نویسنده: آیت الله محمد خادمی شیرازی
توقیعات حضرت بقیة الله (روحی له الفداء) در رثای شیخ مفید (رحمة الله علیه)
درباب شخصیت علیم و مقام والای شیخ مفید از نظر تقوی و ولایت اهل بیت، سلام الله علیهم اجمعین، هیچ گونه تردیدی برای دشمن وجود ندارد، چه رسد به دوستان، و به ویژه درباره ارتباط آن بزرگوار با وجود مقدّس حضرت بقیة الله فی الارضین، ارواحنا له الفداء، همگی، از خاصّ و عامّ، اتفاق نظر دارند؛ بالاخصّ در مورد توقیعات پر محتوای آن حضرت که به افتخار شیخ مفید، رضوان الله علیه، شرف صدور یافته است.کسی که این توقیعات و فرامین به نام او صادر شده به راستی از هر گونه معرّفی و تکریم و تمجیدی بی نیاز است و همین بس که وجود مبارک حضرت مهدی، روحی له الفداء، در مرگ وی مرثیه سرایی فرموده است و عین عباراتی که روی سنگ مزار آن مرحوم در دیوان حضرت موسی بن جعفر و حضرت جواد الائمه، سلام الله علیهما، نوشته شده است و عیناً فرمایشات حضرت بقیة الله، عجل الله تعالی فرجه الشریف، است در اینجا نقل می شود:
لا صوت الناعی بفقدک انه یوم علی آل الرسول عظیم
ان کنت قد غیبت فی جدث الثری فالعلم و التوحید فیک مقیم
فالحجة المهدی یفرح کلما تُلیَت علیک من الدورس علوم(1)
رحلت تو بر خاندان عصمت و طهارت بسیار سخت است.
اگرچه از نظرها پنهان شدی و بدن پاکت در زیر خاک مدفون گردید اما اساس علم و توحید در وجودت همواره برپاست.
[وجود مقدّس حضرت] مهدی بقیةالله [علیه السلام] از بیانات علمی و درسهایی که تو خوانده بودی همواره خشنود بود.
در این سه بیت شعر، مقام مقدّس امام زمان، سلام الله علیه و عجّل فرجه الشّریف، از مرگ شیخ مفید، رضی الله عنه، اظهار تأسّف فرموده اند.
در این نوشتار متن توقیعات آن حضرت به شیخ مفید و ترجمه آنها به نظر خوانندگان محترم این کتاب می رسد.
1- توقیع حضرت بقیةالله (روحی له الفداء) خطاب به محمّد بن نعمان ملّقب به «شیخ مفید» (رحمة الله علیه)
للاخ السدید و الولی الرشید، الشیخ المفید ابی عبدالله محمد بن محمد بن النعمان ادام الله اعزازه من مستودع العهد المأخوذ علی العباد.بسم الله الرحمن الرحیم
اما بعد، سلام الله علیک ایها المولی و المخلص فی الدین، المخصوص فینا بالیقین، فانا نحمد الیک الله الذی لا اله الا هو و نسأله الصلوة علی سیدنا و مولانا، نبینا محمد و آله الطاهرین و نعلمک، ادام الله توفیقک لنصرة الحق و اجزل مثوبتک علی نطقک عنا بالصدق، انه بالصدق، انه قد اذن انا فی تشریفک بالمکاتبة.
و تکلیفک ما تؤدیه عنا الی موالینا قبلک، اعزهم الله بطاعته و کفاهم المهم برعایته لهم و حراسته، فقف، امدک الله بعونه علی اعدائه المارقین من دینه علی ما نذکره، واعمل فی تأدیته الی من تسکن الیه بما نرسمه ان شاء الله.
نامه ای به برادر با ایمان و دوست رشید ما، ابوعبدالله محمّد بن محمّد بن نعمان -شیخ مفید- که خداوند عزت وی را مستدام بدارد.
