فضیلت ماه رمضان
رمضان، ماه سوزنده و شوینده
ماه رمضان، ماهی است که هم بشوید هم بسوزد. بشوید به آب توبه دل های مجرمان، بسوزد به آتش گرسنگی تن های بندگان. اشتقاق رمضان از رَمْضاست یا از رَمْض؛ اگر از رَمْضاست آن سنگ گرم باشد که هر چه بر آن نهند بسوزد، و اگر از رمض است باران باشد که به هر چه رسد آن را بشوید. ای مسکین که قدر این نعمت نمی دانی! هر کجا در عالم نواختی است و شرفی در کنار تو نهادند، و تو از آن بی خبر، اسلام که از همه ملت ها برتر است و بهتر دین تو آمد، قرآن که از همه کتاب ها عزیزتر است کتاب تو.1 گفتند: رمضان از آن گفتند که رب العزة در این ماه، دل های عارفان، از غیر خود بشوید، پس به مهر خود بسوزد، گه در آتش دارد گه در آب، گه تشنه و گه غرقاب، نه غرقه سیراب و نه تشنه را خواب و زبان حال ایشان می گوید:گر بسوزد گو بسوز و ور نوازد گو نواز عاشق آن بِهْ کاو میان آب و آتش در بود
تا بدان اول بسوزد پس بدین غرقه شود چون ز خود بی خود شود معشوقش اندر بر بود
این است که پیر طریقت گفت:
در عشق تو بی سریم سرگشته شده وز دست امید ما سررشته شده
مانند یکی شمع به هنگام صبوح بگداخته و سوخته و کشته شده2
رمضان، ماه رحمت
آورده اند که روزی سید کائنات و خلاصه موجودات و شفیع روز جزا و عرصات و تحفه انوار حقایق و سرچشمه اسرار دقایق، ماه آسمان عالم و شاه اولاد آدم و واسطه عقد اصطفا، محمد مصطفی صلی الله علیه و آله با حضرت رب العزة جل و جلاله مناجات می کرد، پس می گفت: خداوندا امت عیسی علیه السلام را مائده فرستادی، امت مرا چه فرستادی؟ خطاب مستطاب رسید که ای محمد، امت عیسی شکم پرست بودند و امت تو خداپرست؛ ایشان را خوان فرستادیم و امتان تو را ماه مبارک رمضان و بر خوان ایشان سه قرص نان بود و بر ماه رمضان سه دهه است، دهه اول رحمت است و دهه دوم مغفرت است و دهه سوم آزادی از آتش دوزخ است؛ و بر آن خوان عسل بود و بر این خوان حلاوت است و بر آن خوان ماهی بریان بود و بر این خوان دل بریان روزه داران است و بر آن خوان سرکه بود، بر این خوان سرکه انابت تائبان و شکستن نفس نافرمان است.ای دل چرا ننازی زین رحمت فراوان کایزد بما فرستاد ماه عزیز مهمان
دانی که این چه ماه است بگزیده اله است سوزنده گناه است یار گناهکاران
نقل است که روزی حضرت خواجه عالم در فضایل ماه مبارک می فرمودند که اگر بندگان خداوند قدر و مقام شریف ماه رمضان بدانند همواره مشتاق قدوم ماه رمضان بودندی. پس مردی از قبیله خزاعه حاضر بود، از این جرعه نشاط آمد و از این باده مست شد، فریاد برآورد که ای ساقی بزم امانی و ای شمامه عطر شادمانی و ای مروج همگنان و ای فرح غمگینان، این نیم جرعه را جریمه و این مجمل را ترجمانی فرما. پس خواجه عالم از آن لب و دندان گهربار و زرنثار مبارک خود چنین فرمود که آن خلد برین و سراج علیین و آن آرامِ جان حق جویان و راحت افزای احدگویان و آن امن و امان غمگسار اهل ایمان را مشاطه قدرت سال به سال زیور بندند از لطف الهی بر درختان بهشت وزد و اعفان اوراق را در حرکت آورد و حوران بهشت از آن نسیم در نشاط آیند و فریاد برآورند که خداوندا یگانگی تو را رسد و وحدت و یکتایی تو را سزد و صفت توست و مخلوقات را بی جفت میسر نشود و لاله رحمت را بفرست تا میان ما و روزه داران وسیله سازد. پس چون خواجه ایشان محتشم است و سر هر جا فرود نمی آورد، ما را با امتان او پیوندی باید. پس پادشاه عالم گوید که به عزت و جلال و قدرت ما که هر آن بنده ای که در این ماه مبارک شرایط بندگی و مراسم عبودیت و سرافکندگی به تقدیم رساند، حوری از حوران بهشت در حباله وی درآید، در فضای جنت بر سریر مملکتش نشانم و در روز قیامت هنوز به دار ثواب نارسیده، خلعتش پوشانم و به انواع اعزاز و اکرام به مقام و منزلتش رسانم.
