نویسنده: عبدالحسین طالعی
دعای امام رضا (ع)
امام رضا (ع) در دعای خود عرضه میداشت:سبحان من خلق الخلق بقدرته، و أتقن ما خلق بحکمته، و وضع کلّ شیء منه موضعه بعلمه.
سبحان من یعلم خائنة الأعین و ما تخفی الصّدور، و لیس کمثله شیء و هو السّمیع البصیر. (9)
توحید، 137؛ عیون اخبار الرضا (ع)، 1: 118
دو درخت
امام صادق (ع):ماییم (اهل بیت) ریشهی هر خیر، که هر نیکی از شاخه های ماست، از جمله: توحید، نماز، روزه، فروخوردن خشم، گذشت از فرد بدکار، رحم آوردن بر نیازمند، پیوستگی با همسایه و اقرار به فضل برای اهل آن.
دشمن ما ریشهی هر بدی است، که هر بدی از شاخه های آنهاست، مانند: دروغ، سخن چینی، بُخل، قطع پیوند با نزدیکان، ربا خوردن، خوردن مال یتیم به ناروا، تعدّی از حدودی که خداوند امر فرموده، مرتکب شدن تمام بدیهای ظاهر و باطن، زنا، دزدی، و تمام این گونه بدیها. دروغ میگوید که هر که ادعا میکند با ماست، ولی به شاخه های دیگران دست مییازد.
بحارالانوار، 24: 303 /15
دورهی غیبت و آزمودن آن
امام رضا (ع):آنچه به سوی آن گردن میکشید (و مشتاق آن هستید، یعنی امر ظهور حضرت ولی عصر) عج، روی نمیدهد، مگر آن که از هم تمییز داده شوید و آزمایش گردید، تا آنجا که فقط اندکی از شما برجای بمانند. پس از آن، حضرتش این آینه را خواند: (الم احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا آمنا و هم لا یفتنون) (عنکبوت/ 1) (10)
رشاد، 2: 375
رفع نیاز دیگران
امام صادق (ع):در زمرهی محبوبترین کارها نزد خدای عزّوجل، (سه کار است):
- سیر کردن (و رفع) گرسنگی مؤمن.
- حلّ گرفتاری او.
- پرداخت بدهی او.
کافی، 4: 51 /7
زمان ظهور (1)
فُضَیل بن یسار:از امام باقر (ع) پرسیدم: آیا برای این امر (ظهور حضرت مهدی) عج وقتی روشن معیّن شده است؟
امام (ع) در پاسخ، این جمله را سه بار تکرار کرد:
کذب الوقّاتون- کسانی که وقت برای ظهور تعیین میکنند، دروغ میگویند.
بحارالانوار، 52: 103 /5؛ گزیده کفایة المهتدی، 29
زمان ظهور (2)
امام صادق (ع):کسانی که برای ظهور، وقت تعیین میکنند، دروغ میگویند. ما، نه در گذشته تعیین وقت کردهایم و نه برای آینده وقت، معیّن میکنیم.
بحارالانوار، 52: 103 /6؛ گزیدهی کفایة المهتدی، 29
زمان ظهور (3)
امام صادق (ع):هر کسی از مردم که برای ظهور، تعیین وقت کرده، بدون ترس و واهمه، او را تکذیب کن (دروغگو بدان)، زیرا که ما برای هیچ کس تعیین وقت نکرده ایم و نمیکنیم.
بحارالانوار، 52: 103 /8
سجدهی شکر
جمیل بن درّاج:امام صادق (ع) به من فرمود: نزدیکترین حالت بنده به خدایش، زمانی است که در حال سجده خدایش را بخواند. در حال سجده چه میگویی؟
گفتم: به من بیاموزید.
فرمود: در سجدهی (شکر) بگو:
یا ربّ الارباب و یا ملک الملوک و یا سیّدالسّادات و یا جبّارالجبابرة و یا اله الآلهة! صلِّ علی محمّد و آل محمّد.
یعنی: ای خداوندگار خداوندگاران! ای پادشاه پادشاهان! ای سرور سروران! ای جبّار تمام جبّاران! ای معبود همهی معبودان! بر محمد و خاندان محمد، درود فرست.
