ترجمه: یاسمین ثریا
لزوم چکاپ کم خونی فقرآهن قبل از اقدام به بارداری
بارداری، این دوره خاطره‌انگیز زندگی، مادر را وادار می‌کند نظم و اصولی را برای حفظ سلامت خود و جنین اش رعایت کند. اگر بخواهیم سلامت خون مادر و جنین را بررسی کنیم، باید با کم‌خونی فقرآهن که شایعترین نوع کم‌خونی در زنان باردار است شروع کنیم. در این مطلب ضمن پاسخگویی به مهم‌ترین سوال‌هایی که ممکن است درباره کم‌خونی فقرآهن به ذهنتان برسد، نظر تکمیلی دکتر رضا صفایی، فوق تخصص هماتولوژی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران را هم در ادامه پرسیده ایم.با باردار‌شدن نیاز بدن به آهن ناگهان به طور قابل‌توجهی بالا می‌رود زیرا حجم خون مادر باید تا 50 درصد افزایش یابد. آهن ماده مهمی برای تولید هموگلوبین(پروتئین مهمی در گلبول‌های قرمز) است بنابراین بدن مادر برای خونسازی و افزایش تولید گلبول قرمز، به آهن بیشتری نیاز دارد. از طرفی جفت و جنین در حال رشد هم باید مقدار قابل‌توجهی آهن در اختیار داشته باشند. متاسفانه بیشتر خانم‌ها با ذخایر آهنی کم باردار می‌شوند و هیچ بررسی قبل از بارداری ندارند. در نتیجه بدن برای این دوره حساس خصوصا 3 ماهه دوم و سوم آهن کافی در اختیار ندارد و کم‌خونی فقر آهن در مادر باردار پدید می‌آید.
با شروع بارداری نیاز مادر به آهن
از18میلی گرم در روز به 27 میلی‌گرم در روز می‌رسد. از آنجا که دریافت این مقدار آهن از رژیم غذایی به دلایل مختلف چندان مقدور نیست، معمولا پزشک زنان از خانم باردار می‌خواهد که مکمل آهن مصرف کند. کم‌خونی فقر آهن شایعترین نوع کم‌خونی در زنان باردار است اما تنها علت کم‌خونی آنها نیست. کم‌خونی می‌تواند به دنبال دریافت نکردن اسیدفولیک کافی، از دست دادن حجم قابل‌توجهی خون یا برخی بیماری‌های جدی یا بیماری‌های خونی ارثی(مثلا کم‌خونی سلول داسی شکل) ایجاد شود. درمان هر کدام از انواع کم‌خونی با روش خاصی انجام می‌شود. به خاطر بسپارید همه انواع کم‌خونی را نمی‌توان با مکمل آهن درمان کرد.
تشخیص کم‌خونی تخصصی است
در اولین مراجعه‌تان به متخصص زنان، از شما آزمایش خون گرفته می‌شود. در این آزمایش هماتوکریت (درصد گلبول‌های قرمز موجود در پلاسما) و مقدار گرمی هموگلوبین خون را اندازه میگیرند. حتی اگر در ابتدای بارداری کم‌خون نباشید، احتمال اینکه به دنبال بارداری کم‌خون بشوید وجود دارد. بنابراین در انتهای سه ماهه دوم دوباره باید یک آزمایش خون بدهید. یادتان باشد کاهش هماتوکریت و هموگلوبین در نیمه دوم بارداری نسبت به نیمه اول دور از انتظار نیست زیرا در این دوره خون باید در چرخه بزرگ‌تری (جنین بیشتر رشد کرده) جریان داشته باشد و همچنین حجم پلاسما نسبت به میزان سلول‌های خونی بیشتر افزایش مییابد اما این کاهش نباید خیلی شدید باشد پس تفسیر آزمایش خونتان را بر عهده پزشک متخصص بگذارید.ممکن است کم‌خون باشید و علامتی نداشته باشید به خصوص اگر کم‌خونی‌تان خفیف باشد. به دنبال کم‌خونی احساس خستگی، ضعف و سرگیجه می‌کنید و شاید به نظر رنگ پریده برسید، خصوصا در ناحیه انگشتان، زیر پلک‌ها و لب‌ها. از دیگر علایم کم‌خونی می‌توان به تپش قلب شدید، تنگی نفس، سردرد، تحریک‌پذیری و اختلال در تمرکز اشاره کرد. تحقیقات نشان می‌دهد خانم‌های بارداری که ویار مواد غیر خوراکی مثل یخ، کاغذ، گچ و خاک می‌کنند، معمولا کم‌خونی دارند. تحت هیچ شرایطی چنین موادی نخورید و در صورت ویار به آنها بلافاصله پزشک متخصص معالجتان را در جریان بگذارید.