سلام خداند بر تو ای کسی که در دوستی ما به زیور اخلاص آراسته ای و در اعتقاد و ایمان به ما دارای امتیاز مخصوصی هستی. ما در مورد نعمت وجود تو خداوند یکتا را سپاسگزاریم. (ارزش و اهمیت شیخ مفید رحمة الله از این جمله معلوم می شود. او در سایه محبت و دوستی خالصانه و بی شائبه نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت، سلام الله علیهم اجمعین، و مخصوصاً دشمنی با دشمنان ایشان و خدمت صادقانه به مذهب تشیّع به جایی رسیده است که امام زمان(ع) به خاطر وجودش خداوند را شکر می کند و سپاس می گوید.)
و از پیشگاه مقدّس خداوندی استدعا می کنیم که بر سیّد و مولای ما حضرت محمد بن عبدالله(ص) و خاندان او درود و صلوات پیاپی و بی نهایت خویش را نازل فرماید.
از آنجا که در راه یاری حق و بیان سخنان و نصایح ما صادقانه کوشیدی، خداوند این افتخار را به شما ارزانی داشته و به ما اجازه فرموده است که با شما مکاتبه کنیم. (خداوند اجازه فرموده است که امام عصر(ع) به شیخ مفید، نامه ای مرقوم فرمایند. آری، این است ارزش مقام تقوی.)
شما مکلّف هستید که اوامر و دستورات ما را به دوستان ما برسانی. خداوند عزت و توفیق اطاعتش را به آنان مرحمت فرماید و مهمّات آنان را کفایت کرده، در پناه لطف خویش محفوظشان دارد.
با یاری خداوند متعال در مقابل دشمنان ما که از دین خداوند روی برگردانده اند، بر اساس تذکّرات، استقامت کن و با خواست الهی، دستورات ما را به آنان که از تو می پذیرند و گفتار ما موجب آرامش آنها می باشد ابلاغ کن. با اینکه ما بر اساس فرمان خداوند بزرگ و صلاح واقعی ما و شیعیانمان تا زمانی که
نحن و ان کنا ثاوین بمکاننا النائی عن مساکن الظالمین حسب الذی اراناه الله تعالی لنا من الصلاح و لشیعتنا المؤمنین فی ذلک مادامت دولة الدنیا للفاسقین فانا یحیط علمنا بانبائکم و لا یعزب عنا شیء من اخبارکم و معرفتنا بالزلل الذی اصابکم مذجنح کثیر منکم الی ما کان السلف الصالح عنه شاسعاً و نبذوا العهد المأخوذ منهم وراء ظهورهم کانهم لا یعلمون. انا غیر مهملین لمراعاتکم و لا ناسین لذکرکم و لولا ذلک لنزل بکم اللأواء و اصطلمکم الاعداء.
فاتقو الله جل جلاله و ظاهرونا علی انتیاشکم من فتنة قد انافت علیکم یهلک فیها من حم اجله و یحمی علیه من ادرک امله و هی امارة لازوف حرکتنا و (مباثتکم) بامرنا و نهینا و الله متم نوره و لو کره المشرکون.
اعتصموا بالتقیة من شب نار الجاهلیة یحششها عصب امویة تهول بها فرقة مهدیة انا زعیم بنجاة من لم یرم منها المواطن الخفیة و سلک فی الطعن منها السبل الرضیة. اذا حل جمادی الاولی من سنتکم هذه فاعتبروا بما یحدث فیه و استیقظوا من رقدتکم لما یکون من الذی یلیه، ستظهر لکم من السماء آیة جلیة و من الارض مثلها بالسویة و یحدث فی ارض المشرق ما یحزن و یقلق و یغلب من بعد علی العراق طوائف عن الاسلام مراق، تضیق بسوء فعالهم علی اهله الارزاق، ثم تتفرج الغمة من بعده ببوار طاغوت من الاشرار، یسر بهلاکه المتقون الاخیار، و یتفق لمریدی الحج من الآفاق ما یأملونه علی توفیر غلبة منهم و اتفاق، و لنا فی تیسیر حجهم علی الاختیار منهم و الوفاق شأن
حکومت در دنیا در اختیار ستمگران است در نقطه ای دور و پنهان از دیده ها به سر می بریم، ولی از تمام حوادث و ماجراهایی که بر شما می گذرد کاملاً مطلع هستیم و هیچ چیز از اخبار شما بر ما پوشیده نیست. از خطاها و گناهانی که بندگان صالح خداوند از آنها دوری می کردند ولی اکثر شما مرتکب آن شدید نیز باخبریم. از عهدشکنی ها و پشت سرگذاشتن عهد و پیمانها با اطلاعیم [که همین عوامل موجب بدبختی و دوری شما از حریم ولایت شده است]. گوی اینها از لغزشهای خود خبر ندارند. با همه این گناهان، ما هرگز امور شما را مهمل نگذاشته، شما را فراموش نمی کنیم و اگر عنایات و توجّهات ما نبود، مصائب و حوادث زندگی، شما را دربرمی گرفت و دشمنان، شما را از بین می بردند.