آنگاه هرچه از خدا میخواهی، بگو؛ و پس از آن بگو: فإنّی عبدک ناصیتی فی قبضتک.
پس از آن نیز هرچه دوست داری، دعا کن؛ و از خدا بخواه، چرا که او (از یک سو) بخشنده است و (از سوی دیگر) هیچ خواسته ای بر او سنگین نیست.
بحارالانوار، 83: 233 /58
سخن خدای بزرگ (1): پیروان توحید، نبوت، امامت
پیامبر خدا (ص):
جبرئیل به من گفت: خدای بزرگ فرمود:
هر کس بداند (قبول داشته باشد) که منم خدای یگانه، محمّد بنده و فرستادهی من است، علی بن ابی طالب جانشین من است و فرزندان او- که امام اند- حجتهای من (و به دستورهای آنها عمل کند)؛
- به رحمت خود، او را در بهشت درآورم.
- به عفو خود، از دوزخ نجاتش دهم.
- مجاورت خود را برای او مباح گردانم.
- کرامت خود را برای او واجب سازم.
- نعمت خود را بر او تمام دارم.
- او را از افراد ویژه و خالص خود گردانم.
- چنین کسی:
- اگر مرا بخواند، به او پاسخ مثبت دهم.
- اگر دعایم کند، اجابت کنم.
- اگر از من بخواهد، به او ببخشم.
- اگر سکوت کند، من ابتدائاً به او عطا کنم.
- اگر (گاهی) کار بدی مرتکب شد، بر او رحم آورم.
- اگر (گهگاهی) از من بگریزد، او را فراخوانم.
- اگر به سویم بازگردد، او را میپذیرم.
- و اگر در خانهام را بکوبد، میگشایم.
گزیدهی کفایة المهتدی، 19 /3
سخن خدای بزرگ (2): فرجام عقیدهی غلط
پیامبر خدا (ص) (در ادامهی حدیث پیش):
خداوند متعال فرمود:
- هرکس شهادت ندهد که منم خدای واحد که معبودی به حقّ جز من نیست؛
- یا به آن شهادت دهد، امّا گواهی ندهد که محمّد [ص]، بنده و رسول من است؛
- یا به آن نیز شهادت دهد، ولی گواه نباشد بر این (حقیقت) که علی بن ابی طالب [ع] جانشین من (در زمین است) است؛
- یا بر آن هم گواه باشد، اما شهادت ندهد که فرزندان او- که امام اند- حجتهای من هستند؛
چنین کسی:
- نعمت مرا منکر شده است؛
- عظمت مرا کوچک شمرده است؛
- به آیاتم و کتابهایم و پیامبرانم کفر ورزیده است؛
چنین فردی:
- اگر قصدم کند، او را محجوب میدارم؛
- اگر از من درخواست کند، محرومش میسازم؛
- اگر ندایم کند، ندایش را ناشنیده میگیرم؛
- اگر دعایم کند، دعایش را مستجاب نمیکنم؛
- اگر به من امید بندد، ناامیدش میسازم.
و این مجازات من است (در برابر کردار زشت و سوء اختیار او)، زیرا که من نسبت به بندگان، ستمگر نیستم.
گزیدهی کفایة المهتدی، 39 -40 /3
سرمایه های پس از مرگ (1)
امام صادق (ع):پس از مرگ، هیچ پاداشی به انسان نمیرسد مگر از سه مورد:
- صدقه ای که در زمان حیات خود جریان داده، که پس از مرگ او جریان یابد، و آنچه وقف کرده که به ارث نیفتد.
- آیین هدایت [سنتی پسندیده] که پس از او بدان عمل شود.
- فرزندی صالح که پس از او برایش از خدا آمرزش بخواهد.
کافی، 7: 56 /2
سرمایه های پس از مرگ (2)
امام صادق (ع):آنچه پس از مرگ، به انسان میرسد:
- شیوه ای (نیکو) که آن را بنیان نهاده و پس از مرگ او بدان عمل شود. در این حال، مثل پاداش هر کسی که بدان عمل کند، به او داده شود، بدون این که از پاداشهای آن کم شود.
- صدقهی جاری که پس از او تدوام یابد.
- فرزندی نیکو که پس از مرگ والدین برای آنها دعا کند، از طرف آنها حج رود و صدقه دهد، بنده آزاد کند، روزه بگیرد و نماز گزارد.
