مقایسه عملکرد تولیدی نتاج گاوهای نر هلشتاین داخلی و خارجی در شرایط مختلف اقلیمی ایران (2)

ضرایب همبستگی ژنتیکی صفات تولید شیر و چربی شیر بین اقلیم های مخلتف در جدول چهار، ارائه شده است.
بیان یک صفت در دو محیط متفاوت را می توان به عنوان صفت منظور و همبستگی ژنتیکی بین آن ها را برآورد کرد(9). در صورت عدم اثر متقابل ژنوتیپ و محیط ، انتظار این است که هبستگی ژنتیکی صفت در دو محیط برابر یک باشد. انحراف این همبستگی از یک، دلیل بر وجود اثر متقابل ژنوتیپ و محیط است.
در اغلب مقاله های تحقیقی (هشت، ده، یازده، پانزده و 18)، همبستگی ژنتیکی 0/8 به عنوان یک آستانه برای مشخص کردن اهمیت بیولوژیکی اثر متقابل ژنوتیپ و محیط در نظر گرفته شده است. این آستانه در برخی مقاله ها (2و12) 0/9 در نظر گرفته شده است. همبستگی ژنتیکی صفت تولید شیر بین اقلیم های نیمه خشک سرد، فراخشک سرد و خشک سرد با همدیگر بالاتر از 0/80 بود که نشان میدهد اثر متقابل ژنوتیپ و محیط معنی دارنیست. همسبتگی ژنتیکی صفت تولید شیر در اقلیم مرطوب معتدل با اقلیم های خشک سرد، نیمه خشک سرد و فراخشک سرد کمتر از 0/80بود. پایداری ژنتیکی در این اقلیم برای دو صفت تولید شیر و مقدار چربی شیر (به ترتیب 0/65 و 0/55) نسبت به سایر اقلیم ها کمتر بوده و نشان می دهد بیشترین اثر متقابل ژنوتیپ و محیط در این اقلیم وجود داشته و ربته بندی گاوهای نر در این اقلیم با سایر اقلیم ها کاملاً متفاوت است. پایداری ژنتیکی در اقلیم خشک سرد برای دو صفت میزان تولید شیر و چربی شیر (به ترتیب 0/84 و 0/82) حداکثر بوده؛ که نشان دهنده ی تطابق زیاد ربته بندی گاوهای نر در این اقلیم با سایر اقلیم هاست. بنابراین، برآورد ارزش اصلاحی گاوهای نر در این منطقه می تواند معیار خوبی از مقدار اصلاحی واقعی آن ها بوده و گاوهای نر انتخاب شده در این اقلیم می توانند با صحت زیادتری در سایر اقلیم ها نیز استفاده شوند. هبمستگی ژنتیکی صفت مقدار چربی شیر بین اقلیم های خشک سرد و فراخشک سرد 0/94 برآورد شد. همسبتگی ژنتیکی صفت چربی شیر بین اقلیم مرطوب معتدل با اقلیم های نیمه خشک سرد، خشک سرد و فراخشک سرد زیادتر از 0/8 برآورده شد کمترین ضریب هبستگی ژنتیکی بین اقلیم خشک سرد و اقلیم مرطوب معتدل بوده (0/22) که می تواند ناشی از وجود اثر متقابل ژنوتیپ و محیط باشد.
همبستگی ژنتیکی صفت تولید شیر بین اقلیم های خشک بیابانی، نیمه خشک و مدیترانه ای کشور ایران، بیشتر از 0/98 و بین اقلیم های خشک بیابانی، نیمه خشک مدیترانه ای با اقلیم مرطوب به ترتیب 0/79، 0/80، و 0/70، با اقلیم نیمه مرطوب به ترتیب 0/78، 0/87، و 0/70 و با اقلیم خیلی مرطوب به ترتیب 0/79، 0/88 و 0/75 گزارش شدند(2). اثر متقابل ژنوتیپ و محیط با استفاده از داده های مربوط به 3185 گاو در کنیا و 43056 گاو در انگلستان بررسی شد. همبستگی ژنتیکی تولید شیر این دو کشور 0/49 بود که دلیل بر وجود اثر متقابل ژنوتیپ و محیط بود(18). همبستگی ژنتیکی تولید شیر و چربی شیر گاوهای هلشتاین آمریکا و برزیل در سال 2000 به ترتیب 0/85 و 0/88 گزارش شدند که نمی تواند معنی دار بودن اثر متقابل ژنوتیپ و محیط را برای این صفات نشان دهد(8).

