اثر سطوح مختلف کنجاله کلزا بر عملکرد تولید شیر و برخی متابولیت های خونی گاوهای شیرده هلشتاین (1)

تاریخ دریافت: 86/2/20 تاریخ پذیرش: 87/12/19

چکیده

در این تحقیق، تأثیر کنجاله کلزا بر عملکرد تولید شیر و برخی متابولیت های خونی گاوهای شیرده نژاد هلشتاین مورد مطالعه قرارگرفت. به این منظور از دوازده رأس گاو شیرده هلشتاین زایش سوم که دارای میانگین وزنی 55=585 کیلوگرم، میانگین تولید شیر 6+_36 کیلوگرم و میانگین روزهای شیردهی 22+_109 بودند، استفاده گردید. این پژوهش در قالب طرح مربع لاتین (چرخشی در زمان) با 4 تیمار که حاوی چهار منبع پروتینی (0، 25، 50 و 75 درصد کنجاله کلزا از کل سهم پروتین حاصل از کنجاله های پروتینی) به عنوان بخش متغیر و چهار دوره زمانی در سه مربع، انجام شد. آزمایش به چهار دوره عادت پذیری چهارده روزه و نمونه برداری ده روزه تقسیم شد. پس از پایان هر دوره ترکیبات شیر شامل چربی، پروتئین، لاکتوز، کل مواد جامد، مواد جامد بدون چربی و اوره نمونه های شیر و تری یدوتیرونین، تیروکسین و آلبومین نمونه های خون اندازه گیری شد. افزایش سطح کنجاله کلزا در جیره های آزمایشی به طور معنی داری، منجر به افزایش درصد چربی، پروتئین (درصد و کیلوگرم در روز)، لاکتوز، کل مواد جامد شیر و مواد جامد بدون چربی گردید. همچنین افزایش سطح کنجاله کلزا در جیره های آزمایشی تأثیر معنی داری بر میزان تولید شیر خام و تولید شیر تصحیح شده براساس چهار درصد چربی، چربی شیر (کیلوگرم در روز)، اوره شیر و نیز تری یدوتیرونین، تیروکسین و آلبومین خون نداشت. به نظر می رسد که کنجاله کلزا می تواند تا هفتاد و پنج درصد از کل سهم پروتئین حاصل از کنجاله های پروتئینی جایگزین گردد.
کلمات کلیدی: کنجاله کلزا، گاوهای شیرده، تولید شیر، ترکیبات شیر، متابولیت های خونی