کافی، 7: 57 /4؛ بحارالانوار، 79: 46 /4
سکوت
شخصی نزد پیامبر (ص) آمد و گفت: ای پیامبر خدا! به من سفارشی کنید.پیامبر فرمود: زبانت را نگاه دار.
سه بار، او کلام خود را تکرار کرد و پیامبر، همان کلام را بیان داشت.
سپس فرمود: وای بر تو! آیا عاملی هست که مردم را به روی خود در دوزخ بیندازد، مگر دست آوردهای زبانهایشان!؟
کافی، 2: 105 /14؛ بحارالانوار، 68: 303 /78
شیعه و نشانه های آن
امام کاظم (ع):شیعهی ما را به این نشانهها میتوان شناخت:
- دقّت بر زمانهای نماز.
- پرداخت زکات.
- نیکی به برادران دینی.
- امر به معروف.
- نهی از منکر.
بحارالانوار، 42: 68 -69 /18
ظهور ناگهانی
امام حسن مجتبی (ع):از جدّم رسول خدا (ص) در مورد امامان بعد از او پرسیدم. پاسخ داد: امامان بعد از من، به تعداد نُقَبای بنی اسرائیل اند، دوازده تن. خداوند، دانش و بینش مرا به آنان بخشیده است؛ و تو نیز، از آنانی، ای حسن!
پرسیدم: قائم ما اهل بیت، چه زمانی ظهور میکند؟
پاسخ داد: ای حسن! مَثَل (ظهور) او مانند قیامت است. خداوند، زمان آن را از اهل آسمانها و زمین، مخفی نگاه داشته است. ظهورش جز به شکل ناگهانی نیست.
گزیدهی کفایة المهتدی، 28؛ چهل حدیث، 39 /2
عید فطر، روز جایزه
امام باقر (ع): رسول خدا (ص) میفرمود:وقتی روز اول شوّال (عید فطر) فرارسد، منادی (از جانب خداوند سبحان) ندا دهد:
ای مؤمنان! بشتابید به سوی جایزههایتان.
امام باقر (ع) افزود: جایزه های خداوند مانند جایزه های این پادشاهان نیست.
کافی، 4: 168 /3
فاطمه زهرا (ع)
رسول خدا (ص):فاطمه، جگرگوشهی من است، دو پسرش میوهی دلم، همسرش نور دیدگانم، و امامان از فرزندان او امنای خدایم. اینان رشته ای هستند کشیده شده میان خدا و آفریدگان او. هر که با آنها همراه شود، نجات یابد و هر که از آنها سرپیچد، به هلاک افتد.
بحارالانوار، 23؛ 110 /16
کمال انسان
امام باقر (ع):تمام کمال انسان (در سه ویژگی است):
ژرف نگری در دین.
صبر در مصیبتها.
برنامه ریزی در زندگی.
کافی، 1: 32 /4
کودکان و نماز
فضیل بن یسار:امام سجاد (ع) به کودکان امر میفرمود که میان نمازهای مغرب و عشا گرد هم آیند؛ و میفرمود: این کار، بهتر از آن است که بخوابند و نماز عشا را از دست دهند.
تهذیب الاحکام، 2: 380 /2
گذشت از میّت
ابراهیم بن عبدالحمید:به امام صادق (ع) گفتم: عبدالرحمن بن سیابه، از فردی که درگذشته، مبلغی بستانکار بود. با او سخن گفتیم که آن میّت را حلال کند، ولی او نپذیرفت. امام (ع) پاسخ داد: وای بر او! آیا نمیداند که اگر او را حلال کند، در برابر هر یک درهم ده درهم دارد. امّا اگر چنین نکند، در برابر هر یک درهم، یک درهم به او میرسد!؟
وسائل الشیعه، 16: 321 /21658
گزارش شب عاشورا
امام باقر (ع):امام حسین (ع) شب عاشورا برای اصحاب خود سخن گفت و در ضمن آن فرمود که رسول خدا (ص) به من خبر داده که من و یاران همراه در این سرزمین به شهادت میرسیم. اکنون زمان آن وعده فرارسیده و من فرا به سوی حضرتش خواهم رفت. اینک هر یک از شما که میخواهد، بازگردد، چرا که من به همه اذن رفتن دادن و این رفتن برای همه رواست.
