نویسنده: فرشته پورصادق
تعریف ربا
ربا از نظر لغوی، معنای مطلق افزایش شیء است؛ اعم از مال یا غیر آن.از نگاه اقتصادانان غربی، ربا در حقیقت ستون فقرات اقتصاد و از ضروریات اقتصاد سرمایه داری به حساب آمده و از مهم ترین متغیرهای اقتصاد کلان نظام های لیبرال، سرمایه داری است.
در مقابل، اقتصادانان مسلمان معایب زیادی برای ربا قائل هستند که مهم ترین این معایب عبارت است از محدودیت سرمایه گذاری و راکد ماندن بخش مهمی از سرمایه های نقدی جامعه، ورشکستگی و بحران اقتصادی به دلیل تعهدات ربوی نامتوازن با عملکرد اقتصادی بنگاه های تولیدی، عاملیت بالقوه ربا برای ایجاد تورم، سلطه عامل سرمایه بر اقتصاد، بیمه کردن عامل سرمایه از تمام خطرها و متوجه کردن همه آن ها به عامل نیروی کار و...
ربا در قرآن
در قرآن کریم، بارها در مورد ربا به صراحت و با شدیدترین لحن ممکن صحبت شده است که نمونه هایی از این آیه ها را در ذیل می خوانید:«مالی که به ربا می دهید، در اموال مردم افزون شود نزد خدا هیچ فزونی بر آن ایجاد نمی شود و مالی را که برای خشنودی خدا برای زکات می پردازید، چند برابر می شود و زکات دهندگان همان فزونی داده شده گانند. »(سوره روم، آیه 39)
«از عادات زشت یهودیان این بود که ربا می گرفتند، در حالی که از آن نهی شده بودند و اموال مردم را به ناحق می خوردند و برای کافران آن ها عذابی دردناک مهیا ساخته ایم. » (سوره نساء، آیه 161)
«ای اهل ایمان، ربا را با سود چند برابر نخورید از خداوند از خداوند بترسید واین عمل زشت را ترک کنید تا رستگار شوید. (سوره آل عمران آیه 130)
ربا از نظر سنت رسول اکرم(ص)
شیخ عباس قمی از رسول گرامی اسلام (ص) چنین روایت می کند: « خداوند در روز قیامت شکم رباخوار را به اندازه ربایی که خورده، از آتش جهنم پر می کند. هیچ یک از اعمال و کارهای نیک او نمی پذیرد تا زمانی که اندکی از اموال ربوی در دستش است، پیوسته مورد لعن و نفرین فرشتگان خواهد گرفت»فلسفه ربا از دیدگاه فقها و مفسران
مرحوم طبرسی علت حرمت ربا را ترک تجارت و مختل ماندن کسب و کار می داند.علامه طباطبایی نیز درباره علت حرمت ربا می فرمایند: « اگر ربا حرام شده، علتش این بوده که از روش صحیح زندگی خارج است منافی با ایمان به خدا و ناسازگار با آن است و نیز یکی از مصادیق ظلم است.
آیت الله مکارم شیرازی در کتاب «ربا و بانکداری اسلامی علل حرمت ربا را چنین توضیح می دهند:
1. «ربا اکل مال (خوردن مال) به باطل است » (استناد به آیه 160 و 161 سوره نساء و روایت امام رضا (ع) درباره ی فلسفه حرمت ربا)
2. ربا بازدارنده مردم از تلاش های اقتصادی است.
3. ربا مصداق بارز ظلم است.
4. ربا باعث تضعیف عواطف انسانی می شود.
ربا از دیدگاه علماء
شیخ طوسی می گوید: «علما اجماع دارند و بر این که ربا از گناهان کبیره است. هم چنین در تفسیر قرطبی آمده است که حرمت ربا اجماعی است. »امام خمینی(رحمه الله) در تحریر الوسیله می فرمایند: « حرمت ربا به کتاب و سنت و اجماع مسلمین ثابت شده است و بعید نیست از ضروریات دین باشد. »
قانون اساسی ما درباره ربا چه می گوید؟
در بند 50 از اصل 43 قانون اساسی به ممنوع بودن ربا و ناروا تلقی شدن ثروت ناشی از ربا گرفتن اشاره شده است.اصل 49 قانون اساسی هم اخذ ثروت های ناشی از ربا و استرداد آن به صاحب حق با بیت المال را از جمله وظایف دولت جمهوری اسلامی ایران مطرح نموده است.
ماده 121 قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب سال 62 به صراحت بانک مرکزی را از انجام عملیات بانکی ربوی با هر یک از بانکها و بانک ها باید یکدیگر ممنوع نموده است. (البته این که این قانون تا چه حد در حساب های قرض الپس نده بانکی قابل اجرا است جای بسی تأمل است؟!)
در ماده 595 قانون مجازات اسلامی و مصوب سال 75 آمده است: هر نوع توافق بین 2 یا چند نفر تحت هر قراردادی از قبیل : بیع ( خرید و فروش)، قرض، صلح و امثال آن که جنسی با شرط اضافه با همان جنس مکیل یا موزون معامله نماید و یا زیادی پرداخت نماید ربا محسوب و جرم شناخته می شود.
مرتکبین اعم از ربادهنده و ربا گیرنده وواسطه بین آن ها علاوه بر رد اضافه به صاحب مال به 6 ماه تا 3 سال حبس و تا 74 ضربه شلاق و نیز معادل مال مورد ربا به عنوان جزای نقدی محکوم می شوند.
ربا از نظر مسیحیت
تا عصر رنسانس علمای مسیحیت هم صدا با کتاب مقدس انجیل، ربا را تحریم کردند و تلاش داشتند تا با بیان حکمت تحریم ربا، مردم را از ارتکاب این گناه باز دارند.قدیس «گریگو اردونین»، ربا را گرفتن مال دیگران می دانست. او درباره ربا می گوید: «ربا نتیجه آمیزشی است که خلاف فطرت و طبیعت است. زیرا فطرتاً زیاد شدن، به اشیای زنده اختصاص دارد. در حالی که پول نقد عقیم و نازاست و «کسی که قرض یا بهره می دهد، احتیاج قرض کننده را بیشتر می کنند و خودش نیز از این که مبادا بدهکار طلبش را ندهد دچار اضطراب و تشویش می شود. »
مسکوبار می گوید: « اگر کسی معتقد باشد که ربا معصیت نیست، کافر است».
پدر یونی می گوید: «رباخواران شرف خود را در زندگانی دنیا از دست داده اند. و پس از مرگ شایستگی مراسم خاکسپاری دینی را ندارند.»
منبع: نشریه دیدار، شماره 139.
