تاریخ تمبر در ایران

نخستین بار در سال ۱۲۷۹ با تأسیس دفتر پستی انگلستان در ریشهرِ بوشهر و استفاده از تمبر هندوستان در محمولات پستی، تمبر در ایران رواج یافت.
در سال۱۲۸۲، هیئتی از ایران رهسپار پاریس شد تا با مقامات پست فرانسه برای سفارش تمبر مذاکره کند. فردی به نام ریستر، که از منظور هیئت ایرانی با خبر شده بود، کلیشه‌هایی با نقش شیر و خورشید تهیه کرد و نمونه‌های چاپ شده آن را به نمایندگان ایران نشان داد. چون وی قبلاً اجازه نگرفته بود، هیئت ایرانی آن را نپذیرفت و شخصی به نام بار عهده دار این کار شد.
مقامات ایرانی با نمونه تمبرهای بار با طرح شیر و خورشید موافقت کردند، اما استفاده از تمبر به سبب بی‌سر و سامانی تشکیلات پستی ایران تا مدتی به تعویق افتاد. در سال ۱۲۸۵، از روی همین کلیشه‌ها تمبرهایی چاپ شد و در اختیار پستخانه‌ها قرارگرفت. از این تمبرها، که به «سری باقری» معروف بود، تا ۱۲۹۶ استفاده شد.
در سال ۱۲۹۳، توزیع تمبر از انحصار دفاتر پستی خارج شد و در ۱۲۹۴ ایران به عضویت اتحادیه جهانی پست درآمد. مدتی بعد با پشتکار میرزا علی‌ خان امین‌الدوله ، وزیر پستخانه، اداره ثبت و تمبر دولتی اعلام کرد: از این پس تمام اسناد معاملات از قبیل نقدی و جنسی، ملکی و تجارتی و کلیه نوشتجات از عرایض و احکام تا قبوضات … موافق قانون مخصوص باید به مُهر و تمبر و ثبت اداره مذکور برسد.
نخستین تمبرهای پس از انقلاب، که در فروردین ۱۳۵۸ منتشر شد، تصاویری از قیام مردم داشت. وقایع ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ و ۲۱ و ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، بر تمبرها ترسیم شد، که به نوعی مراحل گوناگون مبارزه مردم را تا پیروزی انقلاب بیان می‌کرد
با توجه به اینکه انتشار تمبر در انحصار دولت بود، پیام‌ها و تصاویر روی تمبر، دیدگاه‌های رسمی حکومت را در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی و سیاسی بیان می‌کرد. در دوره قاجار، نقش شیر و خورشید یا تصویر شاه تنها تصویر تمبرها بود و فقط این دو، نماد ایران به شمار می‌آمدند.
در دوره پهلوی، برخی اقدامات عبارت بود از چاپ تمبرهای فراوان با نقوش معماری باستانی ایرانی و تصاویر شاهان هخامنشی و ساسانی، اعلام تغییر نام پِرشیا به ایران و انتشار دوره تمبر با تصاویر ورزش‌های باستانی، بزرگداشت مفاخر و مشاهیر ایرانی همچون سعدی، رودکی و ابن سینا.
بارزترین ویژگی تمبرهای دوره پهلوی، اختصاص داشتن آنها به شاه و خانواده سلطنتی بود. بزرگداشت ازدواج، تولد فرزند و تاجگذاری، مضمون بسیاری از تمبرهای این دوره و چهره شاه، تصویر غالب تمبرهاست.
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، تصاویر و مضامین تمبرها کاملاً دگرگون شد. نخستین تمبرهای پس از انقلاب، که در فروردین ۱۳۵۸ منتشر شد، تصاویری از قیام مردم داشت. وقایع ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ و ۲۱ و ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، بر تمبرها ترسیم شد، که به نوعی مراحل گوناگون مبارزه مردم را تا پیروزی انقلاب بیان می‌کرد.
برخی تمبرهای منتشر شده در سال 1359 به بزرگداشت شهید مطهری، علی شریعتی و آیت اللّه طالقانی، پیشگامان انقلاب اسلامی، اختصاص داشت. برخی تمبرهای منتشر شده پس از انقلاب به طور ویژه به کسانی اختصاص دارد که در حافظه تاریخی مردم به عنوان الگوی شهامت و مبارزه ثبت شده‌اند، مانند انتشار تمبر یکصدمین سالگرد تولد محمد مصدق در29 اسفند 1358/ته نقش تمبرهای ایران ــ که در دوره قاجار، تصویر شیر و خورشید و در دوره پهلوی، عبارت «دولت شاهنشاهی ایران» بود ــ در اردیبهشت 1360 به عبارت « جمهوری اسلامی ایران» تغییر یافت.
پس از انقلاب به جای تمبرهای ویژه جشن‌های 2500 ساله یا تاجگذاری، تمبرهایی به مناسبت اعیاد و مناسبت‌های مذهبی چاپ شد. تمبرهای ویژه هفته وحدت نیز به منظور همبستگی میان مذاهب اسلامی بارها به چاپ رسید. حمایت از جنبش‌های اسلامی دیگر کشورها، همچون انتفاضه فلسطین و قیام مردم افغانستان، در این میان جایگاهی خاص دارد.
در دوره پهلوی، برخی اقدامات عبارت بود از چاپ تمبرهای فراوان با نقوش معماری باستانی ایرانی و تصاویر شاهان هخامنشی و ساسانی، اعلام تغییر نام پِرشیا به ایران و انتشار دوره تمبر با تصاویر ورزش‌های باستانی، بزرگداشت مفاخر و مشاهیر ایرانی همچون سعدی، رودکی و ابن سینا.
بر تمبرهای پس از انقلاب، موضوع شهادت، به صورت گوناگون تصویر شده است؛ از جمله تمبرهای بزرگداشت پیشگامان انقلاب اسلامی و شهدای جنگ تحمیلی و شهیدان نهضت‌های اسلامی سایر کشورها. جنگ تحمیلی و پیامدهای آن نیز موضوع بسیاری از تمبرهاست. برخی از این تمبرها رویدادهای مهم جنگ را بازگو می کند.
امروزه، چند انجمن دوستدار تمبر فیلاتلی در زمینه گردآوری و مطالعه تمبرهای ایرانی فعالیت می‌کنند، از جمله انجمن دوستداران تمبر اصیل و انجمن مطالعاتی دوستداران تمبر ایران. مجلاتی اختصاصی نیز چون جام تمبر، تمبر و پیام تمبر در ایران به طور متناوب چاپ شده است.

