مترجم: حسن صفاری
ژولیوس سزار بیش از ناپلئون فهیمده بود که باید دستگاهی برای ایجاد ارتباط سریع به وجود آورد. جای آن دارد که این نکته ی غیر عادی ما را به تفکر وا دارد که در روم از نتیجه ی جنگ فارسال (1) Pharsale خیلی زودتر با خبر شدند تا هیجده قرن بعد در پاریس راجع به نتیجه ی جنگ آئوسترلیتر! حتی گلوآهای خشن نیز توانسته بودند وسیله ی ارتباط سریع به وجود آورند و در کمتر از دوازده ساعت پیاپی را که از اورلئان صادر شده بود به ژرگووی (2) Gergovie برسانند. شرح این واقعه در کتابی که ژول سزار نوشته است به نام «درباره ی جنگهای کل، De bello gallico مندرج است.
چه رومیان و چه گلوآها به این منظور نوعی تلگراف به کار می بردند که گر چه ساده و ابتدایی بود لیکن در نقل اخبار به مراتب از بهترین سواران سریعتر عمل می کرد این تلگراف عبارت از مشعلهای مشتعلی بود که شب ها ظاهر می ساختند و طبق علائم و قراردادهایی که داشتند به وسیله ی آن مذاکره می نمودند و یا به وسیله ی علائم راتا هر جا که مایل بودند از تپه ای به تپه ی دیگر منتقل می ساختند.
حقیقت آن است که این نوع مخابره ی تلگرافی همانقدر قدیمی است که وجود آدمی بر روی کره ی خاک. با همین روش بود که آگاممنون Agamemnon (3) تصرف شهر تروآ را به کلیتم نستر Clitemnestre (4) اطلاع داد و آنگاه روش مزبور به وسیله ی انه Enee(5) متخصص فن تاکتیک و پولیب Polybe(6) و مردم سرزمین چین و اقوام سیت و فینقی ها و غیره اصلاح شد. قوم اخیر فن مزبور را به رومیان آموختند و آنان در تمام خطه ی امپراطوری عظیم خود از آن استفاده های مهمی کردند و گذشته از آن مگر نه این موضوع حقیقت دارد که آنان در دیوار بزرگی که، ما بین مصب رودخانه های گلاید (7) Clyde و تاین (8) Tyne، تمام خاک اسکاتلند را از انگلستان جدا می ساخت لوله های صوتی از جنس خاک یا مفرغ نصب کردند و به این وسیله نوعی تلفون واقعی به وجود آوردند که با کمک آن پست های مرتب سربازان، که یک مایل به یک مایل فاصله از یکدیگر قرار داشتند، می توانستند با هم ارتباط حاصل کنند؟
تمام این فنون استادانه در دوران هجوم قبایل خارجی به خاک اروپا معدوم گردید. فقط از قرن هفدهم بود که در بعضی نقاط اروپا برخی از اهل فن که تابع افکار دوران خود نبودند شروع به تجاربی کردند تا این فنون قدیمی را از نو زنده سازند.
بعد از کوششی که ریشه Richer و گاسپار شوت Gaspard Schott در قرن شانزدهم به عمل آوردند اولین ابداعی که ارزش تذکار دارد آن است که در سال 1684 به وسیله ی هوک انجام گرفت و این همان دانشمند بزرگی است که قبلاً از او گفتگو کردیم و وفور ابداعاتش را فقط می توان با خلق و خوی کریه وی مقایسه کرد. روش هوک به طور ساده عبارت از آن بود که علاماتی را که جانشین حروف الفبا می شدند یکی در پی دیگری در هوا بلند کنند. چهار سال بعد، این روش به وسیله ی دانشمند دیگری، که نیز آن را هم می شناسیم، و آمونتون Amontons نام داشت اصلاح شد اما آزمایشی که در حضور عموم انجام گرفت وضع تأسف آور و رقت انگیزی به خود گرفت. این آزمایش با حضور ولیعهد انجام گرفت که گروهی از اشراف بزرگ و درخشان در پی او بودند، اما دانشمند بیچاره که گذشته از آن کر هم بود چنان دچار وحشت شد که حتی نتوانست دستگاه خود را به کار اندازد.
این تجارب فقط بعد از سه چهار قرن بار دیگر تکرار شدند. کسانی که بیش از همه در این راه کوشش کردند عبارتند از :
فیزیک دان اهل ژنو لزاژ Lesage در سال 1774، استاد فرانسوی دوپویی Dupuis که فصاحت او در ایراد خطبه به زبان لاتینی مشهور بود در سال 1778، لنگه Linguet از اهل فرانسه که از اهل جدل و مباحثه بود و عاقبت در باستی محبوس شد در سال 1780 ، افسر نیروی دریایی کوره ژول Courrejolles در سال 1783، فیزیک دان فرانسوی لومند Lomond در 1787 و معلم آلمانی برگشتر اسر Bergstrasser در همین سال، مهندس بتانکور Bettancourt، در اسپانیا به سال 1788، کشیش فرانسوی شاپ در سال 1790، رایزر Reiser آلمانی در سال 1794 و بالاخره سالوآSalua از اهل اسپانیا در سال 1796.
