نخستین عمارت به سبک فرنگی

چهارراه گلوبندک، خیابان بادامچی، کوچه چال حصار، گذر مستوفی، عمارتی باشکوه که پس از ۱۲۰ سال همچنان استوار ایستاده را در خود جای داده است. این خانه اعیان نشین که به عمارت مستوفی الممالک مشهور است، در محله درخونگاه، روزگاری برای خود اسم و رسمی داشت اما امروزه در میان آپارتمان های قد و نیم قواره به لوکیشن سریال و فیلم ها تبدیل شده است. خانه بی نظیر مستوفی در دوره ناصری در سال ۱۳۱۱ هجری قمری با اقتباس از سبک معماری فرانسوی و با تزیینات جزیی از معماری ایرانی در بافت قدیمی تهران ساخته شد. طرح و نقشه عمارت براساس کارت پستالی که مستوفی الممالک شخصا از پاریس آورده بود، بنا نهاده شد. این خانه در سال ۱۳۵۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران زمین به ثبت رسید. به گفته مورخان این ملک در زمینی به مساحت ۵۰هزارمتر مربع قرار گرفته بود که در طی زمان بخش کوچکی از آن که بالغ بر ۱۷۰۰مترمربع است، باقی مانده. این عمارت سکونتگاه و هم محل کار میرزاحسن مستوفی الممالک بود و از آن جهت به این خانه، لقب خانه تاریخی و سیاسی داده اند که نخستین کابینه مشروطیت در این عمارت به دلیل نداشتن مکان تشکیل شد.
آنچه که این خانه را از سایر خانه های قدیمی دیگر دارالخلافه متمایز کرده، آن است که تا به حال مورد مرمت و بازسازی قرار نگرفته و داخل خانه تقریبا دست نخورده و کماکان در آن هیچ دخل و تصرفی نشده است. با این حال پوسیدگی و فرسودگی خانه چیزی نیست که از دید علاقه مندان پنهان بماند. آسیب های جدی که بر پیکره این بنا وارد شده را به هیچ عنوان نمی توان کتمان کرد. سرایدار خانه در زمینه مرمت این بنای زیبا می گوید: «از آنجا که این ملک متعلق به اداره پست است، قرار شده اداره پست اینجا را درست کند، وی به نرده هایی که دورتادور دیوارهای حیاط را دربرگرفته بود اشاره می کند. این نرده ها نیز به دستور آقای معتمدی و تحت نظارت مهندس فائقی نصب شده است. وی در پاسخ به اینکه علت نصب نرده ها چه بوده، ادامه داد: «شب ها معتادان و ولگردان از دیوار بالا می آمدند و در حیاط یا ساختمان شب را سپری می کردند.» نخستین خانه تهران قدیم که به سبک و سیاق فرنگی ها ساخته شد، امروزه مأمن خروس، گربه، ابزارآلات، شیشه شکسته اتومبیل و... است.

