ریزش بهمن

کوهستان‌ها در هنگام زمستان همواره پوشیده از برف هستند. زیبایی خیره کننده‌ی این منظره از دور جلوه‌ای خاص دارد، صحنه‌ای جالب و تماشایی و نمودی از زیبایی‌های طبیعت. اما همین پوشش برف که این‌چنین، زیبایی می‌آفریند، خود منشأ خطرات بسیاری برای اهالی کوه‌نشین و اسکی‌بازان و کوه‌نوردان به حساب می‌آید. پدیده‌ی بهمن در کوهستان‌های پربرف، همواره توأم با خاطرات ناراحت کننده‌ای برای بازماندگان قربانیانی است که گرفتار سقوط بهمن شده و جان خود را از دست داده‌اند. یکی از دل‌خراش‌ترین حوادث مربوط به این امر به ماه مارچ سال 1910 میلادی باز می‌گردد که طی آن دو قطار مسافربری در شمال واشنگتن گرفتار توده‌ی عظیمی از بهمن شدند. قدرت بهمن، قطارها را از ریل بیرون کشید و آن‌ها را در خود بلعید. نود و شش نفر طی آن حادثه جان خود را از دست دادند. این‌گونه حوادث، در کوهستان‌ها و مناطق مرتفع، ازجمله در امریکا، قاره‌ی اروپا، کوه‌های هیمالیا و تبت و بسیاری مناطق دیگر، بارها اتفاق می‌افتد. در زمستانِ سال 1720 میلادی بهمن، ده‌ها روستا را در کشور سوئیس در کام خود فرو برد و صدها کشته به جای نهاد. طی جنگ جهانی اول، در حین رویارویی سربازان اتریش و ایتالیا در کوه‌های آلپ، چهل هزار سرباز زیر بهمن کشته شدند.
در هنگام زمستان و رونق گرفتن ورزش‌های زمستانی، تعداد مسافران کوه افزایش می‌یابد و این رقم روز افزون است و از این رو جانِ شمار بیش‌تری از افراد مورد تهدید واقع می‌شود. طی سالیان اخیر، فیزیک‌دانان و هواشناس‌ها با نقشه برداری از مناطق کوهستانی و نظارت دائم بر وضع هوا با استفاده از مدل‌های کامپیوتری طراحی شده برای بررسی پدیده‌ی بهمن، درصدد مقابله با این بلای طبیعی برآمده‌اند. تکنولوژی پیش‌رفته‌، امروزه بیش از هر زمانی به کمک مأمورین نجات کوهستان آمده است. در مناطق جنگلیِ پای کوه‌های راکی در ایالت کلرادوی امریکا یک آزمایشگاه ویژه برای مطالعه‌ درباره‌ی ریزش برف استقرار یافته است. نمونه‌ای دیگر در ژاپن در ناحیه‌ی ساپورو به همین منظور ساخته شده است. در این آزمایشگاه ها به بررسی وضعیت اتمسفر در حین ریزش برف و شیوه‌ی تجمع آن در نقاط مختلف پرداخته می‌شود، و بالاخره به پیش‌بینی آن‌که چه زمانی احتمال وقوع بهمن می‌رود.
در برخی مواقع پاسخ به این سؤال آخر آسان است. در هشتاد درصد اوقات، بهمن زمانی اتفاق می‌افتد که حداقل بیست و چهار ساعت ریزش مداوم برف صورت گرفته باشد به طوری که طی این مدت، برفِ تازه نشسته فرصت آن را نیافته باشد تا در کوهستان مستحکم شود. همین‌طور وقوع آن در روزهای بهاریِ بدون ابر نیز قابل پیش‌بینی است، و آن هنگامی است که اشعه‌ی خورشید با تمام قدرت بر کوهستان می‌تابد و طبقات ناپایدار برف را برای سقوط آماده می‌کند. بر عکس، در زمستان همین نور خورشید عامل جلوگیری از سقوط بهمن محسوب می‌شود. ولی مطابق بررسی‌های دقیق، این براورد کلی کافی نیست. شیب محل ریزش برف، میزان وزش باد و بسیاری از عوامل دیگر هم می‌توانند در سقوط بهمن مؤثر باشند.