حضرت سیّدالشهدا (ع) این سخن را تأکید بلیغ بیان کرد، ولی آنها سوگند به خدا یاد کردند که از حضرتش جدا نشوند تا این که همراه با ایشان در جایگاهش وارد شوند. امام حسین (ع) وقتی این ثبات قدم را در آنها دید، فرمود:
اینک به شما نوید بهشت میدهم. به خدا سوگند پس از آن که به شهادت رسیدیم، تا هر زمان که خدای متعال بخواهد، در کرامت الهی میمانیم. سپس خداوند، ما و شما را- به هنگام ظهور قائم ما- بیرون میآورد. (و به دنیا بازمی گرداند). حضرتش از ستمگران انتقام میکشد و ما و شما، آنها را در غل و زنجیر و انواع شکنجه و عذاب میبینیم.
گزیدهی کفایة المهتدی، 105 -106؛ اثبات الهداة، 3: 569؛ چهل حدیث، 47 -48 /7
گناه را کوچک مشمارید!
امام صادق (ع):بپرهیزید از گناهانی که آنها را کوچک شمردهاید، چرا که آنها آمرزیده نمیشوند.
راوی پرسید: اینان، چگونه گناهانی اند؟
امام (ع) پاسخ داد: موردی است که شخصی، گناهی مرتکب میشود، سپس میگوید: خوشا به حال من، اگر غیر از گناه نداشتم.
کافی، 2: 1/287؛ بحارالانوار، 70: 29/345
لوح آسمانی
ابوخالد کابلی (از یاران خاص امام سجاد) ع: خدمت امام سجاد (ع): رسیدم. در دست حضرتش ورقی بود که به آن مینگریست و به شدّت میگریست. دربارهی آن، از حضرتش پرسیدم.پاسخ داد: این نسخه لوحی است که خدای تعالی به پیامبرش هدیه کرده که در آن، (پس از) اسم خدا و رسولش، (نام) امیرالمؤمنین، عمویم حسن بن علی، پدرم، نام من، فرزندم محمّد باقر، فرزندش جعفر صادق، فرزندش موسی کاظم، فرزندش علی رضا، فرزندش محمّد تقی، فرزندش علی نقی، فرزندش حسن زَکّی، و فرزندش حجت خدا و قائم به امر خدا آمده، همو که از دشمنان خدا انتقام گیرد، غیبت طولانی دارد و پس از آن ظاهر شود و زمین را از عدل و داد پر کند، همان سان که از جور و ستم آکنده شده باشد.
گزیدهی کفایة المهتدی، 43 -44 /4؛ چهل حدیث، 43 -44 /4
مانند پیامبر
امام حسن عسکری (ع):سپس خدای را، که مرا از دنیا بیرون نبُرد تا این که جانشین پس از من را به من نشان داد، همان که شبیهترین مردم به پیامبر خدا (ص) در خلقت و اخلاق است. خداوند تبارک و تعالی او را در زمان غیبت، نگاه میدارد. سپس آشکار میشود و زمین را از عدل و داد پر میکند، همان سان که پُر از جور و ستم شده است.
گزیدهی کفایة المهتدی، 143 /29؛ کمال الدین، 2: 409؛ کفایة الاثر، 291؛ اثبات الهداة، 3: 569؛ چهل حدیث، 53 /10
مدارا و تحمّل مردم
ابوجعفر بصری:همراه با یونس بن عبدالرحمن (که از خواصّ اصحاب حضرت رضا) ع بود به خدمت امام رضا (ع) رسیدیم. یونس، ملامتهایی را که از اصحاب میشنید، به حضرتش بازگفت: امام رضا (ع) فرمود: با آنها مدارا کن، چرا که عقلهای آنها نمیرسد.
مستدرک الوسائل، 12: 215 /13919
معجزات پیامبران
امام صادق (ع):هیچ معجزه ای به دست هیچ یک از پیامبران و جانشینان آنان ظاهر نشده، مگر این که خداوند تبارک و تعالی، مانند آن را به دست قائم ما آشکار میسازد، تا حجّت بر همهی دشمنان تمام شود.