در حدیث آمده است که ماه رمضان را در صورتی آرند در محشر، در نهایت خوبی و سربلندی بدارد و خلعت های بهشت از سندس و استبرق در وی پوشانند که عدد آن را به جز خدای تعالی کسی نداند و منادی از حضرت عزت ندا کند که این ماه رمضان است و بسا کس که بدو نیک بخت و بسا کس که بدو بدبخت شده است. پس ندا رسد که هرکه او را تعظیم کرده و حرمت او را داشته، بیاورید و از این خلعت ها برگیرید و بدو در پوشانید پس روی به بهشت آورد، و جماعتی باشند که گناه های بزرگ کرده باشند و مرتکب قبایح شده باشند، از آن جامه ها برگیرند و در پوشند. پس در حال آن جامه ها بر تن ایشان پاره های آتش گردد و ریسمان های آن ماران و کژدمان شوند و ایشان فریاد کنند و کسی به فریادشان نرسد.3
شرافت رمضان
ماه رمضان که از همه ماه ها فاضل تر است و شریف تر ماه تو و موسم معاملت تو، ماهی که در آن ماه، معاصی مغفور و شیاطین مقهور، بهشت درو آراسته و درها گشاده و درهای دوزخ درو بسته و بازار مفسدان درو شکسته و اعمال مطیعان به اخلاص پیوسته و گناهان گذشته و آلودگی نوشته در آن سوخته. امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: اگر الله خواستی که امت احمد را عذاب کند، ماه رمضان به ایشان ندادی و نه سوره قل هو الله احد.4 همچنین در خبر است که: چون رمضان درآید، درهای بهشت بگشایند و درهای دوزخ ببندند و شیاطین را در بند کنند، و نداکننده ای آواز دهد که: ای طالب خیر بشتاب که وقتِ توست، و ای جوینده شر باز ایست که نه جای توست.5قدر رمضان
بدان که ماه مبارک رمضان به غایت جلیل القدر و المرتبه است، چنانچه حق تعالی می فرماید که «یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»6 ای جماعتی که ایمان آورده اید، نوشته شده برای شما روزه چنانکه بر جمع سابق نوشته شده بود. پس بر شماست تقوا و پرهیزکاری نمودن و روزه داشتن. باید که جمیع اعضا را از جمیع محلّلات و شبهات امساک نماید از خوردن و آشامیدن و جماع کردن و عفو از ظلم نمودن و زبان را از غیبت و فحش باز داشتن و ترک ما سوی الله نمودن؛ چنانکه منقول است از حضرت تاج انبیا محمد مصطفی صلی الله علیه و آله که هرکه روزه ماه رمضان داشته باشد که انصاف را پیشه نماید و سکون را سرشته خود سازد و نگاهبانی گوش و زبان و دست و جوارح از حرام و دروغ و غیبت و ایذای مسلمانان باز دارد، حق تعالی در روز قیامت حشرش با ابراهیم نماید و میانه او و عرش فاصله نباشد. مروی است از حضرت فخر انبیا صلی الله علیه و آله که هر که روزه دار باشد، پس باید حفظ گوش و چشم از استماع حرام و نامحرم نماید که روزه اش مثل روز فطرش نباشد یعنی از چیزهایی که موجب افطار روزه باشد، از دست و زبان و جمیع جوارح خود را ضبط و محافظت نماید. نقل است از جابر بن جعفی از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام که حضرت سید کونین صلی الله علیه و آله فرمود به جابر بن عبدالله که یا جابر، این ماه رمضان است. هر که در روزش روزه دارد و شب احیا به جای آورده باشد و شکم و فرج خود را عفیف داشته، زبان خود را حفظ نموده باشد، از گناه بیرون آید، چنان که از ماه بیرون رود. روایت است از حضرت سید کونین صلی الله علیه و آله که حق تعالی در هر روزی در ماه رمضان در وقت افطار هزار هزار نفر را از آتش آزاد می فرماید.7حرمت رمضان
