نویسنده: مهدی نیلی پور
بر اساس فرهنگ قرآن و اهل بیت (ع) برای هر مسلمان و بلکه هر انسانی پنج پدر معنوی وجود دارد.
پدر اول: حضرت آدم ابوالبشر (ع) است و از این رو قرآن ما را «بنی آدم» خطاب می کند.
پدر دوم: حضرت نوح (ع) است، زیرا پس از طوفان نوح نسل بشر از ادامه ایشان ادامه یافت و به قول قرآن: (وَ جَعَلنا ذریَّتَهُ هُمُ الباقین.)(1)
«و فرزندان او (نوح) را همان بازماندگان (روی زمین) قرار دادیم.»
پدر سوم: حضرت ابراهیم (ع) است، همو که قرآن درباره اش می فرماید:
(ما جَعَل عَلیَکُم فی الدّین مِن حَرَجٍ ملَّهَ أبیکُم ابراهیم...)(2)
«(خداوندا) در دین بر شما کار سخت و سنگینی قرار نداد، آیین پدرتان ابراهیم (را تبعیت کنید.)»
کلمه ابراهیم در لغت سریانی به معنای «أب رحیم» «پدری مهربان» است. (3)
پدر چهارم و پنجم: پیامبر اکرم (ص) و امیرالمؤمنین علی (ع) هستند. همانگونه که پیامبر (ص) فرمودند:
(أنا و علیٌّ أبوا هذه الاُمه.)
«من و علی دو پدر این امت هستیم.»
در سرزمین مکه آثار و یادگاری های فراوانی از پدر سوم بشریت یعنی ابراهیم بت شکن به یادگار مانده است از جمله:
1. برنامه ی عبادی حجّ، به دعوت ابراهیم و پاسخی به درخواست ایشان است.
2. خانه ی کعبه اثر معماری و بازسازی حضرت ابراهیم (ع) حضرت اسماعیل (ع) است، چنانچه قرآن می فرماید:
(وَ اذ یَرفَعُ ابراهیمُ القَواعِدَ مِن البَیتِ و اسماعیلُ...)(4)
« (و به یاد آور) زمانی را که ابراهیم و اسماعیل پایه های خانه (ی کعبه) را بالا می بردند...»
3. حِجر اسماعیل، خانه حضرت هاجر و اسماعیل (خانواده حضرت ابراهیم (ع)) است و اکنون مزار آن دو بزرگوار می باشد.
4. چشمه زمزم یادگار فرزند ابراهیم است که از زیر پای اسماعیل جوشیدن گرفت. (5)
5. هفت مرتبه سعی صفا و مروه یادگار هفت مرتبه رفت و آمد هاجر بین این دو کوه برای یافتن آب است.
6. مقام ابراهیم، یادگار همان سنگی است که ابراهیم بر فراز آن می ایستاد و کعبه را می ساخت.
7. دو رکعت نماز گذاردن در کنار مقام ابراهیم برای تکریم مقام و مجاهدتهای او، از اعمال حجّ است، چنانچه قرآن می فرماید: (و اتَّخِذُوا مِن مَقامِ ابراهیمَ مُصَلّی)(6)
« از مقام ابراهیم برای خود عبادتگاهی برگزینید.»
8. امنیت امروز حرم أمن الهی، نتیجه استجابت دعای ابراهیم (ع) برای حجّاج است. قرآن می فرماید: (إذ قال ابراهیمُ رَبِّ اجعل هذا بَلداً آمِناً.)(7)
« (و به یاد آور) آن زمان را که ابراهیم گفت: خدایا این سرزمین را شهر امنی قرار ده.»
انجام حجّ ابراهیمی، کسب صفات ابراهیمی و حضور فعالانه ی ابراهیمی در عرصه های مختلف زندگی به معنای حقیقت حجّ است، همچنان که خداوند در قرآن هدف حجّ را آشنا شدن بندگان با خلیفه خدا در زمین معرفی کرده و می فرماید:
( وَ اذِّن فی النّاس بِالحَجِّ یأتوکَ...)(8)
« و مردم را دعوت عمومی کن به سوی حج، تا به سوی تو بیایند...»