اولین نکته‌ی مهم در پیش‌بینی سقوط بهمن، پریود بازگشت آن‌هاست. در مواردی، این پریود بازگشت به سبب شیب زیاد منطقه و عوامل دیگر، سریع‌تر اتفاق می‌افتد. دانستن این موضوع، مخصوصاً برای اسکی‌بازها و ساکنان کوهستان‌ها بسیار مهم و حیاتی است. اما در مناطقی که پریود بازگشت بهمنی آن‌ها ده سال، سی سال، و یا صد سال است، موضوع خطرناک‌تر است. ممکن است ده‌ها سال هیچ‌گونه حادثه‌ی عمده و مهمی از سقوط بهمن اتفاق نیفتد و به ناگاه یک تکه‌ی عظیم برف در کوهستان کنده و سرازیر شود. برای تعیین پریود بازگشت از روش‌های به‌خصوصی استفاده به‌عمل می‌آید. اگر هیچ گیاهی به مدت یک سال در منطقه نروییده باشد معلوم می‌شود که پدیده‌ی بهمن در آن ناحیه هر ساله یا شاید در مدتی کوتاه‌تر اتفاق می‌افتد. در موارد طولانی‌تر، از روی تعداد نوارهای شمرده شده‌ی روی تنه‌ی درختان زنده می‌توان فهمید که طی چند ده سال حادثه‌ی جدی بهمن در آن‌جا روی نداده است.
علاوه بر پریود سقوط بهمن، دانستن نوع آن نیز برای محققان اهمیت دارد. بهمن به سه نوع طبقه‌بندی می‌گردد: انواعِ با قطعات نرم، گونه‌ی با قطعات سفت، و نوع سوم با قطعات مرطوب. در نوع اول، لایه‌های برف به‌طور لحظه‌ای به‌صورت توده‌های عظیمی از غبار و ذرات ریز درمی‌آیند که اصطکاک آن‌ها با سطح، کم است و غالباً سرعت سقوط آن‌ها به حدود شگفت‌آورِ صد تا دویست مایل در ساعت نیز می‌رسد. در انواع بهمن‌های با تکه‌های سخت، وضعیت فرق می‌کند. این نوع بهمن مربوط به توده‌های قدیمی برف و یخی است که در اثر نیروی باد به هم فشرده شده‌اند. این قطعات سخت ممکن است ناگهان از کوه کنده شوند و با سرعت چهل تا پنجاه مایل در ساعت به پایین سقوط کنند. قطعات یخ برف مرطوب، نوع سوم بهمن را تشکیل می‌دهند که در اثر ریزش باران همراه با برف به‌وقوع می‌پیوندند. در این شرایط، آب به حالت مایع همراه برف در منطقه به طرزی غیرعادی به سوی پایین جاری می‌شود. این، آهسته ترین نوع بهمن است به‌طوری که با سرعتی تنها برابر با حدود ده مایل بر ساعت از روی کوه به‌سوی پایین می‌خزد. وقتی برف تازه باریده است و هنوز مسأله‌ی یخ زدن و به‌هم فشرده شدن در طول زمان، برای آن مطرح نباشد ممکن است خطرناک‌ترین نوع بهمن شکل بگیرد. سرعت این‌گونه بهمن‌ها نیز بسیار زیاد است و زمان سقوط سنگین آن‌ها نیز تنها چند دقیقه است که در این حال، فرصت زیادی برای فرار از آن برای قربانی، حین قرارگیری در مهلکه، وجود ندارد. اما برای یک عکاس که از دور بر موضوع نظارت دارد فرصت خوبی برای بررسی نحوه‌ی حرکت بهمن است. در چنین صورتی، مسأله نه تنها ترس‌آور و خطرناک نیست بلکه بسیار جالب و تماشایی خواهد بود. حین سقوط و پایین آمدن توده‌ی برف، شکل و اندازه‌ی آن نیز دست‌خوش تغییر می‌گردد.
یک سری از عوامل گوناگون، که شامل تبخیر و یخ‌زدگی دوباره‌ی مولکول‌های آب می‌شود، با قرارگیری این توده بر روی لایه‌ی قبلی یخ‌زده و دارای اصطکاک کم، این احتمال را در هر لحظه می‌دهد که با یک تلنگر و کوچک‌ترین صدایی، توده‌ای عظیم به پایین سقوط کند و طی حرکت خود به سرعت‌های سرسام‌آوری نیز برسد. گروه دیگری از کارشناسان، به جای تمرکزِ توجه خود بر روی طرز حرکت و سقوط بهمن و عکس‌برداری از آن در محیط طبیعی، سعی بر آن دارند که برای سقوط بهمن یک نوع مدل کامپیوتری درست کنند. این مدل که به طریق ریاضی فراهم می‌گردد شاید بتواند وضعیت هر کوهی و احتمال سقوط بهمن در آن را پیش‌بینی نماید. اطلاعات اولیه از روی مشخصات برف باریده و سطوح شیب‌دار مختلف کوهستان به کامپیوتر داده می‌شود.
