اصول غذا دادن به نوزاد

غذای کمکی

غذای کمکی یعنی معرفی غذاهای جویدنی به نوزاد. بعضی از افراد از این عبارت به معنای تغییر شیوه شیر دادن به نوزاد یعنی از شیر مادر به شیشه استفاده می کنند اما استفاده از این عبارت بدین معنی گیج کننده است .
هنگامی که نوزاد بین 4 تا 6 ماهگی قرار دارد، می توانید او را با غذاهای جویدنی آشنا کنید. در ابتدا غذاهای جویدنی چیزهایی خواهد بود که به شیر او اضافه می شود. این غذاها نباید بخش قابل ملاحظه ای از غذایی باشد که روزانه نوزاد می خورد تا این که او بتواند سه وعده غذا در طی یک روز بخورد.
همه نوزادان از سه ماهگی شروع به بردن دست هایشان به داخل دهانشان می کنند و از دهانشان نیز برای کشف چیزهایی استفاده می کنند. به همین ترتیب ممکن است چیزهایی را بجود زیرا در حال دندان درآوردن است و لثه های او زخم هستند. حتی ممکن است به خاطر دندان درآوردن آب دهان آن ها هم بیرون بیاید.
نخستین طعم و مزه غذاهای جامد برای او همان طعم و مزه شیر را می دهد. هنوز به اندازه کافی این غذاها برای او مهم تلقی نمی شوند. همان مقدار شیری را که به او می دادید هنوز هم بدهید. (1)
هنگامی که صبح از خواب بیدار شده و دست و صورت او را شسته اید. سعی کنید زمانی را انتخاب کنید که او کاملاً بیدار است و برای خوردن شیر بی طاقت نشده است. اوایل عصر را که او عکس العمل خوبی نسبت به غذا نشان نمی دهد و شب هنگام که بیدار می شود انتخاب نکنید. می توانید غذای جویدنی را یا قبل از دادن شیر خودتان یا شیشه به او بدهید یا این که کمی شیر به او بدهید بعد غذای جویدنی را به او بدهید، البته قبل از این که به طور کامل شیر بخورد.
هنگامی که نوزاد از غذای جویدنی می خورد، بیشتر تشنه خواهد شد. می توانید آب میوه رقیق شده یا آب جوشیده سرد در ظرف آبخوری مخصوص نوزاد به او بدهید. نوشیدنی را فقط در زمان خوردن وعده غذایی به او بدهید، چرا که ترشح بزاق در این زمان بسیار زیاد است. نوشیدنی های دیگر ممکن است قند زیاد داشته باشند و دادن آن ها به نوزاد ضرورتی ندارد. شما می توانید آب جوشیده سرد را از هر سنی به نوزاد بدهید.
اگر نوزاد نارس هم باشد بیشتر از شش ماه، به او شیر تنها ندهید، مگر این که پزشک به شما توصیه هایی کرده باشد. اگر غذای کمکی را خیلی دیر شروع کنید، ممکن است نوزاد شما دچار کمبود مواد مغذی مفید مانند آهن، روی و ویتامین های A و D شود زیرا هم شیر مادر و هم شیر خشک نسبتاً از نظر داشتن این مواد غنی نیستند. دیر دادن غذای کمکی بدین معنی است که نوزادتان فرصت مناسبی را برای تجربه کردن غذاهای جویدنی و مزه های جدید از دست خواهد داد. بالاخره او به خوردن و جویدن این غذاها نیاز دارد تا به رشد و تکامل فک او و بهبود و بهتر شدن قدرت تکلم اش کمک کند.
اگر نوزاد شما بین 4 تا 6 ماهگی باشد، احتمالاً برای این کار آماده است. برای غذا خوردن شب هنگام از خواب بیدار می شود، بعد از این که به او غذا دادید باز هم گرسنه به نظر می رسد، یا آن طور که باید وزن اضافه نمی کند.