پس از خداوند بترسید و تقوی پیشه کنید و ما خاندان رسالت را مدد رسانید. در برابر فتنه هایی که پیش می آید، و البته عده ای در این آزمایش و برخورد با فتنه ها هلاک می شوند، مقاومت کنید و البته همه اینها از نشانه های حرکت و قیام ما هستند. اوامر و نواهی ما را متروک نگذارید و بدانید که علی رغم کراهت و ناخشنودی کفّار و مشرکان، خداوند نور خود را تمام خواهد کرد.
تقیّه را از دست ندهید و از آتشی که جاهلیّت به رهبری بنی امیّه افروخته است، بپرهیزید. من که ولیّ خدا هستم سعادت پویندگان راه حق را تضمین می کنم. در این سال در ماه جمادی الاولی حوادثی اتفاق می افتد که باید از آن عبرت بگیرید. در آسمان علامت و نشانه ای ظاهر می شود که کاملاً روشن است (همه می فهمند که این، آیت آسمانی است) و نیز نشانه ای در زمین همانند و مساوی آن پیدا خواهد شد. (ممکن است مساوی بودن آیت آسمان و زمینی، از لحاظ این باشد که هر دو از آیات الهی و غیبی اند.)
در مشرق زمین حادثه ای به وجود می آید که موجب حزن و اندوه و اضطراب است. پس از آن، گروهی، از امت اسلامی که در واقع با اسلام بیگانه هستند بر عراق مستولی خواهد شد و در نتیجه اعمال بد آنها وضع زندگی و ارزاق مردم سخت می شود. آنگاه با هلاک شدن طاغوت آن زمان، بندگان با تقوی خوشحال می شوند و راه حجّ خانه خدا بر اهلش گشوده می شود و به آسانی حج می کنند و امر مردم طبق مراد و خواسته آنها منظّم
یظهر علی نظام و اتساق، فلیعمل کل امریء منکم ما یقرب به من محبتنا و لیجتنب ما یدنیه من کراهتنا و سخطنا فان امرأ یبغته فجأة حین لا ینفعه توبة و لا ینجیه من عقابنا ندم علی حوبة و الله یلهمکم الرشد و یلطف لکم بالتوفیق برحمته.(2)
خواهد شد. پس سعی کنید اعمال شما طوری باشد که شما را به ما نزدیک سازد و از گناهانی که موجبات نارضایتی ما را فراهم نماید بترسید و دوری کنید.
-خواننده گرامی! آنچه مایه دوستی و نزدیکی به خاندان رسالت است، همانا بندگی خداوند متعال در ابعاد مختلف آن است.
امر قیام ما با اجازه خداوند به طور ناگهانی انجام خواهد شد و دیگر در آن هنگام توبه فایده ای ندارد و سودی نمی بخشد. عدم التزام به دستور ما موجب می شود که بدون توبه از دنیا بروند و دیگر ندامت و پشیمانی نفعی نخواهد داشت. خداوند شما را با الهامات غیبی خود ارشاد و توفیقات خویش را در سایه رحمت بی پایانش نصیب شما بفرماید.
2- توقیع دیگر حضرت بقیةالله(روحی له الفداء) به افتخار شیخ مفید(علیه الرحمه)
هذا کتابنا الیک ایها الاخ الولی و المخلص فی ودنا الصفی، و الناصر لنا الوفی، حرسک الله بعینه التی تنام، فاحتفظ به ولا تظهر علی خطنا الذی سطرنا بما له ضمناه احداً، و أد ما فیه الی من تسکن الیه و اوص جماعتهم بالعمل علیه ان شاء الله و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.(3)این نامه ای است که به برادر راستگو و درستکار و دوست مخلص ما، کسی که در یاری ما کوتاهی نکرده و وفا را رعایت کرده است. خداوند تو را با دید قدرتش که هرگز به خواب نمی رود، محافظت فرماید.