ای عزیز! بدان که ماه رمضان را دو حرمت است: یکی حرمت رمضان و دیگری حرمت قرآن که: شَهْرُ رَمَضانَ الّذی أُنْزِلَ فیهِ الْقُرْآنُ؛ و او را دو عصمت است: یکی عصمت از شیطان و دیگری عصمت از نیران؛ و او را دو نعمت است: فتح الجنان و روح الجنان، درهای بهشت را بگشایند و دل ها را راحت دهند؛ و او را دو برکت است: یکی نور و دیگری برکت سحور؛ و او را دو هدیه است: یکی آنکه خواب را به عبادت حساب کنند و دیگری آنکه خاموشی را به تسبیح برگیرند؛ و او را دو فرحت است: یکی در نزد افطار و دیگری در نزد ملک جبار که: اِنَّ لِلصَّائِمِ فَرْحَتانِ فَرْحَةٌ عِنْدَ الْفِطار و فَرْحَةٌ عِنْدَ لِقاءِ الْمَلِکِ الْجَبَّار.8رمضان، فرصت توبه
خواجه عالم، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله خبر می دهد که خداوندِ منان در هر روزی از ماه رمضان هزار هزار عاصی را از آتش دوزخ آزاد گرداند و چون شب جمعه و روز جمعه شود، در هر ساعتی چندان آزاد کند که در هر روزی آزاد گردانیده باشد؛ پس ای عاصی! این ماه را غنیمت شمار و مثل زمان های دیگر نَینگار، چه آنکه آن بحری است که هرکه آلوده به نجاستِ معصیت باشد، چون به وی درآید، پاک و پاکیزه گردد و این ماه، سلطانی است که هرکه در سایه چترِ او آید، از همه عالم بر سر آید و هرکه در این ماه خلعتِ توبه نیافت، در کدام ماه خواهد یافت و هر که را در این ماه عنوان آزادی ندادند، در کدام ماه خواهند داد و هر که را در این ماه نیامرزند، در کدام ماه خواهند آمرزید؟9رمضان، ماه بخشش
ای جوان مرد، رجب، ماه نوشش است و شعبان، ماه کوشش است و رمضان، ماه بخشش است؛ و این رهی در بوته خوف و رجا در جوشش است. الهی، چه کنم تا تو را شایم؟ نه من کلید دارم که در بگشایم! به آب عنایت برآرم تا شایم، بر مرکب لطف نشانم تا آیم و این دیده به دیدار بگشایم، ...ای کریم، دل گشایم، دست گیر و ره نمایم. الهی، کدام محنت از بی خبری؟ از محنت آب و گل خلاص یابم گر در من نگری.10رمضان، بهار دل ها
بدان، ای جان برادر که بزرگان، ماه رمضان را به بهار تشبیه نموده اند که چون بهار آید، ابر در هوا بایستد، باران فرو بارد و نبات ها برویاند و گل ها بشکفاند و صحراها بساط بگستراند؛ کوه ها راحله رنگین در سر کشد، درختان را عقد مروارید بر بندد؛ همچنین چون ماه رمضان درآید، مسجدها منوّر گردد، دل ها به نشاط آید، قندیل ها فروزانند، منبرها بیارایند، جماعت ها به انبوه شود، مجلس ها ساخته گردد، خائفان در هرب آیند، راجیان در طلب آیند، عارفان در طرب آیند، مشتاقان در تعب آیند، عاصیان به راه آیند، گریختگان به درگاه آیند، جوانان از دیده اشک بارند و پیران، موی سفید در خاک مالند.11رمضان، ماه نو شدن
خدای مهربان، بعضی از زمان ها را مخصوص به خود کرده است؛ مثل شهراللَّه و شهرِ رمضان و آن اختصاص، برای بهانه است، برای آمرزش گناهکاران است. خبر دارید که ماه خدا نو شده است یا نمی دانی ماهِ خدا نو شدن، علامات دارد؛ باید تمام اعضا و جوارح و قلب تو تغییر بکند؛ چنانکه رسول مکرم، حضرتِ خاتم الانبیا صلی الله علیه و آله چنین بود. شهر رمضان شهری است با ادراک و شعور، می رود، می آید، شفاعت می کند، شخصی است جسمانی، نورانی، شفاعت می کند و خصومت می کند.12پی نوشت ها :
1. کشف الاسرار و عدة الابرار، ج 1، ص 495.
2. همان، ص496.
3. ابونصر قطان غزنوی، سراج القلوب، صص 220 ـ 222.
4. کشف الاسرار و عدة الابرار، ج 1، ص 495.
5. ابوالحقائق جوینی، مناهج السیفیه، به اهتمام: نجیب مایل هروی، ص 78.
6. بقره: 183؛ ای اهل ایمان بر شما هم روزه داشتن فرض گردید چنانکه امم گذشته را فرض شده بود و این دستور برای آن است که پرهیزکار شوید.
7. میرمحمد عبدالحبیب میرداماد، مناهج الشارعین، به اهتمام: سید جمال‌الدین میردامادی، صص 232 ـ 234.
8. شیخ علی‌اکبر نهاوندی، خزینة الجواهر، ص 430.
9. همان.
10. مجموعه رسائل خواجه عبدالله انصاری، ج 1، صص 379 و 380.
11. خزینة الجواهر، ص 430.
12. شیخ جعفر شوشتری، فوائد المشاهد، ص 11.
