضا علیه السلام فراگیر بود. از این رو، خلفای عباسی همواره او را زیر نظر داشتند.
ولایتعهدی امام رضا علیه السلام
مأمون، خلیفه عباسی، تصمیم گرفت برای جلب رضایت مسلمانان و خاموش کردن آتش شورش ها در عراق و شام، امام رضا علیه السلام را برای ولایتعهدی از مدینه به خراسان بیاورد. امام، نخست در برابر این خواسته مأمون مقاومت کرد، ولی به دلایلی چون مصلحت جامعه و مسلمانان، سرانجام آن را پذیرفت.
امام رضا علیه السلام در دوران ولایتعهدی خود، چهره حقیقی مأمون را به مردم نمایاند. آن حضرت نه تنها اعمال و رفتار مأمون را تأیید نکرد، بلکه با برنامه ها و رفتار معقول و منطقی، مردم را از ماهیت حقیقی خلافت عباسی و دوری خلفای آن از اسلام ناب آگاه کرد.
عباسیان،با شعار دوستی و محبت خاندان پیامبر صل الله علیه و آله به حکومت رسیده بودند و برخلاف ظاهر، در باطن با حیله و تزویر و فریب مسلمانان، در پی رسیدن به مقاصد شوم خود بودند. امام رضا علیه السلام این دورویی را آشکار و مردم را از فریب کاری خلفای عباسی آگاه کرد.برخی اهداف مأمون از انتخاب امام رضا علیه السلام به ولایتعهدی عبارتند از:
-شخصیت علمی امام رضا علیه السلام و نفوذ کلام ایشان در میان مسلمانان؛
-کنترل فعالیت های اجتماعی و سیاسی امام رضا علیه السلام؛
-بهره برداری از احساسات مردم در زمینه محبت به خاندان پیامبر اکرم صل الله علیه و آله؛
-فرو نشاندن فعالیت های ضدحکومتی علویان علیه عباسیان؛
-مشروعیت بخشیدن به خلافت عباسی....(2)
امام رضا علیه السلام، قلب ایران
حضور امام رضا علیه السلام در ایران، موجب رشد و گسترش تشیع شد و خاطره خوش اسلام ناب پیش از خلافت امویان و عباسیان و طعم شیرین عدالت علوی را برای آنان زنده کرد. مناظره های علمی علی بن موسی الرضا علیه السلام با دانشمندان ادیان و مذاهب گوناگون، افزون بر آشکار ساختن توانمندی علمی و مذهبی آن حضرت، سبب فزونی فعالیت های شیعیان در خراسان شد، ایرانیان، به ویژه خراسانیان به ائمه اطهار علیهم السلام به ویژه امام رضا علیه السلام ارادت و محبت بسیاری داشتند. در قرن دوم هجری به دلیل فشارهای امویان و عباسیان، سادات به ایران مهاجرت کردند. پس از آمدن امام رضا علیه السلام به ایران نیز عده ای از علویان به این سرزمین آمدند که بعدها تحت تعقیب عباسیان قرار گرفتند و بسیاری از آنان در شهرهای گوناگون به شهادت رسیدند.(3)یکی از فعالیت های امامان معصوم علیهم السلام، تربیت شخصیت های اسلامی و شیعی بوده است تا از این راه، فرهنگ غنی شیعه را در میان مردم بگسترانند. امام رضا علیه السلام نیز شاگردانی تربیت کرد که در گسترش و تبیین اندیشه های آن حضرت نقش بسیاری ایفا کردند. برخی از این شاگردان ایرانی بودند. دانشمندانی مانند اباصلت هروی، فضل بن شاذان نیشابوری، زکریا ابن آدم قمی، عبدالله بن مبارک نهاوندی، حسن بن سعید اهوازی، محمد بن فضل رخجی و محمد بن سلیمان دیلمی برخی از یاران ایرانی امام رضا علیه السلام بودند. (4)پی‌نوشت‌ها:
1.دایره المعارف تشیع، ج2،ص364
2.«نگرشی بر حیات سیاسی امام رضا علیه السلام»، سیاست روز، 82/10/14، ص6
3.سید حسن حر، امام رضا و ایران، صص 151 و 152
4.همان، ص 133
/ج