[ای برادر با اخلاص] آنچه ما به تو نوشته ایم باید مستور و پوشیده باشد و به غیر از آنان که به جهت ایمانی که به ما دارند و مورد اعتماد ما هستند و سخنان ما موجب آسایش و آرامش خاطر آنها می شود و فرد دیگری نباید از مضمون این نامه آگاه گردد. به همه دوستان ما سفارش کن که به محتوای فرمان ما با عنایت خداوند عمل کنند.
-همان گونه که خوانندگان گرامی ملاحظه می فرمایند وجود مقدّس امام زمان(ع) همه جا صحبت از عمل کردن به وظایف بندگی خداوند می فرمایند.
3- توقیع مبارک امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) به افتخار شیخ مفید (علیه الرحمة)
ورد علیه کتاب آخر من قبله، صلوات الله علیه، یوم الخمیس الثالث و العشرین من ذی الحجة سنة اثنتی عشرة و اربعمأة.من عبدالله المرابط فی سبیله الی ملهم الحق و دلیله
در تاریخ پنجشنبه بیست و سوم ذیحجة الحرام سال 412 هجری قمری فرمان دیگری از پیشگاه مقدّس امام عصر، روحی له الفداء، به افتخار شیخ مفید، اعلی الله مقامه، شرف صدور یافت که اینک متن و ترجمه فرمان مزبور از نظر خوانندگان گرامی می گذرد:
این نامه ای است که از سوی بنده خدا و آن کسی که پیوسته در راه او در حرکت است و هیچ گاه از مسیر حقّ منحرف نمی شود به کسی که از حقّ الهام می گیرد[شیخ مفید(ره)] و خود دلیل و راهنمای حقّ است.
-خوانندگان گرامی! عبارت فوق نمودار مقام پرارج و منزلت والای شیخ مفید(ره) می باشد که پس از معصوم(ع) مانند او یا کم است و یا اصلاً وجود ندارد. در این عبارت، نهایت ارج و ارزش نسبت به مقام مقدّس تقوی و بندگان صالح خداوند بزرگ از زبان مقدّس حضرت ولی الله اعظم، حجة‌بن الحسن العسکری، ارواحنا له الفداء، بیان شده است. بنابراین، دوستان آن حضرت باید در مسیر تقوی و خدمت به مذهب تشیّع و طریقه ی حقّه یجعفریّه گامهای بلندتری بردارند تا اینکه جای «مفید» ها را پر کنند.
اکنون با هم به سخنان حضرت مهدی، امام زمان، روحی له الفداء، خطاب به دوست مخلص و باوفای اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، جناب شیخ مفید، رضوان الله علیه، گوش می دهیم. باشد که از برکات وجود مقدس آن سرور و کلمات حیات بخش حضرتش به سعادت ابدی نایل گردیم.
بسم الله الرحمن الرحیم سلام علیک ایها الناصر للحق، الداعی الی کلمة الصدق، فانا نحمد الله الیک الذی لا اله الا هو الهنا و اله آبائنا الأولین و نسأله الصلوة علی نبینا و سیدنا و مولینا محمد خاتم النبیین و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین. و بعد فقد کنا نظرنا مناجاتک عصمک الله بالسبب الذی وهبه لک من اولیائه و حرسک من کید اعدائه و شفعنا ذلک الآن من مستقر لنا ینصب فی شمراخ من بهماء صرنا الیه آنفاً من غمالیل ألجأ الیه السباریت من الایمان و یوشک ان یکون هبوطنا منه الی صحصح من غیر بعد من الدهر و لا تطاول من الزمان.