شروع غذای کمکی

هنگمی که نوزاد متولد می شود، می داند که چگونه مک بزند اما نمی داند که چگونه با قاشق غذا بخورد، بنابراین باید به او یاد بدهید. در ابتدا به سختی می تواند چیزی را بردارد. به هر حال آرام و صبور باشید. او به زودی از طعم و مزه غذاهای مختلف لذت خواهد برد.
به یک کاسه، قاشق و فنجان نیاز دارید که همواره قبل از استفاده باید ضد عفونی شوند، مگر این که در ماشین ظرف شویی شسته شده باشند. وسایل زیر را نیز باید تهیه کنید:
1. پیش بند (وقتی بزرگ تر می شود پیش بند آستین دار برای او مناسب است)؛
2. پیش بند یک بار مصرف (برای زمان مسافرت)؛
3. پیش بندی که آستر پشت آن پلاستیکی است (مناسب ماههای اول)؛
4. آسیاب (مخلوط کن)؛
5. ظرف آبخوری؛
6. کاسه پلاستیکی

غذا دادن به نوزاد

مطمئن باشید که هر دوی شما راحت هستید. محکم نگه داشتن سر و بدن نوزاد به او کمک می کند تا غذا را بهتر ببلعد.
قبل از این که غذای او را آماده کنید، دست های خود را بشویید. دمای غذای نوزاد باید به اندازه دمای اتاق یا این که ولرم باشد. با ریختن مقداری غذا روی انگشت دست خود دمای آن را امتحان کنید.
1. مقدار کمی غذا روی نوک قاشق بریزید. مراقب باشید که قاشق را خیلی پر نکنید زیرا موجب می شود تا نوزاد غذا را ببلعد.
2. قاشق را به طرف لب پایینی نوزاد ببرید و اجازه دهید به غذا زبان بزند. اگر آن را روی چانه اش تف می کند، آن را دور بریزید و دوباره به او غذا بدهید.
3. اگر موفق نمی شوید این گونه به او غذا بدهید، مقدار کمی غذا روی نوک انگشتتان بریزید. استفاده از انگشت شما موجب می شود تا تجربه این کار برای نوزادتان کمتر عجیب و غریب به نظر برسد.

نخستین غذای مناسب

نخستین غذای جویدنی فرنی آرد برنج مخصوص نوزاد است. بی مزه اما مغذی است و بعید است که حساسیت زا باشد. آن را با مقدار کمی شیر خشک، شیر مادر یا آب جوشیده سرد مخلوط کنید. تا قبل از یک سالگی به او شیر گاو به عنوان نوشیدنی ندهید (به پرسش بعدی مراجعه کنید). از هنگامی که یک ساله است می تواند شیر گاو جوشیده شده را مصرف کند.
می توانید غلات را با شیر گاو پاستوریزه معمولی مخلوط کنید و بعضی از فرآورده های لبنی را بدهید، اما به خاطر داشته باشید که پروتئین موجود در شیر گاو برای این سن نوزاد بسیار زیاد است در حالی که مقدار ویتامین D و آهن آن برای نوزاد بسیار کم است. به همین دلیل شیر گوسفند یا بز هم به او ندهید. اگر یکی از خویشاوندان شما دچار آلرژی هایی چون آسم شدید یا اگزما است، تخم مرغ، ماهی، گندم و شیر گاو به هر شکلی را تا قبل از یک سالگی به نوزاد ندهید.
گلوتن موجود در گندم می تواند حساسیت دائمی نسبت به تمام فرآورده های حاوی گندم در نوزاد ایجاد کند. این بیماری سلیاک (2)، (آنتروپاتی گلوتن) نامیده می شود. به تاخیر انداختن آشنایی نوزاد با گلوتن تا شش ماهگی احتمال خطر ابتلا به این بیماری را تا حد زیادی در نوزاد کاهش می دهد. به خاطر داشته باشید که بیسکویت بچه و بیسکویت های مخصوص دندان درآوردن نوزاد حاوی گندم هستند بنابراین تا قبل از 6 ماهگی آن ها را به نوزاد ندهید.
هنوز نمی توانید همان غذایی را به نوزاد بدهید که دیگر اعضای خانواده آن را می خورند. او می تواند غذایی را که در خانه پخته شده بخورد، اما وعده غذایی که بزرگسالان می خورند معمولاً حاوی نمک و سلولز است که مقدار آن برای نوزاد بسیار زیاد است. به طور کلی این غذاها در این مرحله مناسب نیستند. آنچه که نوزاد شما نیاز دارد انتخاب یک یا دو ماده غذایی در یک زمان است. همیشه بین آشنایی نوزاد با هر وعده غذایی جدید چند روز فاصله بیاندازید.