قرآن بنابر الگوگیری از حضرت ابراهیم (ع) مجموعه ای از صفات آن پیامبر آسمانی را برای ما بیان می کند، تا ما در تلاشی معنوی و اخلاقی بکوشیم فرزندی شایسته برای پدران معنوی خود باشم. صفات ابراهیمی در قرآن عبارتند از:
- (اذ قال لأبیه و قومه ما هذه التماثیل و الّتی أنتم لَها عاکفون.) (انبیاء/ 52)
«آن هنگام که ابراهیم به پدرش (عمویش آزر) و قومش گفت: این مجسمه های بی روح چیست که شما همواره آنها را پرستش می کنید؟)
(وَ تَاللهِ لأکیدَنَّ أصنامَکُم بَعدَ أن تُوَلّوا مُدبرین.)(حج/ 57)
«به خدا سوگند در غیاب شما نقشه ای برای نابودی بت های شما می کشم.»
2- تبلیغ یکتاپرستی میان خانواده خود و مردم اعصار مختلف
(وَ وَصّی بِها ابرایهم بَنیهِ و یعقوبُ یا بَنِیَّ انَّ الله اصطَفَی لَکُمُ الدّینَ فَلا تَموتُنَّ إلاّ و أنتم مُسلِمون.)(بقره/ 132)
«ابراهیم و یعقوب نیز فرزندان خود را به آیین (یکتاپرستی) وصیت کردند که: فرزندان من! خدا این آیین پاک را برای شما برگزیده و شما جز به آیین اسلام از دنیا نروید.»
3- مهاجرت در راه خدا
(و قالَ إنّی مُهاجِرٌ إلی رَبّی.) (عنکبوت/ 26)
[و (ابراهیم) گفت: من به سوی پروردگار هجرت می کنم.]
4- پیشوای دینی و امامت
(و إذ ابتَلی ابراهیمَ رَبُّهُ بِکلماتٍ فَأتَمهُنَّ قال إنّی جاعِلکُ للنّاس اماماً)(بقره/ 124)
[(به یاد آور) زمانی را که پروردگار ابراهیم او را از طریق گوناگون آزمود و او از این آزمایش ها سربلند بیرون آمد و خدا به او فرمود: من تو را پیشوای مردمان قرار دادم.]
5- نَبِیّ (خبر گیرنده از خدا) 6- صدّیق و راستگو
(واذکر فی الکتابِ ابراهیم انَّه کان صدّیقاً نَبیّاً)(مریم/41)
«و در این کتاب ابراهیم را یاد کن که او بسیار راستگو و پیامبر (خدا) بود.»
7- امّت واحده 8- فرمانبرداری خاضع 9- خالص 10- شکرگزار نعمتهای الهی 11- برگزیده الهی 12- هدایت یافته ی حضرت حق 13- صالح 14- معمار و مطهّر خانه ی خدا
(انّ ابراهیمَ کانَ اُمةً قانتاً للهِ حَنیفاً و لَم یَکُ مِنَ المُشرکین* شاکِراً لأنعُمِه اجتَباه و هَداهُ إلی صِراطٍ مستقیمٍ* و آتیناه فی الدنیا حسنة و انه فی الاخرة لمن الصالحین.)
(نحل/120، 121، 122)
«ابراهیم (به تنهایی) امتی بود مطیع فرمان خدا، خالی از هرگونه انحراف و خالص و از مشرکان نبود* شکرگزار نعمتهای خدا بود، خدا او را برگزید و به راهی راست هدایت فرمود* ما در دنیا به او نیکویی دادیم و او در آخرت از زمره ی نیکان است.»
14. معمار و مطهر خانه خدا
(و اذ یَرفَعُ ابراهیمُ القواعِدَ من البَیتِ...) (بقره/ 127)
[ و (نیز به یاد آورید) هنگامی را که ابراهیم پایه های خانه را بالا می برد...]
(و عَهدِنا إلی ابراهیمَ و اسماعیل أن طَهِّرا بَیتی...) (بقره/ 125)
«و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه ی مرا پاک و پاکیزه کنید.»
15- دعوت کننده ی مردمان به سوی حجّ
(وَ اذِّن فی النّاس بالحَجّ...) (حج/ 27)
«و مردم را دعوت عمومی به حج کن.»