گزیدهی کفایة المهتدی، 187؛ اثبات الهداة، 3: 700؛ چهل حدیث، 60 /14
من... و دیگر یاران (1): پرسشها و پاسخها
امیرالمؤمنین (ع) (در ضمن پاسخ مفصّل خود به سلیم بن قیس هلالی):چنین نبود که تمام یاران رسول خدا، از او دربارهی مسائل بپرسند. نیز چنین نبود که هر چه را که میپرسند، بفهمند یا هر چه را که میفهمند، درست نگاه دارند (تا به دیگران برسانند). در میان آنان گروهی بودند که هرگز هیچ سؤالی از پیامبر نمیپرسیدند. بلکه دوست داشتند که یک بادیه نشین، از راه برسد و سؤالی از پیامبر بپرسد، و اینان نیز بشنوند.
امّا من، هر روز یک بار و هر شب یک بار حضور پیامبر میرسیدم. حضرتش مجلس را برای من خلوت میکرد و به پرسشهای من پاسخ میداد. هر جا که میرفت، با او میرفتم. یاران پیامبر میدانند که آن جناب با هیچ یک از آنها- به جز من- چنین رفتاری نداشت. حتّی گاهی اوقات، پیامبر به خانهام میآمد؛ و گاهی در اندرونی خانهاش نزد او میرفتم، که در آن حال با من خلوت میکرد و همسر خود را دور میساخت. من تنها نزد او بودم. البته در آن اوقات خلوت، فاطمه و پسرانم را نگاه میداشت. وقتی من میپرسیدم، به من پاسخ میداد؛ و آنگاه که پرسشهای من پایان مییافت، خود به من میآموخت. بدین سان، هر آیه ای از قرآن که بر پیامبر فرود آمد، حضرتش به من آموخت و به من گفت که تا به خطّ خود نوشتم، آن جناب، علوم مربوط به آن آیات- مانند: تأویل، تفسیر، ناسخ، منسوخ، محکم، متشابه، خاصّ، عامّ، ظاهر و باطن آن- را نیز به من یاد داد؛ و از خدا خواست تا بتوانم آنها را بفهمم و درست نگاه دارم.
بدین گونه، هیچ آیه ای از قرآن و هیچ علمی که پیامبر به من آموخت، فراموش نکردم. حضرتش، هر علمی را که خدا به او یاد داده بود- از حلال، حرام، امر، نهی، طاعت، معصیت، خبرهای گذشته، خبرهای آینده، کتابهای آسمانی پیشین- همه را به من آموخت. من هم آنها را نگاه داشتم، به گونه ای که حتّی یک حرف از آنها را فراموش نکرده ام.
وقتی پیامبر این علوم را به من یاد میداد، دست بر سینهام مینهاد و از خدا میخواست که قلبم را از علم و فهم و حکمت و نور، آکنده سازد؛ و در دعای خود میگفت: خدایا! به او علم بده، او را نگاهبان این علوم بدار، و هیچ چیزی از آنچه بدو خبر دادم و آموختم، از یاد او مَبَر.
روزی به پیامبر گفتم: پدر و مادرم فدایت باد! ای رسول خدا! از زمانی که برایم چنان دعاهایی کردهاید، نه چیزی را از یادم بردهام و نه چیزی از مطالبی را که به من آموختهاید، از دست دادهام. تمام آموخته های شما را نیز نوشتهام. با این همه، آیا نگران فراموشی من هستید؟
فرمود: برادر! از فراموشی بر تو نگرانی ندارم. بلکه دوست دارم که برایت دعا کنم. خدای تعالی به من خبر داده که دعای مرا دربارهات و دربارهی شریکانت مستجاب میکند. شریکانت، آنان اند که خدای عزّوجل، طاعت آنها را با پیروی و طاعت خودش همراه داشته و دربارهی آنها فرموده است: (یا ایها الذین آمنوا اطیعو الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم) (نساء/ 59).(12)
پرسیدم: اینان کیانند؟
پیامبر پاسخ داد: اینان جانشینان من اند پس از من. اینهایند که اگر کسی به یاریشان نشتابد، چنین برخوردی به آنان زیان نمیرساند. اینان با قرآن اند و قرآن با آنان. آنها از قرآن جدا نشوند و قرآن از آنان، تا زمانی که در کنار حوض (کوثر) بر من وارد شوند. امّتم، فقط باید از آنان کمک گیرند، تنها به برکت آنان باران بر مردم میبارد، تنها به سبب آنان دفع بلا میشود و تنها به برکت ایشان دعا مستجاب میگردد.
