گرما و بچه های ما

گفت‌وگو با دکتر وحید قبادی دانا
وقتی اسم تابستان می‌آید، همه ما یاد هندوانه، خاک‌شیر، آب‌تنی، مسافرت و ... می‌افتیم اما نباید فراموش کنیم که گرمازدگی هم یکی از اجزای جدانشدنی فصل گرماست. در این بین کودکان بیش از سایر افراد در معرض گرمازدگی ناشی از گرما و رطوبت بالا قرار دارند. اگر به دنبال اطلاعات بیشتری در این زمینه هستید، گفت‌وگوی ما را با دکتر وحید قبادی دانا، متخصص اطفال و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران بخوانید.

آقای دکتر! با فرارسیدن فصل تابستان، بسیاری از کودکان با بازی کردن در کوچه و خیابان اوقات فراغتشان را پر می‌کنند. گرمای فصل تابستان چه تاثیرات مخربی روی کودک دارد؟

اگر کودک در معرض گرما قرار گیرد، دمای بدنش افزایش می‌یابد و حالت‌های یک کودک تبدار را خواهد داشت به‌طوری که گونه‌هایش سرخ و دچار تعریق بیشتر می‌شود و علایم دیگری مثل بی‌حالی یا در مواردی تهوع و استفراغ خواهد داشت. چنین کودکی به تدریج دچار کم‌آبی بدن (دهیدراتاسیون) می‌شود که خود را به صورت چشمان گود افتاده، کاهش اشک، خشکی مخاط دهان و کاهش طراوت پوست نشان می‌دهد. اگر هم گرمازدگی در اثر در معرض نور خورشید قرارگرفتن ایجاد شده باشد، علایم پوستی بارزتری دیده می‌شود.

یعنی باعث آفتاب‌سوختگی می‌شود؟

آفتاب سوختگی با اشعه ماورای‌ بنفش به وجود می‌آید که البته حساسیت کودکان به این اشعه مضر و خطرناک براساس نوع پوست آنها (تیره یا روشن بودن) متفاوت است. کودکان دارای پوست‌های روشن و سفید بیشتر دچار آفتاب سوختگی می‌شوند و کمتر پوستشان می‌سوزد اما کودکانی که پوست‌های تیره‌تر دارند، با تابش اشعه خورشید، بیشتر تیره‌تر می‌شوند تا آفتاب سوخته. آثار اشعه‌ماورای‌‌بنفش 6 تا 12 ساعت بعد از اولین مواجهه ایجاد خواهد شد و در مدت 24 ساعت به حداکثر می‌رسد و با علایمی مانند قرمزی، خارش، درد و حتی تاول‌های پوستی بروز می‌کند. در چنین شرایطی گرمازدگی خطر دیگری است که در کنار آفتاب سوختگی سلامت کودک را تهدید می‌کند و بدن کم‌آب می‌شود.

چگونه متوجه کم‌آبی بدن کودک گرمازده شویم؟

کودکی که در اثر گرمازدگی دچار کم‌آبی بدن شده است ابتدا دچار بی‌قراری و تحریک‌پذیری می‌شود. این کودک تشنه است و اگر آب یا هر نوشیدنی دیگری در دسترسش قرار گیرد، با ولع می‌نوشد. چشم‌هایش حالت گود رفته پیدا می‌کند و پوست بدنش طراوت لازم را ندارد. در این شرایط باید هرچه سریع‌تر مایعات خنک را (نه خیلی‌سرد) در اختیار کودک قرار دهید و در اولین فرصت ممکن برای درمان به پزشک مراجعه کنید.

آیا گرمازدگی می‌تواند سلامت کودک را به خطر بیندازد یا مشکل چندان مهمی محسوب نمی‌شود و با خوردن مایعات برطرف خواهد شد؟

ادامه کم‌آبی بدن کودک می‌تواند نتایج جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد. اگر به کودکی که دچار کم‌آبی شده‌است، رسیدگی نشود، فرورفتگی چشم‌ها افزایش می‌یابد و کودک دچار خواب‌آلودگی غیرعادی یا کاهش سطح هوشیاری می‌شود. حتی در صورت شدت کم‌آبی، ممکن است کودک دچار تشنج شود. در این مرحله، کودک توانایی نوشیدن مایعات را از دست می‌دهد و باید بلافاصله او را برای دریافت مایعات وریدی و نظارت مداوم به بیمارستان رساند.