16- خلیل و دوست خدا
(وَ اتَّخَذَ اللهُ ابراهیمَ خَلیلاً.) (نساء/ 125)
«و خداوند ابراهیم را به دوستی خود انتخاب کرد.»
17- حلیم و بردبار 18- انابه گر
(إنّ ابراهیمَ لَحَلیم اوّاهٌ مُنیبٌ.) (هود/ 75)
«ابراهیم، بردبار و دلسوز و بازگشت کننده (به سوی خدا) بود.»
19- اسوه ی حسنه (الگویی پسندیده)
(قد کانت لکم اُسوَهٌ حَسنَهٌ فی ابراهیمَ وَ الّذین مَعَهُ.) (ممتحنه/ 4)
«برای شما سرمشق خوبی در زندگی ابراهیم و کسانی که با او بودند، وجود داشت.»
آری حضرت ابراهیم (ع) به عنوان پایه گذار مناسک حج، در ثواب اعمال همه ی حاجیان شریک است؛ او بهترین میزبان زائران خانه ی خداست و با توجه به تأکید قرآن مبنی بر نماز خواندن در مقام ابراهیم (ع) بر ما لازم است ضمن برقراری ارتباط معنوی با روح مقدس حضرت ابراهیم (ع)، حجتی ابراهیمی به جای بیاوریم و همه درود و سلامهای الهی را بدرقه ی راه آن عبد فداکار خدا نماییم.
«أللّهمَّ صَلِّ علی محمدٍ و آل محمّدٍ کما صَلیَّتَ علی ابراهیمَ و آل ابراهیم إنّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ و بارِک علی مُحمدٍ و آل مُحَمّد کَما بارَکتَ علی ابراهیم و آلِ ابراهیم إنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ.»
پدر اول: حضرت آدم ابوالبشر (ع) است و از این رو قرآن ما را «بنی آدم» خطاب می کند.
پدر دوم: حضرت نوح (ع) است، زیرا پس از طوفان نوح نسل بشر از ادامه ایشان ادامه یافت و به قول قرآن: (وَ جَعَلنا ذریَّتَهُ هُمُ الباقین.)(1)
«و فرزندان او (نوح) را همان بازماندگان (روی زمین) قرار دادیم.»
پدر سوم: حضرت ابراهیم (ع) است، همو که قرآن درباره اش می فرماید:
(ما جَعَل عَلیَکُم فی الدّین مِن حَرَجٍ ملَّهَ أبیکُم ابراهیم...)(2)
«(خداوندا) در دین بر شما کار سخت و سنگینی قرار نداد، آیین پدرتان ابراهیم (را تبعیت کنید.)»
کلمه ابراهیم در لغت سریانی به معنای «أب رحیم» «پدری مهربان» است. (3)
پدر چهارم و پنجم: پیامبر اکرم (ص) و امیرالمؤمنین علی (ع) هستند. همانگونه که پیامبر (ص) فرمودند:
(أنا و علیٌّ أبوا هذه الاُمه.)
«من و علی دو پدر این امت هستیم.»
در سرزمین مکه آثار و یادگاری های فراوانی از پدر سوم بشریت یعنی ابراهیم بت شکن به یادگار مانده است از جمله:
1. برنامه ی عبادی حجّ، به دعوت ابراهیم و پاسخی به درخواست ایشان است.
2. خانه ی کعبه اثر معماری و بازسازی حضرت ابراهیم (ع) حضرت اسماعیل (ع) است، چنانچه قرآن می فرماید:
(وَ اذ یَرفَعُ ابراهیمُ القَواعِدَ مِن البَیتِ و اسماعیلُ...)(4)
« (و به یاد آور) زمانی را که ابراهیم و اسماعیل پایه های خانه (ی کعبه) را بالا می بردند...»
3. حِجر اسماعیل، خانه حضرت هاجر و اسماعیل (خانواده حضرت ابراهیم (ع)) است و اکنون مزار آن دو بزرگوار می باشد.