انواع تمبرها :

1- تمبر جاری (پستی) :

به تمبرهائی می‌گویند که تحت عنوان موضوعی خاص، در تیراژی نامحدود برای مصارف عمومی پست منتشر می‌شود. تمبر جاری یا « سری‌های پستی » ممکن است بارها تجدید چاپ گردد و قیمت روی آن مطابق تعرفه‌های جاری پست تعیین می‌گردد.

2- تمبر یادگاری :

تمبری است که به مناسبتی خاص و برخلاف تمبرهای جاری در تیراژ محدود منتشر می گردد.

3- تمبرهای خیریه( نیکوکاری ) :

این نوع تمبر جهت کمک به سازمان‌های خیریه و آسیب دیدگان چاپ و به مصرف پست می‌رسید.

4- تمبر امانات :

جهت ارسال محموله‌های پستی از شهری به شهر دیگر روی بسته‌ها و یا قبوض رسید پستی تمبر امانات را الصاق می‌کردند تا محموله‌های مورد نظر به مقصد برسد.

5- معرفی تمبر شخصی :

ارسال نامه از سالهای دور یکی از روشهای ارتباط افراد با یکدیگر بوده و شاید بتوان آنرا قدیمیترین راه ارتباط افراد با یکدیگر دانست.
همانطور که می‌دانیم، برای ارسال نامه از یک نقطه به نقطه دیگر از تمبر استفاده می‌شود و بدلیل سابقه طولانی استفاده از تمبر بسیاری از مردم جهان اقدام به جمع آوری تمبر های انتشار یافته کردند و کلکسیون های بی‌نظیری در سراسر جهان بوجود آوردند بطوریکه در بعضی از این کلکسیون‌ها تمبرهای منحصربفردی وجود دارد.
حتی با پیشرفت روزافزون تکنولوژی و ارتباطات و مهیا بودن ارسال نامه به روشهای
پیشرفته و الکترونیکی باز هم استفاده از نامه به همان شیوه سنتی ادامه دارد و
همچنین استفاده از تمبر نیز در بین عموم مردم رواج داشته و کلکسیونرهای بسیاری
به دنبال جمع آوری تمبر می‌باشند.
تمبرهای ایران به چهار دوره ی زمانی بخش می‌شوند:
1- دوره ی اول: ازسال1247 دوره ی قاجار (از ناصرالدین شاه تا احمد شاه)
2- دوره ی دوم: از سال 1304 (پهلوی اول-رضاشاه)
3- دوره ی سوم: از سال 1320( هلوی دوم- محمد رضا شاه)
4- دوره ی چهارم:از سال 1358(جمهوری اسلامی ایران)