اگر برای شما کم‌خونی فقر آهن تشخیص داده شود، متخصص زنان برایتان مکمل آهن تجویز می‌کند. دوز مصرفی این دارو به شدت کم‌خونی بستگی دارد و معمولا بین120-60 میلی‌گرم در روز است. یادتان باشد سرخود مکمل آهن مصرف نکنید یا مکمل را بیشتر از میزان تجویز شده نخورید.
عوارض مصرف مکمل آهن
مقادیر بیش از حد مکمل آهن لوله گوارش را تحریک می‌کند و معمولا باعث ایجاد یبوست می‌شود. اگر دچار یبوست هستید، آلو بخورید زیرا هم ملین است و هم مقدار قابل‌توجهی آهن دارد. سوزش سر دل، حالت تهوع، استفراغ و اسهال از دیگر ناراحتی‌هایی است که به دنبال مصرف مکمل آهن ممکن است به آنها دچار شوید. برای پیشگیری از این مشکلات می‌توانید مکمل را در زمان‌هایی مناسب از روز مصرف کنید. مثلا اگر قرص آهن معده‌تان را تحریک می‌کند آن را قبل از خواب یا دراز کشیدن نخورید. در عوض اگر مصرف این مکمل باعث حالت تهوع در شما می‌شود، بهتر است آن را قبل از خواب بخورید. حتما ناراحتی‌هایی را که در اثر مصرف این مکمل برایتان پیش می‌آید، با متخصص معالجتان در میان بگذارید.
شرایط جذب بهتر آهن
اگر می‌خواهید آهن بهتر جذب شود، مکمل را هنگامی که معده‌تان خالی است، همراه یک لیوان آب یا آب پرتقال بخورید زیرا ویتامین C به جذب آن کمک می‌کند. یادتان باشد مکمل آهن را همراه شیر، چای، قهوه، مکمل کلسیم یا شربت آنتی‌اسید نخورید، کلسیم و پلی فنول‌ها جذب آهن را مختل می‌کند.
تاثیر کم‌خونی فقر آهن شما و جنین
هر چقدر هم کم‌خون باشید، جنین مقادیر کافی آهن از بدن شما دریافت می‌کند اما کم‌خونی فقر آهن ممکن است باعث کم‌خونی دوران طفولیت شود. این نوع کم‌خونی ممکن است باعث به دنیا آوردن جنین مرده یا مرگ نوزاد شود. کمبود آهن در بدن باعث می‌شود انرژی‌تان تحلیل رود و در صورت ابتلا به عفونت‌ها، دیرتر بهبود یابید؛ ضربان قلبتان تندتر می‌شود و سرتان گیج می‌رود، اگر کم‌خونی در اواخر دوره بارداری ایجاد شود، احتمال خونریزی هنگام زایمان افزایش مییابد.پیشگیری از کم‌خونی فقر آهن
حتما از ابتدای بارداری غذاهای غنی از آهن و مکمل‌هایی که متخصص برایتان تجویز می‌کند، بخورید. گوشت قرمز و سفید هر دو منابع خوب آهن هستند. حبوبات و عدس، کشمش، خرما، سیب زمینی با پوست، مغزها، انجیر، کلم بروکلی، سبزی‌های با برگ سبز تیره، چغندر و نان سبوس‌دار از منابع گیاهی آهن هستند. یادتان باشد بدن آهن منابع جانوری را بهتر از منابع گیاهی جذب می‌کند. در دوران بارداری برای تامین آهن، جگر نخورید زیرا علاوه بر مواد سمی، مقادیر قابل‌توجهی ویتامین A دارد که می‌تواند باعث اختلالاتی در جنین شود. یادتان باشد مکمل‌های آهن و غذاهای حاوی آهن را به همراه آنتی‌اسیدها یا مکمل کلسیم مصرف نکنید.نظر متخصص: دکتر رضا صفایی/فوق تخصص هماتولوژی و آنکولوژی