4. چشمه زمزم یادگار فرزند ابراهیم است که از زیر پای اسماعیل جوشیدن گرفت. (5)
5. هفت مرتبه سعی صفا و مروه یادگار هفت مرتبه رفت و آمد هاجر بین این دو کوه برای یافتن آب است.
6. مقام ابراهیم، یادگار همان سنگی است که ابراهیم بر فراز آن می ایستاد و کعبه را می ساخت.
7. دو رکعت نماز گذاردن در کنار مقام ابراهیم برای تکریم مقام و مجاهدتهای او، از اعمال حجّ است، چنانچه قرآن می فرماید: (و اتَّخِذُوا مِن مَقامِ ابراهیمَ مُصَلّی)(6)
« از مقام ابراهیم برای خود عبادتگاهی برگزینید.»
8. امنیت امروز حرم أمن الهی، نتیجه استجابت دعای ابراهیم (ع) برای حجّاج است. قرآن می فرماید: (إذ قال ابراهیمُ رَبِّ اجعل هذا بَلداً آمِناً.)(7)
« (و به یاد آور) آن زمان را که ابراهیم گفت: خدایا این سرزمین را شهر امنی قرار ده.»
انجام حجّ ابراهیمی، کسب صفات ابراهیمی و حضور فعالانه ی ابراهیمی در عرصه های مختلف زندگی به معنای حقیقت حجّ است، همچنان که خداوند در قرآن هدف حجّ را آشنا شدن بندگان با خلیفه خدا در زمین معرفی کرده و می فرماید:
( وَ اذِّن فی النّاس بِالحَجِّ یأتوکَ...)(8)
« و مردم را دعوت عمومی کن به سوی حج، تا به سوی تو بیایند...»
قرآن بنابر الگوگیری از حضرت ابراهیم (ع) مجموعه ای از صفات آن پیامبر آسمانی را برای ما بیان می کند، تا ما در تلاشی معنوی و اخلاقی بکوشیم فرزندی شایسته برای پدران معنوی خود باشم. صفات ابراهیمی در قرآن عبارتند از:
صفات ابراهیمی
1- مبارزه با شرک، بت پرستی و بت پرستان و طاغوت زمانه ی خود (نمرود)- (اذ قال لأبیه و قومه ما هذه التماثیل و الّتی أنتم لَها عاکفون.) (انبیاء/ 52)
«آن هنگام که ابراهیم به پدرش (عمویش آزر) و قومش گفت: این مجسمه های بی روح چیست که شما همواره آنها را پرستش می کنید؟)
(وَ تَاللهِ لأکیدَنَّ أصنامَکُم بَعدَ أن تُوَلّوا مُدبرین.)(حج/ 57)
«به خدا سوگند در غیاب شما نقشه ای برای نابودی بت های شما می کشم.»
2- تبلیغ یکتاپرستی میان خانواده خود و مردم اعصار مختلف
(وَ وَصّی بِها ابرایهم بَنیهِ و یعقوبُ یا بَنِیَّ انَّ الله اصطَفَی لَکُمُ الدّینَ فَلا تَموتُنَّ إلاّ و أنتم مُسلِمون.)(بقره/ 132)
«ابراهیم و یعقوب نیز فرزندان خود را به آیین (یکتاپرستی) وصیت کردند که: فرزندان من! خدا این آیین پاک را برای شما برگزیده و شما جز به آیین اسلام از دنیا نروید.»
3- مهاجرت در راه خدا
(و قالَ إنّی مُهاجِرٌ إلی رَبّی.) (عنکبوت/ 26)
[و (ابراهیم) گفت: من به سوی پروردگار هجرت می کنم.]
4- پیشوای دینی و امامت
(و إذ ابتَلی ابراهیمَ رَبُّهُ بِکلماتٍ فَأتَمهُنَّ قال إنّی جاعِلکُ للنّاس اماماً)(بقره/ 124)
[(به یاد آور) زمانی را که پروردگار ابراهیم او را از طریق گوناگون آزمود و او از این آزمایش ها سربلند بیرون آمد و خدا به او فرمود: من تو را پیشوای مردمان قرار دادم.]