مقدمه

در ایران سطح زیر کشت دانه روغنی کلزا (کانولا) 1 به سرعت رو به افزایش بوده است که یقیناً به همراه تولید دانه روغنی کلزا بر تولید کنجاله آن نیز افزوده خواهد شد. طبق سیاست گذاری برنامه توسعه چهارم دولت جمهوری اسلامی ایران، کشت دانه روغنی کلزا به دلایل دو فصلی بودن کشت کلزا (پاییزه - بهاره)، سازگاری با آب و هوای ایران (کلزا در بیشتر مناطق ایران قابل کشت می باشد)، مقاومت به بیماری های قارچی، باکتریابی و آفات، نیاز آبی کمتر، درصد روغن بیشتر در ماده خشک، مقاومت به شوری و وجود انواع بذور و ارقام اصلاح شده کلزا در کشور، نسبت به سایر دانه های روغنی رو به توسعه می باشد(1).
کنجاله کلزا را می توان به عنوان مکمل پروتیئنی در خوراک دام به کار برد(2) پروتئین ماده مغذی اصلی کنجاله کلزا است. کنجاله حاصل از عملیات روغن کشی دانه کلزا بسته به نوع واریته، فرآوری و اقلیم حاوی سی و دو تا چهل و دو درصد پروتئین خام می باشد. کنجاله کلزا از نظر اسیده ای آمینه گوگرد دار (متیونین و سیستئین) نسبت به کنجاله سویا غنی تر می باشد ولی از نظر لیزین فقیرتر است(1).
در پژوهش طولانی مدت تری که توسط امانوئلسون و همکاران (6) در سوئد انجام شد و سه دوره شیردهی را در بر می گرفت، هیچ اثر زیان آوری از کنجاله کلزای "دو صفر" بر روی تولید شیر و ترکیبات آن گزارش نشد. در یک آزمایش که در آن اثر مصرف سیلوی ذرت تازه و سیلوی ذرت پلاسیده شده به همراه کنجاله کلزا برروی تولید شیر گاوهای شیرده نژاد آیرشایر2 و فریزین 3 مورد ارزیابی قرار گرفته بود، گروهی که کنسانتره آنها حاوی شانزده درصد کنجاله کلزا بود به طور معنی داری تولید شیر و شیر تصیحیح شده نسبت به گروه کنترل افزایش یافت(14). در تحقیقی دیگر، گروهی از گاوها که در جیره غذایی آنان کنجاله کلزا استفاده شده بود، به طور معنی داری تولید شیر بهتری نسبت به سایر گروه هها داشتند. این برتری حتی در مورد شیر تصحیح شده نیز مشاهده شد(13). درآزمایشی دیگر، با مصرف کنجاله کلزا (یازده درصد در کنستانتره در مقابل صفر درصد) هیچ تأثیر منفی بر روی تولید و ترکیبات شیر گاوهای شیرده هلشتاین مشاهده نشد(7). براین اساس میتوان از کنجاله کلزای ارقام اصلاح شده نظیر واریته "دو صفر"4 به عنوان یک مکمل پروتئینی ارزشمند در جیره غذایی دام استفاده کرد(1).
هدف از اجرای این تحقیق بررسی تأثیر سطوح مختلف کنجاله کلزای تولیدی در ایران بر تولید و ترکیب شیر و نیز برخی متابولیت های خونی گاوهای شیرده هلشتاین بود.

مواد و روش ها

این آزمایش برروی دوازده رأس گاو شیرده نژاد هلشتاین که همه زایش سوم بودند و میانگین وزن آنها در ابتدای دوره 55مثبت و منفی 585 و میانگین تولید شیر آنها 6 مثبت و منفی سی و شش کیلوگرم و نیز میانگین روزهای شیردهی 22 مثبت و منفی 109 روز بود انجام شد. جیره ها به صورت کاملاً مخلوط تهیه شد و هر روز دو بار (صبح و عصر) در اختیار گاوها قرار می گرفت. آخورها هر روز قبل از خوراک دهی تمیز و باقی مانده خوراک جمع آوری می شد. شیردوشی در ساعت های 3/5، 11/5 و 19/5 هر روز و با دستگاه اتوماتیک انجام می شد و در مدت زمان آزمایش از انجام واکسیناسیون و سُم چینی جلوگیری شد.

جیره های آزمایشی

کنجاله های مورد استفاده شامل کنجاله سویا، کنجاله ی تخم پنبه و کنجاله ی کلزا بود که میزان کنجاله کلزا (برمبنای ماده خشک) به صورت زیر تعیین گردید:
1) جیره ای که در آن سهم کنجاله کلزا از سهم پروتئینی کنجاله های پروتیئینی، صفر بود. 2) جیره ای که در آن سهم کنجاله کلزا از سهم پروتئینی کنجاله های پروتئینی، بیست و پنج درصد بود. 3) جیره ای که در آن سهم کنجاله کلزا از سهم پروتئینی کنجاله های پروتئینی پنجاه درصد بود. 4) جیره ای که در ان سهم کنجاله ی کلزا از سهم پروتئینی کنجاله های پروتئینی؛ هفتاد و پنج درصد بود.
تنظیم جیره های غذایی براساس اطلاعات حاصل از تجزیه آزمایشگاهی مواد خوراکی مورد استفاده (شامل پروتئین خام، الیاف نامحلول در شوینده اسیدی، الیاف نامحلول درشوینده خنثی، خاکستر، کلسیم و فسفر) و با استفاده از نرم افزار جیره نویسی 5Spartan 1992 نوشته شد که اطلاعات مربوط به اجزای تشکیل دهنده و نیز مواد مغذی آنها به ترتیب در جدول یک و دو داده شده است.