و یأتیک بنأ منا بما یتجدد لنا من حال فتعرف بذلک ما تعتمده من الزلفة الینا بالاعمال و الله موفقک لذلک برحمته، فلتکن حرسک الله بعینه التی لا تنام ان تقابل بذلک ففیه تبسل نفوس قوم حرثت باطلاً لاسترهاب المبطلین و تبتهج لدمارها المؤمنون و یحزن لذلک المجرمون و آیة حرکتنا من هذه اللوثة حادثة بالحرم المعظم من رجس منافق مذمم مستحل للدم المحرم یعمد بکیده اهل الایمان و لا یبلغ بذلک غرضه من الظلم لهم و العدوان لاننا من وراء حفظهم بالدعاء الذی لا یحجب عن ملک الارض و السماء فلیطمئن بذلک من اولیائنا القلوب و لیثقوا بالکفایة منه و ان راعتهم بهم الخطوب و العاقبة لجمیل صنع الله سبحانه تکون حمیدة لهم ما اجتنبوا المنهی عنه من الذنوب.
و نحن نعهد الیک ایه الولی المخلص المجاهد فینا الظالمین، ایدک الله بنصرة الذی اید به السلف من اولیائنا الصالحین، انه من اتقی ربه من اخوانک فی الدین و خرج علیه بما هو مستحقه کان آمناً من الفتنة المظلة و محنها المظلمة المضلة و من بخل منهم بما اعاره الله من نعمته علی من امره بصلته فانه یکون خاسراً بذلک لاولاه و آخرته. و لو ان اشیاعنا وفقهم الله لطاعته علی اجتماع من القلوب فی الوفاء بالعهد علیهم لما تأخر عنهم الیمن بلقائنا و لتعجلت لهم السعادة بمشاهدتنا علی حق المعرفة و صدقها منهم بنا فما بحبسنا عنهم الا ما یتصل بنا مما نکرهه و لا نؤثره منهم، و الله المستعان و هو حسبنا و نعم الوکیل و صلواته علی سیدنا البشیر النذیر محمد و آله الطاهرین و سلم. و کتب فی غرة شوال من سنة اثنتی عشرة و اربعمأة.(4)
به نام خداوند بخشاینده مهربان. سلام و درود ما بر تو که یار و یاور حق هستی و پیوسته مردم را به راستی و پیروی از کلمه صدق (شاید منظور حضرت از کلمه صدق، توحید و یا پیروی از قرآن کریم و امامت اهل بیت باشد) راهنمایی و دعوت می نمایی.
ما در مورد نعمت وجود و توفیقات تو، پروردگار یکتا را که خداوند ما و پدران ماست، سپاسگزاریم و حمد و ثنای خود را نسبت به ذات پاکش عرضه می داریم و از پیشگاه مقدّسش مسئلت می داریم که بر پیامبر و سیّد و مولای ما که خاتم پیامبران است و بر خاندان پاک و مطهر او درود فرستد.
ای شیخ مفید! مناجات تو (توجهات تو به ساحت مقدّس خداوند) را دیدیم. خداوند در سایه موهبتی که در ارتباط با اولیاءاش به تو عنایت فرموده است از تو حراست و نگهبانی فرماید و از شرّ دشمنان در امان باشی و شفاعت ما را در برآوردن حوایج شما بپذیرد و هم اکنون در جایگاه و خیمه ای در قلّه های کوه - که البته بر مردم پوشیده است - برای حوایج شما دعا می کنم. همچنین در بیابانهای تاریک و ظلمانی و صحراهای خشک و بی آب و علف که دست تطاول زمان بدان نمی رسد، برای شما دعا می کنم.
و به همین زودی از این محلّ به دشت همواری که چندان از آبادی دور نباشد فرود می آییم و از حالات آینده خود آگاهت می سازم و بدان وسیله باخبر می شوی که به سبب کارهای خوب نزد ما مقرّب باشی و خداوند در سایه رحمت خود تو را به این اعمال موفّق داشته است. پس ای شیخ مفید! که خداوند به وسیله
چشم عنایت خویش که هرگز آن را خواب فرا نگیرد، نگهداری ات کند، باید در مقابل باطل و طرفداران آنان که جان مردم را به خطر انداخته اند مقاومت کنی تا پیروان باطل را بترسانی و بیهوده کاران را نیز به وحشت بیاندازی، و در نتیجه اهل ایمان از مخذول شدن آنان خوشحال می شوند و تبهکاران غمناک می گردند. و نشانه خانه نشینی ما جنبشی است که در سایه حادثه ای در مکّه معظّمه و به دست شخص پلید و دورویی روی خواهد داد که خونریزی را مباح دانسته، با کید و نیرنگ خویش آهنگ جان مؤمنان می نماید، امّا به هدف ظالمانه خود نخواهد رسید، زیرا همواره دعای ما شامل حال اهل ایمان خواهد بود و خداوند آسمان و زمین، اجابت آن را به تأخیر نخواهد انداخت.
