بزرگترین اختراع در تاریخ صنعت

به نظر می رسد که اختراع چرخ را مدیون آسیای جنوب غربی می باشیم. اختراعی که می توان آن را محور تمام صنعت جدید دانست و امروزه این قدر به نظر ما طبیعی می آید و حال آنکه طبیعت هیچ نوعی مثالی از قبیل چرخ به دست نداده است.
مسلماً در هیچ دفتر سجل احوالی تاریخ تولد چرخ ثبت نشده است، اما بدون تردید می توان آن را به قدیم ترین ادوار عتیق نسبت داد. در واقع دیرین شناس امریکایی اشپایزر Speiser ضمن حفریاتی که در تپه ی گورا به عمل آورد ارابه ای کشف کرد که می توان آن را به 2500 تا 3000 سال قبل از میلاد مسیح نسبت داد و همکار انگلیسی او وولی Wooley ارابه ی دیگری از قبور سلطنتی عور کشف کرد که تاریخ آن سال 2950- می باشد غیر از این دو اکتشاف اطلاع قطعی دیگری درباره ی چگونگی پیدایش چرخ نداریم لیکن طبق نظر خردمندانه ژنرال فروژیه Frugier می توان چنین تصور کرد که از عهد حجر قدیم هر وقت آدمی مجبور بود بار سنگینی را حمل کند (مثلاً حیوانی را که در شکار کشته بود حرکت دهد یا سنگهای بزرگ را به منظور ساختن خانه و لانه ای منتقل سازد.) آنها را روی شاخ و برگ درخت می انداخت و شاخه ی درخت را در عقب خود مانند ارابه ای می کشید. ولی ضمن تجارب متعدد متوجه شد که تنه های بزرگ درختان را می توان به وسیله ی غلطاندن به سهولت حرکت داد و به این دلیل از آن پس بار خود را روی دو تنه ی درخت قرار می داد و به این طریق غلطکی به وجود می آورد و آن را با سهولت بیشتری حرکت می داد. طبق نظر مورخ انگلیسی ماک کردی Maccurdy غلطک از اجداد چرخ می باشد و فکر اختراع آن را الهام کرده است. اکتشافاتی که ضمن حفریات به دست آمده است نیز صحت این انتساب را تأیید می کند: مگر نه این است که در کشور سومر عراده ها و ارابه هایی به دست آورده اند که مقارن همین زمان یعنی در حدود 2500 تا سه هزار سال قبل از میلاد مسیح ساخته شده است؟
وقتی که چرخ اختراع شد پیدایش ارابه نتیجه ی طبیعی آن بود. می بایست دو چرخ را به وسیله ی محوری به هم متصل سازند و بر آن نشیمنی مستقر کنند و بر این مجموعه مال بندی بیفزایند. در واقع ارابه هایی که در آثار سومری مربوط به سال 3000- (عهدی که آن را دوره ی جمدت نصر می نامند) پیدا شده است چنین صورتی داشته اند. راننده ی ارابه روی نشیمن زین مانندی که مابین دو چرخ تعبیه شده بود قرار می گرفت و پاهای خود را از دو طرف می آویخت. با این حال ارابه ی مقدماتی مزبور به زودی اصلاح و تکمیل شد و تبدیل به وسیله ی نقلیه ی کاملی که چهار چرخ داشت گردید لیکن در اوایل دو چرخ جلو تحت کنترل راننده نبودند و هدایت آن ها امکان نداشت.
این ارابه به وسیله ی چه حیوانی کشیده می شد؟ به عقیده ی دانشمند دیرین شناس فرانسوی ژورژ کونتنو Georges Contenau اول بار از نوعی خر وحشی که در بین النهرین فراوان وجود داشت به این منظور استفاده می کردند. در این نواحی اسب وجود نداشت و فقط بعضی طوایف بشر که ما هنوز از ایشان گفتگو نکرده ایم این حیوان را می شناخته اند.
