از چسبندگی رحم تا ناباروری

گفت‌ و گو با دکتر شیرین نیرومنش
لوله‌های رحمی یکی از مهم‌ترین اعضای داخل لگن هستند و وظیفه گرفتن تخمک و انتقال آن به داخل لوله رحم را دارند. عمل لقاح هم داخل این لوله‌ها انجام می‌گیرد بنابراین سلامت لوله‌های رحم تاثیر زیادی در باروری زنان دارد و هرگونه اختلال در لوله‌های رحمی به هر دلیلی می‌تواند منجر به نازایی شود.
برای آشنایی بیشتر با عملکرد لوله‌های رحمی و چسبندگی و پیامد‌های بعدی آن با خانم دکتر شیرین نیرومنش، متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران به گفت وگو نشسته‌ایم.

خانم دکتر! لطفا ابتدا کمی در مورد ساختار و وظیفه لوله‌های رحمی برایمان توضیح دهید.

قبل از شروع بحث در مورد چسبندگی‌ یا انسداد در لوله‌های رحمی بهتر است بدانید که لوله‌های رحمی 2عدد است که به نام لوله‌های فالوپ هم خوانده می‌شوند. این لوله‌ها از زوایای طرفی قسمت فوقانی تنه رحم به طول 10 سانتی‌متر خارج می‌شوند و در انتها به شکل شیپوری در می‌آیند و روی تخمدان‌ها قرار می‌گیرند. لوله رحمی 4 قسمت دارد: 1. قسمت داخل جداری به طول یک سانتی‌متر که در ضخامت دیواره رحم است 2. تنگه یا ایسموس که محل اتصال لوله به رحم است 3. آمپول که گشادترین قسمت است و بیش از نصف لوله را تشکیل داده و لقاح در آن صورت می‌گیرد 4. اینفاندیبولوم یا ناحیه شیپوری که وظیفه گرفتن تخمک از تخمدان را دارد.

چه عواملی می‌توانند زمینه را برای چسبندگی فراهم کنند؟

عوامل زیادی می‌توانند باعث این چسبندگی‌ها شوند. یکی از عواملی که باعث چسبندگی و انسداد لوله‌های رحمی می‌شود، عفونت‌ است. عفونت‌ به واسطه میکروب‌های مختلف می‌تواند باعث التهاب لوله‌ها شود و افرادی که مبتلا به عفونت‌های مکرر و شدید لوله‌های رحمی می‌شوند و به موقع مراجعه به پزشک ندارند و تحت درمان قرار نمی‌گیرند، ممکن است دچار چسبندگی و به دنبال آن نازایی شوند.
یکی از دیگر از عواملی که می‌تواند سبب چسبندگی لوله‌ها شود، جراحی‌ها هستند. از شایع‌ترین جراحی‌ها می‌توان از آپاندیسیت نام برد. عمل جراحی آپاندیسیت به خصوص در کسانی که آپاندیسیت پاره می‌شود و تورم و عفونت شدید در لگن ایجاد می‌شود، ممکن است باعث ایجاد چسبندگی‌ شود. این چسبندگی ممکن است دو طرفه باشد یا یکطرفه، یعنی در همان سمتی که آپاندیسیت قرار گرفته است. در این صورت چسبندگی لوله‌ها می‌تواند به نازایی ختم شود.
یکی دیگر از جراحی‌هایی که ممکن است باعث چسبندگی شود جراحی کیست تخمدان، فیبروم رحمی و جراحی‌هایی است که داخل لگن انجام می‌شود. در این موارد باید با انتخاب صحیح بیمار و اجرای تکنیک‌های مناسب جراحی و تجویز آنتی‌بیوتیک به میزان کافی از بروز عفونت و چسبندگی جلوگیری کرد.
از علل دیگر بروز چسبندگی که امروزه یکی از بیماری‌های شایع در سراسر دنیا میان زنان است و در ایران هم میزان شیوع آن افزایش یافته، بیماری آندومتریوز است.
با بالا رفتن سن ازدواج و عدم تمایل به بارداری احتمال این بیماری افزایش می‌یابد. ابتلا به چنین بیماری‌ای می‌تواند از عوامل مهم چسبندگی و نازایی باشد. در آندومتریوز، بافت‌ مشابه‌ پوشش‌ داخلی‌ رحم‌ در نقاطی‌ غیرمعمول‌ در قسمت‌ پایینی‌ شکم‌ ظاهر می‌شود. این‌ بافت‌ ممکن‌ است‌ روی‌ سطح‌ تخمدان‌، پشت‌ رحم‌ و در حفره‌ لگنی‌، روی‌ دیواره‌ روده و ندرتا در نقاطی‌ دورتر به‌ وجود آید.

