نویسنده: ابوالقاسم حسینی
اصل عدل، هم در زندگی فردی و هم در زندگی اجتماعی مورد تأکید اسلام است. براساس این اصل انسان حق ندارد، حتی به خود ظلم نماید و ظلم به نفس به عنوان گناه تلقی می گردد. در قرآن مجید در آیات متعدّدی امر به عدل شده و خداوند آن را موجب دستیابی به تقوی تلقی می کند.(1) لازم است حتی در روابط بین فردی با خویشان نزدیک، مراعات عدالت بشود.(2) عدل به عنوان عاملی حیات بخش (3) و موجب فضیلت انسان معرّفی گردیده و شدیداً تأکید می گردد که در روابط بین فردی با مردم هیچ چیز را دست کم نگیرید. در قرآن مجید آمده است و لاتبخسوا الناس اشیائهم (4) علاّمه طباطبائی کلمه بخس را به معنای نقص در وزن و اندازه گیری معنی می کند (5) و استاد جعفری با توجه به کلیت آیه فوق آنرا چنین معنی می کند که هیچ چیز از مردم را دست کم نگیرید به این ترتیب مفهوم فوق، تنها در خرید و فروش مصداق ندارد، بلکه تمام روابط بین فردی را شامل می شود. باید دانست عدالت به معنای یکنواختی وضع مردم نیست. برعکس علی علیه‌السلام تفاوت در بین مردم را موجب خیر می داند که اگر از بین برود جامعه به هم می خورد. منتهی با وجود تفاوت در جنبه های مختلف زندگی باید عدالت بر جامعه حاکم باشد.(6)
نتایج روان شناختیِ رعایت عدالت
در اینکه بسیاری از حالات اضطرابی، افسردگی و سایر تظاهرات روانی واکنشی ناشی از فقدان توجه به این اصل است هیچ شکی وجود ندارد و چنانچه در مورد گسترش کاربرد این اصل، فعالیت بیشتری انجام شود، یقیناً می تواند از پیدایش و تداوم حالات فوق جلوگیری به عمل آید.توجه به اصل فوق جنبه عقلانی دارد، ولی نتایج آن در هر سه بعد شناختی، عاطفی و رفتاری آثار خود را نشان می دهند.
نقش پیشگیری از اختلالات روانی در مورد این اصل، کاملاً قابل پیش بینی است و چنانچه برای کاربرد آن در مدارهای اصلی زندگی یعنی در مدار خانوادگی، مدار علمی، مدار شغلی، مدار روابط دوستانه و گروهی و مدار سیاسی فعالیت لازم انجام پذیرد، سلامت روانی و رشد را به ارمغان خواهد آورد.
دیاگرام شماره 1ــ سیستمهای ارتباطی انسان
در روان درمانی باید توجه نمود که در کدام یک از مدارهای اصلی زندگی، اصل فوق مورد بی توجهی واقع شده است، و از طریق روان درمانی گروهی که ممکن است همراه با روان درمانی های فردی انجام شود، مکانیسم بروز اختلالات واکنشی را برای طرفهای دیگر توجیه و آنها را نسبت به کاربرد این اصل متقاعد ساخت.
در برنامه ریزی زندگی سالم، تربیت و مدیریت نیز لزوم کاربرد اصل فوق بدیهی به نظر می رسد.
پی نوشت ها :
1- اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُوا اللَّهَ. «عدالت کنید که به تقوی نزدیکتر است و از خدا بترسید» سوره مائده (5) آیه 8.
2- وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَى « هرگاه سخنی گویید عدالت هر چند از خویشان نزدیک باشد» سوره انعام (6) آیه 152.
3- العادل حیاه «عدل خود زندگی آفرین است». غررالحکم، جلد1، صفحه 13.
4- سوره اعراف(7) آیه 85، سوره هود (11) آیه 85، سوره شعرا (24) آیه 183.
5- تفسیرالمیزان، ترجمه آقای موسوی، ج30، ص 195.
6- قال امیرالمؤمنین(ع): لا یزال الناس بخیر ما تفاوتوا فاذا استو و اهلکوا، مادام که بین مردم تفاوت وجود دارد، در خیر هستند، و اگر همه مساوی شوند هلاک می گردند. علامه مجلسی، بحارالانوار، جلد 17، ص 101.