استفاده از یک لیوان آبخوری مخصوص نوزاد

نوزاد شما چون غذای جویدنی بیشتری می خورد ممکن است تشنه شود. اما شیشه اش را نمی خورد. در نتیجه یک لیوان آبخوری مخصوص به او آب بدهید.
غذای او را بجوشانید، بخارپز کنید یا تنوری کنید و آن را بپزید. غذای سرخ کرده به او ندهید مگر این که از روغن بسیار کمی استفاده کرده باشید یا بدون روغن باشد.
هرگز به غذای او چیزی اضافه نکنید. نوزاد شما به غذاهای ساده و بی مزه احتیاج دارد نه غذاهای با نمک که حاوی سدیم بسیار زیاد است. شکر هم لازم نیست مگر این که بخواهیم اسید موجود در بعضی از میوه ها را خنثی کنیم که در آن صورت مقدار بسیار کم لازم خواهد شد. بنابراین سعی نکنید چیزی به غذای او اضافه کنید، حتی اگر طعم این غذا به نظر بی مزه باشد.
باقی مانده غذای او را برای وعده بعدی نگه دارید. نباید غلاتی را که با شیر یا آب مخلوط شده را نگه دارید. هرگز نباید مقدار غذایی را که در ته ظرف نوزاد باقی ماند را نگه دارید (که قاشق، دهان، انگشتان او یا دست شما به آن مالیده شده). فقط می توانید باقی مانده غذاهای آماده که در قوطی مخصوص قرار دارند در ظرف دیگری بریزید و باقی مانده را در قوطی غذا نگه دارید یا مستقیماً از داخل همین قوطی به او غذا بدهید تا چیزی با آن تماس نداشته باشد و دستمالی نشود.
اگر نوزاد غذای جویدنی را نمی خورد:
* شاید خیلی گرسنه باشد و در این هنگام طعم و مزه شیر را به این غذا ترجیح دهد.
* ممکن است آن غذا را دوست نداشته باشد.
* شاید به روش صحیح به او غذا نمی دهید. مطمئن شوید که غذا خیلی داغ نیست و دقت کنید که چگونه دارید به او غذا می دهید.
* ممکن است کمی بیشتر از آنچه شما به او غذا می دهید، بخواهد غذا بخورد.
چه کاری می توانید انجام دهید؟
* دمای غذا را امتحان کنید تا خیلی داغ نباشد.
* ابتدا مقدار کمی شیر به او بدهید تا جلوی گرسنگی او را بگیرد سپس غذای جویدنی را به او بدهید و در پایان باقی مانده شیر را به او بدهید.
* مقدار بسیار کمی غذا در قاشق بریزید و قاشق را به لب پایینی او نزدیک کنید.
* اگر نمی خورد نگران نباشید. بعداً دوباره به او غذا بدهید. هنگامی که به خوردن غذای جویدنی عادت کند با شوق بیشتری غذا را خواهد خورد.