معماری و نمای عمارت

در گذشته براساس اسناد، حیاط مشجر و سرسبز بوده که امروزه غیر از درختانی که در حال خشک شدن است، اثری از آن دوران باقی نمانده است. در این حیاط در دوران قاجار حوض بسیار بزرگی وجود داشته که با آبنماهای خاصش محوطه باغ را تزیین می کرده است. علاوه بر استخر که جانشین حوض شده، گلخانه ای خالی و متروک در گوشه فضای بیرونی عمارت قرار دارد. بنای مستوفی الممالک که در دل حیاط واقع شده است، دارای دو نمای شمالی و جنوبی است که نمای شمالی خانه دارای چهار ستون مدور در طبقه اول، شش پنجره بزرگ و دری در قسمت وسط و چهار پنجره کوچک مربع شکل جهت نورگیر و زیرزمین و یک در فلزی در وسط عمارت که راه ورود به زیرزمین حوضخانه بوده است. نمای جنوبی خانه نیز در قسمت طبقه اول دارای ۱۰ ستون کاملا مدور و نیم ستون چسبیده به بدنه بنا در دو گوشه و در قسمت پایی یا نمای زیرزمین ۱۲ ستون سنگی قرار دارد که هشت تای آن به صورت جفت جفت (چهار جفت) است. سقف خانه شیروانی، دارای یک خرپشته و دودکش آجری است.
در ورودی عمارت چوبی و دارای آستانه کتیبه دار است که با هفت پله مرمرین و دو ستون در بالای آن، شما را وارد سالن مرکزی می کند. در دو طرف آستانه ورودی، دو اتاق و دو طرف سالن مرکزی، دو اتاق دیگر و بالای هر دو آنها نیز دو اتاق وجود دارد. این بنا تالارهای متعددی دارد که تالار آینه آن با تزیینات و نقش های فراوانش مشهور است. تالار دیگر این عمارت تالار پروانه نام دارد چرا که سقف کاذب آن تالار به شکل صفحه ای شطرنجی تزیین شده و داخل هر مربع از این شطرنج، یک پروانه کاغذی قرار دارد، محل کار، کتابخانه و برگزاری جلسات و کنفرانس در این تالار صورت می گرفته است که بعد از مرگ مستوفی الممالک، به محل سکونت فرزندانش تبدیل می شود. ملحقات نامناسب به کار رفته در بنا، در این چند سال اخیر، متاسفانه زیبایی و هویت آن را خدشه دار کرده، جای خالی مجسمه ها در حیاط و داخل بنا نیز کاملا مشهود است. تزیینات این عمارت بی نظیر، بیشتر به صورت گچبری های فرنگی همچنین نقوش برجسته حیوانات افسانه ای با سر انسان و بدن شیر، انسان بالدار، فرشته، گل و گلدان، پرندگان و... است.

نقش مستوفی الممالک در تاریخ

مورخان مستوفی الممالک را از اصیل ترین شخصیت های تاریخ سیاسی معاصر ایران می دانند که مقام و لقب مستوفی بیش از یک قرن در این خاندان پابرجا بوده است. میرزاحسن مستوفی الممالک فرزند میرزا یوسف مستوفی آشتیانی، صدراعظم ناصرالدین شاه بوده است. در زمان میرزا یوسف، محدوده تهران قدیم تعیین و تهران به نام دارالخلافه ناصری خوانده شد. وی از رجال مورد اعتماد طبقات مختلف مردم بود که در جاری ساختن قنات ها، عمران و آبادی تهران تلاش بسیار کرد و به لقب «آقا» معروف بود. پس از مرگ پدر، میرزا حسن در ۱۲سالگی به دستور ناصرالدین شاه مشاغل و امتیازات پدر را به ارث برد و همواره مورد توجه ناصرالدین شاه بود و از همان زمان نیز میرزا حسن ملقب به «آقا» شد.
وی در سال ۱۲۸۰ خورشیدی به اروپا می رود و پس از هفت سال اقامت در پاریس بعد از فرمان مشروطیت به اصرار امین السلطان (اتابک) به تهران بازمی گردد و عهده دار وزارت جنگ می شود. او در دوران زندگی پربارش شش بار به مقام نخست وزیری رسید و ۱۱بار کابینه تشکیل داد و دوره های اول، سوم، چهارم و پنجم نماینده مجلس تهران شد. اعلان بیطرفی ایران در جنگ بین الملل اول، استمهال برای قروض از برجسته ترین کارهای وی در دوره دوم نخست وزیری اش در زمان احمدشاه قاجار است. وی تنها رییس الوزرای دوران قاجار است که در اوایل سلطنت پهلوی اول به مقام نخست وزیری رسید هر چند دوره زمامداری اش کوتاه بود، اما خدمات دولتی بسیاری در این دوران از خود بر جای گذاشت؛ از جمله ایجاد تشکیلات نوین دادگستری، الغای کاپیتولاسیون، مقدمات احداث راه آهن سراسری ایران. وی همیشه مورد توجه و تفقد پهلوی اول بود و نقل است که رضاخان هیچ گاه خواسته های آقا را رد نمی کرد. مستوفی در ۶۰سالگی بر اثر سکته قلبی در یک میهمانی درگذشت و جنازه اش در آرامگاه پدرش، خانقاه قلندرشاه در ده ونک به خاک سپرده شد.
http://www.aftabir.com منبع : آفتاب