(پس از آن که پیامبر، ویژگیهای کلّی جانشینان خود را بیان داشت)، به پیامبر گفتم: آنان را برایم نام ببر.
فرمود: نخستین آنان، تویی، ای علی. سپس این پسرم، حسن. بعد: این پسرم، حسین. آنگاه همنام تو علی زین العابدین، که در زمان تو زاده میشود، سلام مرا به او برسان. پس از او فرندش محمّد باقر، شکافندهی علم من و نگاهبان وحی الهی. پس از او، به ترتیب: جعفر صادق، موسی کاظم، علیّ رضا، محمّدِ تقی، علیّ نقی، حسن زکّی، و آنگاه: فرزندش حجّت قائم، آخرین وصیّ و جانشین من، که از دشمنانم انتقام کشد، زمین را از عدل و داد پر کند، چنان که از ظلم و جور آکنده شده باشد.
امیرالمؤمنین (ع) افزود: به خدا سوگند، ای سُلَیم! من او را در حال بیعت گرفتن بین رکن و مقام (در مسجد الحرام) میبینم، و نام تمام یارانش و قبیله های آنها را میدانم.
گزیدهی کفایة المهتدی، 17 /1
نامهای خدا
امام کاظم (ع):خداوند:
«اوّل» است، یعنی هیچ چیز قبل از او نیست.
«آخر» است، یعنی هیچ چیز بعد از او نیست.
«قدیم» است، یعنی هرچه جز اوست، مخلوق اند.
خداوند، برتر است از ویژگیهای آفریدگان، بسیار برتر است.
بحارالانوار، 54: 80 /54
نشانهی ژرف نگری
امام رضا (ع):از نشانه های ژرف نگری، (دو ویژگی است): حلم (بردباری و شتاب نکردن در کیفر دیگران) و سکوت.
کافی، 1: 36 /4
نماز شب
امام صادق (ع):آیهی (انّ الحسنات یذهبن السّیّئات) (13) (هود/ 114) یعنی این که:
نماز مؤمن در شب، گناهان روز او را محو میسازد.
تهذیب الاحکام، 2: 122 /234
واقفه
امام رضا (ع):واقفه (= گروهی که امامان پیشین را قبول دارند، امّا امامت امام زمان خود را گردن نمینهند)، سرگردان زندگی میکنند و زندیق (منکر دین) میمیرند.
بحارالانوار، 48: 263 /18
وام دادن
امام صادق (ع):هر مؤمنی (به دیگری) قرض دهد که از آن کار، رضای خدا بجوید؛ خداوند پاداش او را به حساب صدقه می شمارد، تا زمانی که (بدهکار) مال او را به او برگرداند.
کافی، 4: 34 /2
هدف از طلب علم
امام باقر (ع):هر کس علم را بجوید تا بدان، بر دانشوران مباهات کند، یا با نادانان جدال کند یا توجّه مردم را به خود جلب کند، باید جایگاه خود را در آتش دوزخ آماده سازد.
کافی، 1: 47 /6
هماره همراه
پیامبر (ص) خطاب به امیر المؤمنین (ع):هر کس از تو جدا شود، از من جدا شده است.
و هر کس از من جدا شد، از خدا جدا شده است.
امالی، صدوق: 553/ مجلس 82
همچون مجاهدان
امام صادق (ع):کسی که تنگدست باشد، و به اندازه نیاز خود و خانوادهاش کار کند، و در پی مال حرام نباشد، مانند مجاهد در راه خداست.
کافی، 5: 88 /3
همنشینی با اهل دین
امام صادق (ع):رسول خدا (ص) میفرمود:
همنشینی با اهل دین، شرافت است در دنیا و آخرت.
کافی،: 39 /4
منبع: طالعی، عبدالحسین؛ (1389) فقیه نیشابور: مروری بر زندگی و آثار فضل ابن شاذان، زیر نظر علیرضا مختارپور قهرودی، تهران، همشهری، چاپ نخست.