پس دلهای دوستان و اولیای ما باید به آن اطمینان داشته باشد و بدانند که از آسیب و زیان آن دشمن در امان خواهند بود، اگرچه درگیریها و سختیهای هولناک آنها را بترساند و باید بدانند که خداوند کفایت کننده امور آنها است و تا وقتی که شیعیان ما از گناهان دوری می کنند از عنایات او برخوردارند.
ای دوست مخلص و ای کسی که با ستمگران در راه ما مبارزه می کنی! خداوند بزرگ آن چنان که دوستان صالح ما را در گذشته یاری فرمود، تو را نیز با نصرت خود تأیید فرماید. ما با شما عهد می کنیم که هر کسی از برادران دینی شما (شیعیان) که تقوی را سرمایه خویش قرار دهد از فتنه های گمراه کننده ظلمت خیز در امان خواهد بود (مانند فتنه های زمان خودمان) و اگر کسی برخلاف وظیفه رفتار کرده، از آنچه باید عمل کند بخل ورزد، مسلّماً خسران و زیان دو جهان، نصیبش خواهد شد.
اگر شیعیان ما، که خداوند آنها را به طاعت و بندگی خویش موفّق بدارد، در وفای به عهد و پیمان الهی اتفاق و اتحاد می داشتند و آن را محترم می شمردند، سعادت دیدار ما برای ایشان به تأخیر نمی افتاد و زودتر از این به سعادت دیدار ما نایل می شدند در صورتی که بر اساس معرفت واقعی و راستگویی و صداقت آنها نسبت به ما بود.(یعنی اگر در دوستی با ما صادق بودند.)
آنچه که موجب جدایی ما و دوستانمان گردیده و آنان را از دیدار ما محروم نموده است، گناهان و خطاهای آنان نسبت به احکام الهی است. و خداوند تنها یاری کننده و کفایت کننده تمام کارها و امور ما و بهترین وکیل برای ماست. درودهای الهی بر روان پاک خاتم انبیاء(ص) و خاندان بزرگ و برجسته او باد. این توقیع در روز اوّل ماه شوّال چهارصد و دوازده نگارش [و شرف صدور] یافته است.
توضیح:
خوانندگان گرامی! آنچه در این توقیع مبارک به عنوان بزرگترین وسیله سعادت بدان اشاره شده، چند اصل مهمّ است:
1-مقام والای شیخ مفید، رضوان الله تعالی علیه، که در نتیجه پیمودن راه تقوی، حجت خداوند و امام زمان(ع)، به او سلام می کند.
2-امام عصر، روحی له الفداء، بر اعمال همه مردم (کنا نظرنا مناجاتک) نظارت عالیه دارند.
3-دعای آن حضرت درباره شیخ مفید و هر دوست مخلص.
4-تضمین یاری و نصرت خداوند درباره شیخ مفید و هر کس دیگری که راه او را ادامه دهد.
5-علت غیبت و محروم بودن ما از فیوضات و برکات وجود مقدّس حضرت بقیة الله، عجل الله تعالی فرجه الشّریف، و بی سعادتی از رهبری آن حضرت، گناهان و لغزشهای اجتماع شیعه است. خداوند بزرگ همه ما را به صلاح و طیّ منازل تقوی و پرهیزگاری و خدمت به مذهب و مکتب تشیّع یاری فرماید. آمین یا رب العالمین.
پی نوشت ها :
1- بحارالانوار، ج 53، ص 255.
2- بحارالانوار، ج 53، ص 175.
3-بحارالانوار، ج 53، ص 176.
4-طبرسی، الاحتجاج، ج 2، ص 498، ط بیروت.