چگونه می‌توانیم از ایجاد گرمازدگی در کودکان پیشگیری کنیم؟

دمای مطلوب برای محیط زندگی کودکان بین 20 تا 24 درجه سانتی‌گراد متغیر است بنابراین کودکان نباید در محیط‌های بسیار گرم بمانند. مانع از قرارگرفتن مداوم آنها در برابر اشعه شدید و مستقیم آفتاب در فصل‌های گرم و زمان‌های تابش مستقیم آفتاب شوید. در ساعت‌های اوج گرما و نور شدید خورشید، کودکان را بیرون نبرید اما اگر مجبور به این کار هستید، سعی کنید زمان آن کوتاه باشد. گذاشتن کلاه آفتاب‌گیر و پوشاندن لباس‌های نخی، نازک، گشاد و رنگ روشن و همراه داشتن آب خنک در طول مسیر، می‌تواند مفید واقع شود و تا حدی از گرمازدگی کودک پیشگیری کند. در فصل تابستان حتما باید همواره مایعات خنک به مقدار کافی در اختیار کودک قرارگیرد؛ پیش از اینکه آنقدر دچار مشکل شود که دیگر نتواند آب بنوشد! آب، مناسب‌ترین نوشیدنی در زمان گرماست ولی می‌توانید آب‌میوه‌های خانگی، شربت آبلیمو و خاکشیر نیز به کودک بدهید ولی آبمیوه‌های صنعتی و نوشیدنی‌هایی با قند بالا، توصیه نمی‌شود.

اگر کودک دچار آفتاب‌سوختگی شد، چه کنیم؟

آفتاب‌سوختگی را باید با کمپرس‌های آب سرد کنترل کرد. با تجویز پزشک، داروهای کورتیکواسترویید موضعی هم التهاب و درد را تا حدی کاهش می‌‌‌دهند و داروهای خوراکی مثل ایبوپروفن می‌توانند از قرمزی و درد بکاهند. فراموش نکنید ترکیب‌های حاوی بی‌حس کننده‌های موضعی، تقریبا بی‌تاثیر هستند و به علت احتمال ایجاد درماتیت تماسی، استفاده از آنها خطرناک است.

مواجهه طولانی‌مدت با اشعه آفتاب علاوه بر آفتاب سوختگی، چه آثار منفی دیگری روی کودک دارد؟

در صورت آسیب پوست با نور خورشید که به علت مواجهه طولانی‌مدت و غیرضروری با اشعه‌آفتاب ایجاد می‌شود، علاوه بر ایجاد پیری زودرس در پوست و چین‌وچروک در آینده، کودک در معرض خطر ضایعات بدخیم پوستی قرار می‌گیرد. سرطان‌های پوستی بدخیم مثل سرطان سلول پایه، سرطان سلول پوست و ملانوما با شیوع بیشتر در پوست آسیب‌دیده با نور خوشید رخ می‌دهند. به‌خصوص آفتاب سوختگی‌های تاولی در کودکان و نوجوانان به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای خطر ایجاد ملانوم بدخیم را افزایش می‌دهند.

چگونه می‌توان از آفتاب سوختگی در کودکان پیشگیری کرد؟

بهترین روش، اجتناب از مواجهه با نور مستقیم و شدید خورشید به ویژه بین ساعت‌های 11 صبح تا 3 بعدازظهر است. استفاده از محافظت کننده‌های فیزیکی پوستی مثل سایه‌بان و کلاه برای پیشگیری از آفتاب سوختگی به خصوص در کودکان توصیه می‌شود. در کودکانی که پوست روشن و سفید دارند، با تجویز پزشک استفاده از ضدآفتاب‌هایی با فاکتور محافظتی در برابر نور خورشید (SPF) حداقل 15 می‌تواند مناسب باشد.
منبع: هفته نامه سلامت