5- نَبِیّ (خبر گیرنده از خدا) 6- صدّیق و راستگو
(واذکر فی الکتابِ ابراهیم انَّه کان صدّیقاً نَبیّاً)(مریم/41)
«و در این کتاب ابراهیم را یاد کن که او بسیار راستگو و پیامبر (خدا) بود.»
7- امّت واحده 8- فرمانبرداری خاضع 9- خالص 10- شکرگزار نعمتهای الهی 11- برگزیده الهی 12- هدایت یافته ی حضرت حق 13- صالح 14- معمار و مطهّر خانه ی خدا
(انّ ابراهیمَ کانَ اُمةً قانتاً للهِ حَنیفاً و لَم یَکُ مِنَ المُشرکین* شاکِراً لأنعُمِه اجتَباه و هَداهُ إلی صِراطٍ مستقیمٍ* و آتیناه فی الدنیا حسنة و انه فی الاخرة لمن الصالحین.)
(نحل/120، 121، 122)
«ابراهیم (به تنهایی) امتی بود مطیع فرمان خدا، خالی از هرگونه انحراف و خالص و از مشرکان نبود* شکرگزار نعمتهای خدا بود، خدا او را برگزید و به راهی راست هدایت فرمود* ما در دنیا به او نیکویی دادیم و او در آخرت از زمره ی نیکان است.»
14. معمار و مطهر خانه خدا
(و اذ یَرفَعُ ابراهیمُ القواعِدَ من البَیتِ...) (بقره/ 127)
[ و (نیز به یاد آورید) هنگامی را که ابراهیم پایه های خانه را بالا می برد...]
(و عَهدِنا إلی ابراهیمَ و اسماعیل أن طَهِّرا بَیتی...) (بقره/ 125)
«و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه ی مرا پاک و پاکیزه کنید.»
15- دعوت کننده ی مردمان به سوی حجّ
(وَ اذِّن فی النّاس بالحَجّ...) (حج/ 27)
«و مردم را دعوت عمومی به حج کن.»
16- خلیل و دوست خدا
(وَ اتَّخَذَ اللهُ ابراهیمَ خَلیلاً.) (نساء/ 125)
«و خداوند ابراهیم را به دوستی خود انتخاب کرد.»
17- حلیم و بردبار 18- انابه گر
(إنّ ابراهیمَ لَحَلیم اوّاهٌ مُنیبٌ.) (هود/ 75)
«ابراهیم، بردبار و دلسوز و بازگشت کننده (به سوی خدا) بود.»
19- اسوه ی حسنه (الگویی پسندیده)
(قد کانت لکم اُسوَهٌ حَسنَهٌ فی ابراهیمَ وَ الّذین مَعَهُ.) (ممتحنه/ 4)
«برای شما سرمشق خوبی در زندگی ابراهیم و کسانی که با او بودند، وجود داشت.»
آری حضرت ابراهیم (ع) به عنوان پایه گذار مناسک حج، در ثواب اعمال همه ی حاجیان شریک است؛ او بهترین میزبان زائران خانه ی خداست و با توجه به تأکید قرآن مبنی بر نماز خواندن در مقام ابراهیم (ع) بر ما لازم است ضمن برقراری ارتباط معنوی با روح مقدس حضرت ابراهیم (ع)، حجتی ابراهیمی به جای بیاوریم و همه درود و سلامهای الهی را بدرقه ی راه آن عبد فداکار خدا نماییم.
«أللّهمَّ صَلِّ علی محمدٍ و آل محمّدٍ کما صَلیَّتَ علی ابراهیمَ و آل ابراهیم إنّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ و بارِک علی مُحمدٍ و آل مُحَمّد کَما بارَکتَ علی ابراهیم و آلِ ابراهیم إنَّکَ حَمیدٌ مَجیدٌ.»
پی نوشت ها :
1. صافت/ 77.
2. حج/ 78.
3. نصره النعیم، ج 1، ص 595.
4. بقره/ 127.
5. به این چاه زمزم گویند زیرا «زم» یعنی جلوی چیزی را گرفتن یا جمع کردن و چون هاجر پس از جوشیدن چشمه با ریگ ها دور آن را جمع کرد به آن «زمزم» گویند.
6. بقره/ 125.
7. بقره/ 126.
8. حجّ/ 27.