نیازهای غذایی

در 6 ماه اول بدو تولد، یک رژیم غذایی متعادل باید ویتامین های مورد نیاز نوزادتان را در اختیار او قرار دهد، اما شما می توانید با دادن مکمل ویتامین هایی چون A و C و D به صورت قطره خوراکی از 4 تا 6 هفته بدو تولد تا 5 سالگی مطمئن شوید که ویتامین مورد نیاز را دریافت می کند. بسیاری از نوزادان، به ویژه آن هایی که در معرض خطر کمبود ویتامین D هستند از یک ماهگی، به ویتامین D نیاز دارند. اگر ماده غذایی حاوی ویتامین C پخته شود، ویتامین C آن از بین می رود. ویتامین D مانند ویتامین A بستگی به جذب میزان چربی دارد.
نوزادان به رژیم غذایی نیاز دارند که نسبتاً از نظر انرژی (میزان کالری) و چربی غنی مقدار سلولز و نمک آن کم، به اندازه کافی حاوی پروتئین و کربوهیدرات باشد که برای تامین انرژی مورد نیاز او لازم است.
شایع ترین حساسیت های غذایی در کودکان عبارتند از:
* حساسیت به بادام زمینی و دیگر میوه های مغز دار.
* حساسیت نسبت به گلوتن گندم.
* تحمل نکردن پروتئین موجود در شیر گاو (اغلب تا دو سالگی برطرف می شود).
حساسیت ها در بعضی از خانواده ها بیشتر از خانواده های دیگر شایع است. بنابراین حساسیت های غذایی می تواند فامیلی باشد، اما ضرورتاً در همه موارد این گونه نیست.
تفاوت میان حساسیت غذایی و تحمل نکردن:
هر دو اصطلاح بدین معنی است که خوردن غذا منجر به ایجاد یک واکنش در بدن می شود. حساسیت یعنی سیستم ایمنی بدن ضعف دارد. تحمل نکردن غذا یعنی هیچ دلیل و ملاک قوی در مورد دخالت سیستم ایمنی بدن وجود ندارد.
علائمی که بروز حساسیت غذایی شود، از نوع خفیف تا شدید هستند که عبارتند از:
* دانه های پوستی (مانند اگزما و کَهیر).
* اسهال یا استفراغ.
* رشد نکردن یا وزن اضافه نکردن.
* سرفه یا خس خس کردن.
* شوک آنافیلاکسی (نادر است اما واکنش شدیدی است که می تواند موجب مرگ شود).
جوش ها یا دانه های پوستی مربوط به غذا
این دانه ها در اطراف دهان نوزاد ممکن است در اثر حساسیت غذایی یا تحریک پذیری پوست حساس نوزاد به وجود آیند. با پنبه بهداشتی و آب به آرامی صورت نوزاد را پاک کنید و ببینید که آیا این دانه ها کمتر شده اند یا نه. دفعه بعد که نوزادتان این غذا را می خورد، سعی کنید به محض خوردن غذا صورت او را تمیز کنید.