این طوایف که بعدها در قرون وسطی نقش مهمی در تاریخ بشر بیازی کردند در آسیای مرکزی و سیبری شرقی و منچوری مسکن داشتند. این قوم مردمی چادرنشین بودند که طبع خشن و زندگانی دشوار ایشان که تقریباً با زندگی مردم عهد حجر قدیم تفاوتی نداشت تباین فوق العاده ای را با تمدن عالی اقوام مصری و بابلی می نمود. ولی مگر نه این است که مقر حکومت ایشان یعنی صحاری مسطح و یخ زده ی آسیای مرکزی که از همه طرف تا بی نهایت ادامه داشت نیز با مراکز سبز و خرم شرق نزدیک که آفتاب و آب فراوان نثار آنها می شد متباین بود؟ این چادر نشینان آسیایی قسمت بزرگی از زندگی را بر روی اسبهای خود می گذراندند که حیوانی زمخت و کوتاه و کلفت ولی سرسخت و خستگی ناپذیر بود که به سهولت هرگونه غذایی را می پذیرفت و حتی در صورت لزوم از گوشت آدمی نیز تغذیه می کرد. این مردم در عین حال مخترع دهانه ی اسب بودند و نیز مسافرتها و پیشرفت های ایشان به سوی جنوب غربی آسیا اسب را به اهالی این سرزمین شناساند. بلی اولین تمدن های جهان از این مردم بدوی و جاهل هدیه ای دریافت کردند که ارزیابی آن به راستی غیرممکن است اسب که یکی از بزرگترین و خوش نام ترین پیروزی های آدمی است.
ارابه هایی که به وسیله ی اسب کشیده می شد، و تسمه های چرمی و نوارهای نرم که حیوان آن ها را به وسیله ی گردن خود می کشید واسطه ی اتصال آنها بود، در ابتدا فقط همچون وسیله ی جنگ به کار می رفت و دنیای عتیق فقط با این وسیله ی تنفرانگیز توانست با این حیوان نجیب و این وسیله ی مفید کشش آشنا شود. بعد از اینکه اسب و ارابه در حدود دو هزار سال قبل از میلاد مسیح وارد بین النهرین شد چند قرن بعد به وسیله ی چادرنشینان سامی به نام هیکسوس ها Hiksos که مصر را احاطه کرده بودند به این کشور وارد شد و در قشون فرعون همان وحشتی را ایجاد کرد که در سال 1917 به وسیله ی اولین ارابه های جنگی متفقین در قشون آلمان ایجاد شده بود مصریان در این هنگام فقط از خر و گاو به عنوان وسیله ی کشش استفاده می کردند اما چنین به نظر می رسد که از این تجربه سود فراوان بردند و درس بزرگی گرفتند.
بعد از آنکه قشون متجاوز را از مملکت خود راندند دستگاه جدید جنگی را مورد استفاده قرار دادند و مدارک امپراتوری جدید، که پرافتخارترین دوران تاریخ مصر است، تصویر شاه را برای آیندگان باقی گذاشته است در حالی که بر روی ارابه ی خود سر پا ایستاده و با یک دست عنان را گرفته است و با دست دیگر دشمن وحشت زده را می کوبد.
از آن پس در مدتی بیش از ده قرن ارابه جهان را به تصرف در آورد به وسیله ی ارابه و فقط به وسیله ی ارابه بود که در حدود هزار سال قبل از میلاد مسیح آشوریان قدرت خود را بسط دادند و نفوذ خود را بر تمام ممالک خاور نزدیک اعمال نمودند.
این ارابه های سبک به وسیله ی دو اسب کشیده می شد و کماندار تیراندازی که دو تن دیگر با سپرهای خود او را حفظ می کردند ارابه را هدایت می کرد. و نیز به وسیله ی ارابه ها که تبدیل به ماشین جنگی واقعی شده بودند جنگجویان سارگون و سناخریب و آشور بانیپال شهرهای بزرگ را محاصره و فتح می کردند. این ماشین های جنگی عبارت بود از قلعه کوب های سنگینی که رانندگان آن همه زره پوش بودند و یا برجهای عظیم متحرکی که به وسیله ی آن باروها و استحکامات شهر را می کوبیدند و از بالای آنها باران تیر به سوی شهر می فرستادند. لیکن در این اوقات در مجاورت این «توپخانه ی سنگین» واحدهای عظیم از نوعی لشکر جدید نیز به حمله می پرداختند. این لشکر جدید سواره نظام بود. سواران آشوری که بر پشت اسب، بدون زین و برگ و رکاب و فقط روی قطعه فرش ساده ای، می نشستند و به حمله می پرداختند راه را برای قشون فاتح اسکندر آماده می ساختند.
منبع: روسو، پی یر، تاریخ صنایع و اختراعات، حسن صفاری، تهران: امیر کبیر، چاپ هشتم، 1390.