نویسنده: محمدرضا اکبری
زمان عالم ذر
ذهن جستجوگر انسان می خواهد بداند که این واقعه بسیار مهم بشری در کدام زمان اتفاق افتاد.بدون شک زمان تحقق ماجرای بزرگ عالم میثاق، قرین خلقت آدم (علیه السلام)بوده است زیرا از روایات استفاده می شود که خداوند همه انسان ها را از خاک آفرید و از آنها پیمان گرفت. طبعاً آدم (علیه السلام)هم یکی از آنان بود که پیمان سپرد و آن گاه پا به عرصه آفرینش خود در نشأت فعلی گذارد.
از دسته دیگری از روایات استفاده می شود که این پیمان سپاری، پس از خلقت آدم (علیه السلام)در آفرینش فعلی بوده است و پس از اتمام آن، همه به صلب او بازگشتند که در این صورت، عالم میثاق همزمان با اوایل خلقت آدم (علیه السلام)بوده است.
از آنچه بیان گردید معلوم می شود که زمان گرفتن پیمان با آفرینش آدم(علیه السلام)قرین بوده و فاصله ای هم که می تواند به خاطر اختلاف روایات در میان اول خلقت او و قبل از آن باشد طولانی نبوده است. همچنین معلوم گردید این واقعه در روزهای معمول دنیا یعنی روزهایی که از حرکت زمین به دور خورشید پدید می آیند اتفاق افتاده است. اما این روز چه روزی از ایام سال و یا هفته بوده است چند روایت وارد شده است که آن را روز اول فروردین که مصادف با روز جمعه بوده است معرفی کرده اند.
امام صادق علیه السلام به معّلی فرمود:
ای معلی! نورروز همان روزی است که خداوند از بندگان پیمان گرفت که او را بپرستند و به او شرک نورزند و با تعالیم رسولان و حجت ها و اولیاء او دینداری کنند.(1)
و امام کاظم علیه السلام فرمود: خداوند پیامبران و جانشینان آنها را روز جمعه آفرید و جمعه همان روزی است که خداوند از آنها پیمان گرفت.(2)
همان گونه که در روایات فراوانی آمده است؛ روز جمعه و روز اول فروردین که نوروز خوانده می شود از اهمیت بسزایی برخوردارند و واقع بسیار مهمی در آنها تحقق یافته و خواهد یافت. گویا نوروز معتدل ترین روز سال و جمعه مبارک ترین روز هفته است که گر این دو روز مطابق گردند، آن روز از اهمیت و برکات فوق العاده ای برخوردار خواهد شد. واقعه پیمان گیری خدای تعالی و امور جانبی آن در روز جمعه ای انجام گرفته که نورز بوده است و انتخاب چنین روزی از عنایات خدای مهربان و مصالح الهی او نشأت گرفته است.
مکان عالم ذر
اگر چه اختلاف نظرهایی درباره مکان پیمان سپاری انسان وجود دارد، دست یابی به شناخت این مکان چندان کار دشواری نیست.ابن عباس گوید:
وقتی آدم از اعمال حج خود فارغ شد و در وادی نعمان که پشت کوه عرفان است خوابید، خدای تعالی همه ذریه او را تا روز قیامت از پشت او بیرون آورد و آدم آنها را مشاهده کرد.(3)
خواجه عبدالله انصاری می نویسد:
این عهد گرفتن و پیمان بستن پیش از آن بود که آدم در بهشت شد؛ یعنی میان مکه وطائف به قول کعبی، و ابن عباس گفت: به بطن نعمان بود وادی جنب عرفه، قومی گفتند در بهشت (آدم علیه السلام)بود. سدی گفت: در آسمان بود از بهشت به در آمده و به زمین نرسیده بود. قومی گفتند:به دهنا بود زمینی است در هند، آنجا که آدم از آسمان فرود آمد و آن فرزندان که از پشت های ایشان بیرون آمدند و بر مثال ذرّ بودند، روی زمین از ایشان پر، بر هیأت مردان و زنان و بر صورت ایشان، عقل و فهم و نطق در ایشان آفریده.(4)
واقعه عالم ذر بر روی زمین انجام گرفت چه اینکه «ارض»در بسیاری از روایات مربوط به عالم ذر آمده است و بالاتر اینکه آفرینش انسان ها در آن نشأت، از خاک زمین بوده است اما اینکه در کدام نقطه از زمین صورت گرفته حقیقتی است که جز با بهره گیری از معارف اهل بیت (علیه السلام)نمی توان به آن دست یافت و نقاطی را هم که برخی از مفسران به آن اشاره کرده اند که غیر از مکان معرفی شده از سوی معصومین (علیهم السلام) است، ظن و گمان هایی است که دلیلی بر آنها وجود ندارد.