نمونه گیری

هر دوره آزمایشی شامل چهارده روز عادت دهی و ده روز نمونه گیری بود. در زمان نمونه گیری، نمونه های شیر روزانه، از هر سه وعده صبح، ظهرو شب گرفته شد. قبل از نمونه گیری میزان 0/006 گرم دی کرومات پتاسیم به ازای هر میلی لیتر شیر در داخل ظروف نمونه گیری (قوطی های پلاستیکی به ظرفیت سی میلی لیتر) ریخته و نمونه های سه وعده شیر روزانه هر گاو با یکدیگر مخلوط شده و سپس نمونه ها پس از کد گذاری در یخچال در دمای چهار درجه سانتی گراد نگهداری شدند.
در آخرین روز هر دوره آزمایشی و در ساعت ده صبح از تمامی دوازده نمونه خون از ورید دمی گرفته شد و سپس به لوله های حاوی اتیلن دی آمین تترااستیک اسید (EDTA) منتقل گردید . نمونه های خون بلافاصله به آزمایشگاه منتقل می شد و برای جدا نمودن پلاسما در دستگاه سانتریفیوژ با دور 3000 در دقیقه به مدت ده دقیقه قرار گرفت و پلاسمای حاصله به منظور اندازه گیری متابولیت های خون شامل هورمون های تری یدوتیرونین (T3) ، تیروکسین (T4) و آلبومین در دمای 20- سانتی گراد منجمد گردید.

اندازه گیری اجزای شیر

تجزیه نمونه های شیر با دستگاه میلکو اسکن6 صورت گرفت. ظروف نمونه شیر که برای هر گاو در هر دوره تعداد ده عدد بود، داخل بن ماری قرار می گرفت و هنگامی که به دمای چهل درجه سانتی گراد می رسید به داخل دستگاه منتقل شده و سپس مورد تجزیه قرار می گرفت و ترکیبات آن ها شامل: چربی، پروتئین، لاکتوز، کل مواد جامد، کل مواد جامد بدون چربی و اوره تعیین شد.

اندازه گیری اجزای خون

به منظور اندازه گیری آلبومین و هورمون های T3 و T4 پلاسمای خون گاوها، از روش سنجش جذب ایمنی اتصال آنزیمی7 استفاده شد(11).

مدل آماری

این آزمایش درقالب طرح مربع لاتین 4×4 با سه مربع انجام گرفت. داده های آزمایش با نرم فزار 8SAS تجزیه واریانس گردیده و از آزمون دانکن برای مقایسه میانگین ها استفاده شد.
مدل آماری مورد استفاده به صورت زیر بود :

که در مدل فوق؛ Yijklm : مقدار هر مشاهده، : میانگین کل، Si: اثر مربع، Rj: اثر دوره آزمایش، Ck: اثر گاو ، T1: اثر تیمار، REm: اثر باقی مانده از جیره قبلی و Eijklmn: اثر خطای آزمایش می باشد.

پی نوشت ها :

نویسنده مسئول : Email:kkarkoodi@yahoo.com
1. cANadian oil low Acid )CANOLA(
2. Ayrshire
3. Friesian
4. Double - low
5. Ration Avaluation / Balancer for dairy cattle 1992. Michigan stat univercity. usA
6. Milk - o - scan 133B(foss ELECTRIC DENMARC)
7. Enzyme- linked immunosorbent Assay (Elisa)
8. statistical ANOVA system.

منبع: فصلنامه پژوهش در علوم کشاورزی شماره 5.