ارزش های اصلاحی

میانگین ارزشهای اصلاحی دختران گاوهای نر کشورهای مختلف برای صفت تولید شیر در شکل یک نشان داده شده است. بیشترین میانگین ارزش های اصلاحی دختران گاوهای نر در اقلیم های خشک سرد، فراخشک سرد مرطوب معتدل (به ترتیب 207/5، 205/58 و 175/68 کیلوگرم)، مربوط به گاوهای نر کشور نیوزیلند و کمترین آن (این ارزش اصلاحی در تمام اقلیم ها منفی است) مربوط به گاوهای نر داخلی می باشد. بیشترین و کمترین میانگین ارزشهای اصلاحی دختران گاوهای نر در اقلیم فرا خشک سرد به ترتیب مربوط به گاوهای نر آمریکا (145/68 کیلوگرم) و ایران (64/9-کیلوگرم) بود. بررسی داده های تولید شیر گاوهای هلشتاین در کشور کنیا نشان می دهد که بیشترین میانگین ارزش های اصلاحی دختران گاوهای نر کشورهای مختلف برای صفت تولید شیر مربوط به اسپرم های وارد شده از اسرائیل (409کیلوگرم) و کمترین آن مربوط به اسپرم های کشور کنیا (70- کیلوگرم) بودند. آن ها میانگین ارزش های اصلاحی اسپرم های وارد شده از کشورهای آمریکا، کانادا، هلند و نیوزیلند را در کشور گرمسیری کنیا به ترتیب 231، 120، 66- و 15 کیلوگرم برآورد کردند(19).
رتبه بندی میانگین ارزش های اصلاحی دختران گاوهای نر مربوط به کشورهای مختلف برای دو صفت تولید شیر و مقدار چربی شیر به میزان زیادی با یکدیگر مطابقت داشت. باوجود اینکه گاوهای نر ایرانی مورد استفاده در تلقیح مصنوعی توسط مرکز اصلاح نژاد دام کشور آزمون نتایج شده و طبق گزارش های این مرکز با تلاقی های برگشتی تا حدود زیادی برای ژن های نژاد هلشتاین خالص شده اند، ولی میانگین ارزش های اصلاحی دختران گاوهای نر داخلی برای هر دو صفت و در تمام اقلیم ها منفی بوده و اختلاف زیادی با میانگین ارزش های اصلاحی دختران گاوهای نر در سایر کشورها داشت. معمولاً در گله ها برای تلقیح گاوهای ماده ای که دارای علملکرد بالایی هستند از اسپرم های خارجی با کیفیت خوب استفاده می شود و اسپرم های گاوهای نر داخلی معمولاً برای گاوهای ماده ای که از نظر ژنتیکی به خصوص برای صفات تولیدی ضعیف هستند، استفاده می شوند. به همین دلیل ارزش اصلاحی نتاج (که برابر میانگین ارزش اصلاحی والدین است) مربوط به گاوهای نر داخلی با اختلاف زیادی کمتر از نتاج مربوط به گاوهای نر خارجی بوده اند. میانگین ارزش های دختران گاوهای نر نیوزیلند در اقلیم های خشک سرد، فراخشک سرد، و مرطوب معتدل برای هر دو صفت بیشترین بوده و فقط در اقلیم نیمه خشک سرد در ربته دوم قرار داشت. بنابراین، استفاده از آن ها در مقایسه با اسپرم های داخلی در اقلیم های مختلف ایران می تواند منجر به پیشرفت ژنتیکی زیادتری برای صفات تولیدی شود. میانگین ارزش های اصلاحی دختران گاوهای نر کشور آمریکا برای صفت تولید شیر در سه اقلیم خشک سرد، فراخشک سرد و مرطوب معتدل در رتبه دوم، و در اقلیم نیمه خشک سرد در رتبه اول قرار دارد. اسپرم های گاوهای نر آمریکایی از نظر صفت مقدار چربی شیر در اقلیم های فراخشک سرد و مرطوب معتدل با برتر ی کمی نسبت به اسپرم های گاوهای نر کشور هلند در رتبه دوم و در اقلیم نیمه خشک سرد در رتبه اول قرار دارد. میانگین ارزش های اصلاحی دختران گاوهای نر کانادا برای صفت تولید شیر در اقلیم های خشک سرد و نیمه خشک سرد مثبت بوده و در ربته سوم واقع است. ولی در دو اقلیم فراخشک سرد و مرطوب معتدل منفی است.
درمیان گاوهای نر کشورهای خارجی، میانگین ارزش اصلاحی دختران گاوهای نر نیوزیلند و امریکایی برای هر دو صفت تولید و مقدار چربی شیر نسبت به اسپرم های سایر کشورها در تمام اقلیم ها کمترین تغییرات را نشان دادند. میانگین ارزش اصلاحی دختران گاوهای نر هلندی و کانادایی در اقلیم های مختلف متفاوت بود. کشور آمریکا دارای تنوع اقلیمی بسیار زیادی بوده و در هر کدام از این مناطق نیز ایستگاه های آزمون نتایج وجود دارد. ارزش اصلاحی هر گاو نر با استفاده از اطلاعات همه ایستگاههای موجود در مناطق مختلف آب و هوایی و آن کشور ارزیابی می شود. بنابراین، ارزش اصلاحی این گاوهای نر برای شرایط اقلیمی مختلف تصحیح شده و گاوهای نر انتخاب شده با استفاده از منابع اطلاعات، سازگاری بالایی را در شرایط اقلیمی مختلف نشان می دهند. در کشور کانادا آب و هوای سرد و مرطوب و در کشور هلند آب و هوای معتدل و مرطوب وجود داشت و تنوع آب و هوایی آن ها کمتر از آمریکا می باشد. به همین دلیل، انتخاب این گاوهای نر براساس منابع اطلاعات موجود در شرایط مختلف اقلیمی نبوده و بهترین کارآیی در شرایط اقلیمی نزدیک به کشور منبع آن ها خواهند داشت.
منبع: فصلنامه پژوهش در علوم کشاورزی شماره 5.