بسیاری از مناطق مسکونی، در کوهستان‌ها مستقر هستند و بنابراین، جان تعداد زیادی از افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند می‌تواند در خطرِ ریزش بهمن باشد. بدین لحاظ در بسیاری از موارد، مقامات حکومتیِ این نوع مناطق، این نواحی را تقسیم‌بندی کرده‌اند، به گونه‌ای که برخی از قسمت‌ها در این مناطق با خط قرمز مشخص می‌شوند که نشان دهنده‌ی این هستند که این مناطق هر بیست و پنج سال یک بار ممکن است شاهد سقوط سنگین بهمن باشند. در قسمت‌های ناحیه‌ی قرمز معمولاً به کسی ساختمان اجاره داده نمی‌شود زیرا بیم خطر جانی وجود دارد. هم‌زمان با اقدامات پیش‌گیرانه‌ی مزبور، یک سری عملیات دیگر نیز توسط یک گروه از کارشناسان در ایالت کلرادوی امریکا صورت گرفت. سعی این گروه عمدتاً بر آن بود تا بهمن را به وجود آورند آن‌هم با استفاده از سلاح‌های انفجاری دورپرتاب. ماده‌ی انفجاری‌ای مثل تی ان تی به سوی منطقه‌ی مورد نظر توسط آتشبار شلیک می‌شود. این‌کار هم‌چنین می‌تواند با پرتاب بمب‌هایی توسط هلیکوپتر و نیز توسط نمونه‌هایی از توپ‌خانه‌هایی که تا نزدیک به یک کیلومتر برد دارند صورت گیرد. این کار به این منظور صورت می‌گیرد تا ببینند وضعیت کوهستان از نظر احتمال وقوع بهمن چگونه است. اگر وضع، خطرناک باشد و وضع قرارگیری برف، ناپایدار باشد، با این کار شاهد سقوط بهمن خواهند بود. درواقع کارشناسان با شلیک گلوله توسط آتش‌بار به سوی مناطق بهمن‌خیز کوهستان برای تولید موضعی و کوچک بهمن، تلاش می‌کنند تا از وقوع بهمن‌های سهمگین جلوگیری شود.
از سری اقدامات دیگر می‌توان از ساخته شدن سدهای بهمن‌گیر در سرِ راه بهمن‌ها نام برد که در سویس به ساختنشان اقدام شد. ولی با وجود این اقدامات، نمی‌توان امیدوار بود که طی یک سقوط سهمگین بهمن، این کارها صددرصد مفید باشند. بنابراین باید به فکر چاره‌جویی‌های پس از وقوع حادثه نیز بود. بسیاری از قربانیان در زیر تلی از برف مدفون می‌شوند و احتمال زنده ماندنشان در چنین شرایطی حداکثر پانزده تا سی دقیقه است. بنابراین باید هرچه زودتر پیدا شوند. برای این کار، دستگاه‌های فرستنده‌ای طراحی و ساخته شده‌اند که می‌توان درون جیب در حین حرکت در مناطق خطرناک همراه داشت تا درصورت وقوع سانحه، گروه‌های نجات بتوانند توسط این فرستنده‌های کوچک، از فواصل دور چند ده متری، محل مصدوم را بیابند. همین‌طور سیستم دیگری در اروپا به کار برده می‌شود که شامل یک دستگاه رادار می‌گردد که با آن می‌توان در فواصل دور کوهستانی موقعیت فرد اسکی‌باز یا هر فرد دیگری را تحت نظر داشت و در لحظه‌ی بحرانی به کمک او شتافت. با کمک‌گیری از چنین روش‌های پیش‌گیرانه و اقدامات احتیاطی، شاید بتوان در آینده از رقم قربانیان سقوط بهمن در مناطق کوهستانی هرچه بیش‌تر کاست و محیط ورزش‌های زمستانی را هرچه ایمن‌تر نمود.
منبع: راسخون