همه ی این مخترعین بدیع و روشن فکر کوششهای قابل ملاحظه ای در این باره انجام دادند که چه از لحاظ تعداد و چه از نظر تنوع فکری شایان توجه بوده اند.
برخی از این دستگاههای تلگرافی بیشتر جنبه ی شوخی و مزاح داشتند از قبیل دستگاه برگشتراسر که علامات آن برای مخابره، به وسیله ی شلیک توپ به اطلاع می رسید! برخی دیگر هنوز برای دوران خود تناسب نداشتند و دچار مرگ مفاجات شدند از قبیل دستگاه لزاژ که در واقع تلگراف الکتریکی بوده است. بر عکس در بعضی دیگر از آن ها فقط می بایست اصلاحات جزوی به عمل آورند تا بلافاصله قابل استفاده شوند از قبیل دستگاهی که به وسیله ی شاپ ابداع شد.
کلود شاپ Claude chappe (1805-1767) هنگامی که شاگرد مدرسه بود روزهای تعطیل خود را صرف ابداع روشی می کرد که بتواند از راه دور با برادران خود مخابره کند. اساس روش او این بود که خط کش دواری را بر روی پایه ای نصب می کرد و بر هر یک از دو انتهای آن خط کش متحرک دیگری نصب می نمود و به وسیله ی این دستگاه به انتقال علاماتی می پرداخت که آنها را به کمک دفتر کشف رمزی که در اختیار داشتند تبدیل به حروف می کردند. بدون تردید این اشتغال کودکانه تأثیر شدیدی در ذهن شاپ جوان باقی گذاشت زیرا به محض اینکه به سن رشد رسید تمام اوقات فرصت و بیکاری خود را صرف این کار می نمود. حقیقت آن است که وی در دوران جوانی ابتدا کوشش کرد که تلگراف صوتی و سپس تلگراف الکتریکی اختراع کند و چون در این راه به موفقیت های قابل ملاحظه ای نائل نشد مجدداً به روش دوران کودکی خود رجوع کرد. بر عکس، وی از تجاربی که در سال 1791 به اتفاق برادران خود در مسقط الرأس خویش سارت (8) Sartheانجام داد نهایت رضایت را داشت و به احتمال قوی حق داشت که از آن راضی باشد، زیرا چون اختراع خود را به کنوانسیون تسلیم کرد، دستور دادند که آزمایشی رسمی در خصوص آن انجام گیرد.
به این منظور بازیچه ی دوران گذشته را بزرگ کرده و به جای خط کش چوبی کوچک قدیم میله ای به طول چهار متر در رأس تیر چوبی بلندی قرار داده بودند که می توانست بدور آن دوران کند. در هر یک از دو انتهای این میله انشعابی به طول یک متر قرار داشت که میتوانست اوضاع متفاوت اختیار کند. مجموعه ی این دستگاه را بر روی برجی نصب کرده بودند. در طبقه ی تحتانی این برج کارگری، که اصطلاحاً او را «ساکن» می نامیدند، می توانست با کمک سلسله ای از طنابها و سیم ها میله های مزبور را به تمام صورتهایی که در دفترچه ی کشف رمز معینی ثبت شده بود در آورد. دستگاه مزبور روز 12 ژویه ی سال 1793 در مقابل مأمورین کنوانسیون به کار پرداخت و به این وسیله توانستند در مدتی کمتر از یازده دقیقه ما بین منیل مونتان (9) Menilmontant ونقطه ی دیگری که در 35 کیلومتر فاصله از آن قرار داشت به مخابره بپردازند و جواب دریافت دارند. توفیقی که از این راه حاصل شد آن قدر جالب بود که کنوانسیون بلافاصله شاپ را به سمت مهندس تلگراف منصوب کرد و برای او اجرتی معادل 5 لیور و ده شاهی در هر روز معین نمود و تصمیم گرفتند که با نهایت تعجیل دو خط تلگرافی بوجود آورند.