چسبندگی لوله های رحمی چه علایمی دارد؟

علایم ممکن‌ است‌ به‌ طور ناگهانی‌ ظاهر شوند یا طی‌ چند‌ سال‌ به‌ وجود آیند؛ درد لگنی‌ فزاینده‌ هنگام‌ عادت‌ ماهانه‌، خصوصا روزهای‌ آخر، گاهی‌ درد لگنی‌ ممکن‌ است‌ در هر زمانی‌ رخ‌ دهد، درد هنگام‌ مقاربت‌ جنسی‌، لکه‌بینی‌ قبل‌ از عادت‌ ماهانه‌، گاهی‌ وجود خون‌ در ادرار یا مدفوع‌، کمردرد و درد همراه‌ با انقباضات‌ روده‌ای‌ و نازایی‌.

آیا انجام سزارین هم می‌تواند سبب چسبندگی لوله‌های رحمی شود؟

سزارین هم به دلیل اینکه نوعی عمل جراحی است، می‌تواند چنین عارضه‌ای را داشته باشد. در برخی از خانم‌ها بعد از یک بار سزارین چسبندگی‌های شکمی دیده می‌شود اما چسبندگی‌های شکمی کمتر در محل لوله‌های رحمی است و بیشتر در قسمت مثانه دیده می‌شود. اما اگر روش سزارین به صورت اصولی و صحیح انجام شود حتی در خانم‌هایی که چند بار هم سزارین شده اند این مشکل به وجود نمی‌آید.

آیا می‌توان مانع ایجاد چسبندگی شد و از بروز آن پیشگیری کرد؟

برای پیشگیری از ابتلا به این مشکل و مشکلات پس از آن از جمله نازایی و عواقب آن که هزینه‌های گزافی هم دارد، توصیه می‌شود که خانم‌ها بلافاصله پس از مشاهده هرگونه علامت عفونت و ترشح به پزشک مراجعه کنند. بهتر است به طور مرتب حداقل یکی، دو بار در سال به پزشک زنان مراجعه کنند و چکاپ شوند و در صورتی که عفونت لگنی وجود دارد تحت درمان قرار گیرند. به محض اینکه دچار ترشحات بدبو شدند و احساس سوزش و خارش داشتند باید سریع به پزشک مراجعه کنند و به طور کامل تحت درمان قرار گیرند. همچنین به طور سالیانه برای پاپ اسمیر مراجعه کنند. در صورت ازدواج هم پیشگیری از بارداری به مدت طولانی توصیه نمی‌شود. برخی خانم‌ها هم دیر ازدواج می‌کنند و هم 7 یا 10 سال بعد از ازدواج تمایل به بارداری ندارند. این امر، خطر ایجاد آندومتریوز و عوارض آن که چسبندگی باشد را افزایش می‌دهد. نکته دیگر اینکه بعد از ازدواج خانم‌ها بیشتر مستعد عفونت هستند. عفونت تناسلی و التهاب لوله بیشتر دیده می‌شود بنابراین اگر شرایط اجازه ‌می‌دهد بهتر است یکی، دو سال بعد از ازدواج بارداری اول را داشته باشند تا دچار عوارض نازایی نشوند.

این مشکل را چگونه می‌توان درمان کرد؟

با روش هیستروسکوپی که یک روش آندوسکوپی تشخیصی داخل رحمی است تحت شرایط بیهوشی عمومی و با وسیله تلسکوپ مانندی که از طریق دهانه رحم وارد حفره می‌شود، رحم از نظر وجود انواع چسبندگی‌های داخل رحمی بررسی می‌شود. این روش همچنین کاربرد درمانی دارد. با هیستروسکوپی از بین بردن چسبندگی‌ها، برداشتن پولیپ و انجام بیوپسی‌های متعدد میسر می‌شود. همچنین با روش هیستروسونوگرافی، بازبودن یا انسداد لوله‌های رحمی مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این روش هم با قراردادن لوله باریکی در دهانه لوله رحم و تزریق سرم نرمال سالین و همزمان انجام سونوگرافی می‌توان از عبور مایع از لوله‌های رحمی و رها شدن آنها در حفره لگن که دلیل بازبودن لوله‌هاست اطلاع حاصل کرد.
اگر چسبندگی در اطراف لوله باشد با عمل جراحی یا لاپاراسکوپی می‌توان آن را باز کرد. برخی خانم‌ها بعد از باز کردن چسبندگی‌ها باردار می‌شوند. کسانی که چسبندگی اطراف و داخل لوله دارند و دچار آندومتریوز می‌شوند، در معرض بارداری خارج رحمی به خصوص بارداری داخل لوله‌های رحمی هستند که یکی از اورژانس‌های مامایی است و خطراتی ایجاد می‌کند.
منبع: هفته نامه سلامت