مصرف مکمل آهن تا 3 ماه پس از زایمان
گاهی در دوران بارداری، میزان پلاکت‌های مادر کمتر از 70 هزار می‌شود که در این صورت باید او را از نظر ابتلا به بیماری‌‌هایی که باعث کاهش پلاکت‌ها می‌شود، بررسی کرد. خانم باردار در معرض بیماری کم‌خونی هم قرار دارد که شایعترین نوع آن کم‌خونی فقرآهن در تمام دنیا و تمام خانم‌هاست...گاهی کم‌خونی خود را به صورت ریز یا کمرنگ شدن گلبول‌های قرمز نشان می‌دهد. به طور کلی خانم‌ها به دلیل خونریزی ماهانه، ذخایر آهن کمتری دارند و برای ابتلا به کم‌خونی فقر آهن مستعدترند. افرادی که رژیم‌های غلط میگیرند و از منابع آهن استفاده نمی‌کنند بیشتر در معرض خطرند.
در دوران بارداری با توجه به نیاز جنین به مقادیر قابل توجه آهن، مادر کم‌خون می‌شود. به همین دلیل پزشکان از سه ماهه اول بارداری تا 3 ماه پس از زایمان، مصرف مکمل آهن را توصیه می‌کنند. کم بودن میزان اسیدفولیک باعث کم‌خونی ناشی از اسیدفولیک خواهد شد بنابراین برای پیشگیری، مکمل اسیدفولیک از 3-2 ماه قبل از بارداری برای مادر تجویز می‌شود زیرا اگر از دوران قبل از بارداری میزان اسیدفولیک بدن مادر کافی نباشد، محور عصبی جنین دچار نقایصی خواهد شد.
دیگر انواع کم‌خونی در دوران بارداری ایجاد نمی‌شوند مگر اینکه بیماری‌های مختلف کم‌خونی ایجاد کنند. خانم‌هایی که قصد بارداری دارند، بهتر است حداقل 3-2 ماه قبل از بارداری به متخصص زنان مراجعه و بارداری طبق برنامه و تحت نظری داشته باشند. در این دوره یک آزمایش خون کامل از خانم گرفته و اگر مادری کم‌خونی داشته باشد مشخص و درمان می‌شود. خانم‌های جوان با توجه به حجم خون دفعی ماهانه گاهی سرخود مکمل آهن مصرف می‌کنند.
شایع بودن کم‌خونی در خانم‌ها دلیل بر مصرف خودسرانه آهن نیست و پزشکان هم نباید بدون انجام آزمایش‌های تشخیصی برای خانم‌ها مکمل آهن تجویز کنند. حتما باید بررسی تخصصی صورت گیرد.
سرطان‌های دستگاه گوارش در افراد میانسال شایع‌تر است. یکی از علایم سرطان‌های بدخیم دستگاه گوارش کم‌خون شدن این قسمت‌هاست. به دنبال چنین وضعیتی، فرد آهن هم از دست می‌دهد و دچار فقرآهن می‌شود.
اگر در چنین مواردی شخص خودسرانه آهن مصرف یا پزشک بدون آزمایش، مکمل آهن تجویز کند، خونسازی بیمار دوباره از سر گرفته می‌شود، کم‌خونی بهبود مییابد و درنتیجه علایم بدخیمی سرطان پوشیده می‌ماند و بدخیمی پیشرفت می‌کند و بیمار زمانی متوجه سرطان بدخیمش می‌شود که علایم پیشرفته سرطان خود را نشان می‌دهند.
منبع : هفته نامه سلامت