افتتاح اولین خط تلگرافی مزبور ما بین شهرهای لیل و پاریس را می توان یکی از مراحل پر افتخار تاریخ فرانسه و تاریخ صنعت محسوب داشت: در روز اول ماه سپتامبر سال 1794 هنگامی که جلسه ی کنوانسیون تازه تشکیل شده بود کارنو پشت میز خطابه قرار گرفت و فریاد بر آورد: « همشهریهای عزیز، این است خبر مهمی که در همین لحظه، به وسیله ی خط تلگرافی که به دستور شما ما بین پاریس ولیل برقرار شده، به ما رسیده است: کونده (10) Conde بار دیگر به جمهوری بازگشته است؛ مراسم رسمی تسلیم قوا صبح امروز در ساعت 6 به عمل آمد. مجلس بلافاصله تصمیم گرفت که تلگراف رسمی تبریک و تشکری به ارتش شمال بفرستد. تلگراف مزبور مخابره شد و جلسه ی مجلس هنوز خاتمه نیافته بود که جواب این تلگراف دومی نیز به ایشان واصل شد.
پی نوشت ها :
1- فارسال شهری بود که در قدیم در ناحیه ی تسالی در جنوب شبه جزیره ی یونان قرار داشت. در سال 48 قبل از میلاد مسیح ژول سزار (قیصر) در این محل به طور قطع پومپه را شکست داد. صد و پنجاه سال بعد از این تاریخ لوکن شاعر رومی حماسه ی قهرمانی به نام فارسال در شرح فتوحات مزبور سرود که از فصیح ترین اشعار ادبیات لاتینی می باشد. «یادداشت مترجم»
2- ژرگووی شهری بود در کشور قدیم گل که در ناحیه ای از فرانسه که امروزه ایالت پویی دودوم نامیده می شود قرار داشت. در سال 52 قبل از میلاد سردار گل به نام ورسین ژلوریکس این شهر را در مقابل قشون ژول سزار حفظ کرد ولی چندی بعد چون کمک لازم به او نرسید اسیر رومیان شد و به روم منتقل گردید و بعد از شش سال اسارت او را اعدام کردند. «یادداشت مترجم»
3- آگاممنون پادشاه افسانه ای کشورمیسن در یونان و کلیتم نستر زوجه ی او بوده است.شجاعان یونانی تحت ریاست او شهر تروآ را محاصره و فتح کردند. داستان فتح تروآ و شرح حال آگاممنون از زیباترین اساطیر یونانی است. و اشیل شاعر یونانی در یکی از زیباترین تراژدیهای خود بنام آگاممنون شرح داده که چگونه وی پسر خود ایفی ژنی را قربانی کرد و به دست زوجه ی خود کشته شد. «یادداشت مترجم»
4- انه سرداری از اهل شهر تروآ و فرزند ونوس و آتشیز بود که از شهر مزبور در مقابل یونانیان دفاع کرد و سپس به روم گریخت. «یادداشت مترجم»
5- پولیب(205 تا 125 قبل از میلاد مسیح) مورخ یونانی بود که به عنوان گروگان به روم فرستاده شد و مدت شانزده سال اسیر بود. این شخص دوره ی تاریخی در چهل جلد نوشته است که فقط 5 جلد آن بدست ما رسیده و ازمهمترین آثار دوران عتیق است. «یادداشت مترجم»
6- کلاید رودخانه ای است در اسکاتلند به طول 200 کیلومتر که از شهر گلاسگو می گذرد و به دریای ایرلند می ریزد. «یادداشت مترجم»
7- تاین روخانه ای است که از کوههای شمالی انگلستان سرچشمه می گیرد و شهر نیوکاستل را مشروب می کند و به دریای شمال می ریزد، طول این رودخانه 60 کیلومتر است. «یادداشت مترجم»
8- سارت یکی از ایالات فرانسه در شمال غربی آن شکور و مرکز آن شهر لومان است در این منطقه جنگل های بزرگ وجود دارد و محصول عمده ی آن غلات و مو است لیکن بزرگترین منبع عواید آن گله داری می باشد وا ز این لحاظ از مهمترین مناطق فرانسه است. «یادداشت مترجم»
9- منیل مونتان قریه ای بود در شمال شرقی پاریس که ا مروزه کاملاً در داخل شهر مزبور قرار گرفته است. این منطقه یکی از جالب ترین محلات پاریس است زیرا اولاً بر روی تپه ی بلندی واقع شده و مشرف بر تمام نواحی اطراف است ثانیاً وضع کهنه و قدیمی خود را کاملاً حفظ کرده است به طوری که می توان آن را شهر مستقلی در داخل پاریس دانست.
«یادداشت مترجم»
10- شهر کونده که نباید آن را با شهر کوچک دیگری به همین نام در نزدیکی پاریس اشتباه کرد منطقه ی زغال خیزی است در ایالت شمال در فرانسه، باید دانست که یکی از قدیمی ترین خانواده های شاهزادگان فرانسه نیز کونده نام دارد. «یادداشت مترجم»