غذا دادن به کودک

سه وعده غذای اصلی به اضافه میان وعده ها. او باید عادت کند که غذای جویدنی را به همراه شیر بخورد. از 6 ماهگی او شیر کمتری می خورد و در کنار آن باید غذای جویدنی به او داده شود.
از یک تا 2سالگی به بعد می توانید شیر گاو را با غلات مخلوط کنید مگر این که سابقه حساسیت در خانواده شما وجود داشته باشد تا قبل از یک سالگی شیر گاو را به عنوان نوشیدنی اصلی به کودک ندهید.
کودک نباید ،از 2 سالگی شیشه بخورد. به خاطر یاد گرفتن رفتارهای اجتماعی و به خاطر دندان هایش لازم است در فنجان آب بخورد. اگر زیاد با شیشه شیر بخورد موجب کرم خوردگی دندان های او می شود. او را تشویق کنید تا لیوان آب خوری را بتواند خودش نگه دارد.
از دادن غذاهای زیر به کودک یک ساله باید پرهیز کرد:
از دادن عسل و شیر گاو به عنوان یک ماده نوشیدنی اصلی (زیرا پروتئین بسیار زیاد و آهن کمی دارد) اجتناب کنید. اگر یکی از خویشاوندان نزدیک شما سابقه حساسیت به تخم مرغ دارد به او هم تخم مرغ ندهید. تا قبل از دو سالگی میوه های مغزدار و تا قبل از 5 سالگی آن ها را به صورت درسته به او ندهید.
بسیاری از والدین نگران سلامت گوشتی هستند که به کودکشان می دهند. نکته حائز اهمیت این است که برش مناسب گوشت را به او بدهید.
گوشت گوسفند مفید است. این که از کجا گوشت می خرید بسیار مهم است.
همیشه گوشت را خوب بپزید. در اثر پختن، میکروب ها نابود می شوند. گوشت را در یخچال در دمای زیر 50 نگه دارید و گوشت خام را در قسمت پایین یخچال بگذارید، طوری که آب گوشت روی غذاهای دیگر نریزد.
آهن به طور طبیعی در بسیاری از سبزیجات و میوه ها مانند آب آلو خشک، زردآلوی پوره شده، عدس (به صورت له شده یا از الک رد شده) و لوبیای کاملاً له شده وجود دارد. ویتامین C به جذب آهن کمک می کند بنابراین کودکی که گیاه خوار است نوشیدن آب پرتقال رقیق شده به همراه وعده غذایی اش مفید خواهد بود. از دادن سبوس به او پرهیز کنید زیرا از جذب آهن جلوگیری می کند. همین طور که به او غذا می دهید شیر خودتان یا شیر خشک هم به او بدهید.
از شش ماهگی به بعد، با این وجود هنوز هم همه چیز باید تا جایی که ممکن است تمیز باشد. بنابراین همیشه مطمئن شوید که تمام وسایل مربوط به غذاخوری کودک را به طور کامل و دقیق شسته اید.
شما باید از رفتن به رستوران های رسمی اجتناب کنید چرا که وقتی می خواهید همراه با کودکتان بیرون از خانه غذا بخورید باید راحت باشید. کمربند ایمنی و پیشبند او را با خود بردارید و خوردن غذا را خیلی طول ندهید. زمانی که بزرگسالان می خواهند دسر بخورند، ممکن است کودک خسته شده باشد.
به محض این که او برای دست گرفتن قاشق علاقه نشان داد، به او اجازه دهید تا سعی کند قاشق را در دست نگه دارد. اما استفاده درست از قاشق بدین معنی است که کودک بتواند آن را درست بچرخاند و احتمالاً تا قبل از یک سالگی یا بیشتر نمی تواند این کار را درست انجام دهد. دلیل خاصی وجود ندارد که چرا او نمی تواند زودتر از این از قاشق استفاده کند بنابراین شما از قاشق دیگری برای غذا دادن به او استفاده کنید. او ممکن است قاشق را در غذا فرو ببرد و این طرف و آن طرف ببرد اما بالاخره مقداری غذا را به دهانش برساند.
بگذارید از غذا خوردن خودش لذت ببرد. از این که سعی کند خودش غذا بخورد، لذت خواهد برد، بنابراین اجازه دهید خودش این کار را انجام دهد. او را کنار دیوار ننشانید و روی زمین چیزی پهن کنید تا کمتر همه جا را کثیف و ریخت و پاش کند. همراه با کودکتان غذا بخورید، زیرا به او کمک می کند تا زمان غذا را به عنوان یک فرصت و موقعیت اجتماعی تلقی کند. غذاهای انگشتی کودک را سرگرم خواهد کرد.

او را مجبور به غذا خوردن نکنید

اگر هنگامی که او نمی خواهد غذا بخورد با زور به او غذا بدهید، زمان غذا خوردن برای هر دوی شما پرتنش خواهد شد. مطابق میل و اشتهای او عمل کنید.

کودکتان را ایمن نگه دارید

همواره مطمئن شوید که جای کودک بر روی صندلی غذاخوری محکم و ایمن باشد. کمربندها را به او ببندید. او را تنها نگذارید.

پی نوشت ها :

1. مطابق نظر اسلام، تا دو سالگی باید به نوزاد شیر مادر یا شیر خشک داد. پس از دو سال می توانید به روش های مختلفی که پزشک به شما توصیه می کند، فرزندتان را از شیر بگیرید. اما پس از دو سالگی نیز باید کودک شیر بخورد تا کلسیم و مواد غذایی بدنش تامین شود. می توانید شیر جوشیده یا پاستوریزه گاو به او بدهید/ ویراستار.
2. Ceohiac
منبع: کوپر،کارل ، (1951)، وفایی، ملیحه، نوزاد شما؛ مجموعة پرسش ها و پاسخ ( از تولد تا یک سالگی )،قم : سعدی، 1389.