اما مکانی را که روایات به آن اشاره دارند، مکه ودر کنار حجرالاسود است. این نقطه از زمین از اهمیت بالایی برخوردار است، همه انبیاء در آنجا حضور یافته اند و آخرین ذخیره الهی نیز قیام جهانی خود را از آن آغاز خواهد کرد و یاران او در همان جا، با مولای خود حضرت مهدی (علیه السلام)پیمان می بندند و میثاق مردم بر ولایت امیرالمومنین (علیه السلام) هم فاصله چندانی با آن وادی نداشت.
روایات فراوانی وارد شده است که خداوند حجرالاسود را که از فرشته های بزرگ بود در کنار کعبه قرار داد و او را شاهد بر پیمان انسان ها کرد و در آینده یعنی روز قیامت به این پیمان ها اقرار خواهد کرد و برای همین است که به فتوای فقهاء، مؤمنین به هنگام دست کشیدن بر حجرالاسود این پیمان را یادآوری می کنند و ما در اینجا به برخی از روایات اشاره می کنیم که بقیه آنها را در فصل اسناد روایات عالم ذر نقل خواهیم کرد.
بکیر بن اعین گوید: امام صادق (علیه السلام)به من فرمود آیا می دانی حجرالاسود چه بود؟ عرض کردم: نه. فرمود: فرشته بزرگی از فرشتگان عظیم نزد خدای عزوجل بود. وقتی خداوند از فرشته ها پیمان گرفت، اولین کسی که به او اقرار کرد این فرشته بود و برای همین او را بر همه خلقش امین قرارداد و پیمان آنها را در وجود او به ودیعه گذارد و از آنها خواست در هر سال که به حج می روند عهد و پیمانی را که به آن اقرار کردند تجدید نمایند. وقتی خداوند کعبه را بنا نهاد حجرالاسود را در این مکان قرار داد زیرا هنگامی که خداوند از فرزندان آدم پیمان ستاند در این مکان بود و در همین مکان این فرشته پیمان آنها را در خود گرفت.(5)
و امام رضا علیه السلام فرمود:
علت دست کشیدن بر حجرالاسود این است که وقتی خدای تعالی از فرزندان آدم پیمان گرفت آن پیمان را در خود جای داد و ازهمین روست که مردم مکلف شدند این عهد را تازه کنند و به خاطر همین است که نزد حجرالاسود گفته می شود:«امانتی ادَّیتها و میثاقی تعاهدته لتشهدلی بالموافاه»؛ «امانتم را ادا کردم و پیمانم را تازه کردم تا شهادت دهی که به عهدم وفا کردم» سخن سلمان هم از اینجا نشأت می گیرد که روز قیامت حجرالاسود مانند ابی قبیس خواهد آمد در حالی که یک زبان و دو لب دارد و برای هر کس که به عهد خود وفا کرد شهادت می دهد.(6)
از روایتی که نقل گردید و روایات دیگر که در وسائل الشیعه نقل شده است مکان عالم میثاق معلوم می باشد و با وجود این احادیث صریحی که از اهل بیت (علیهم السلام)نقل شده است و فقهاء نیز به مفاد آن فتوا داده اند جایی برای اظهار نظرهای فاقد دلیل برای مکان عالم ذر وجود ندارد.
پی نوشت ها :
1-بحارالانوار، ج5،ص237.
2-مستدرک الوسایل، ج6، ص59.
3-جامع البیان،ج9،ص150.
4-کشف الاسرار و عده الابرار، ج3، ص785.
5-وسایل الشیعه، ج9،ص404.
6-همان منبع.
