على دوران کودکى و نوجوانى را تحت تربیت درست خانواده سپرى کرد. با خواندن ، نوشتن ، قرآن ، نماز و احکام شرعى آشنا شد و در پانزده سالگى سال ( 1321) وارد حوزه علمیه قم شد و در مدرسه فیضیه حجره اى تهیه نمود.
على در حوزه علمیه قم به تحصیلات خود ادامه داد و در نهایت تنگدستى از تحصیل دست برنداشت . مقدمات علوم اسلامى را نزد استادانى فرزانه مانند آیت الله صدوقى فراگرفت و از محضر استادان اخلاق حوزه علمیه قم بهره جست . او از ابتداى طلبگى به تهذیب اخلاق ، ساده زیستى ، نظم و استفاده از فرصتها اهمیت بسیار مى داد. پشتکار او موجب شد تا دروس مقدمات و سطح حوزه را به پایان برساند و وارد عالى ترین مرحله دروس حوزه شود. على سالها در درس خارج آیت الله بروجردى و امام خمینى شرکت کرد و از خرمن دانش آنها، خوشه ها چید.
بسیارى از خطبه هاى نهج البلاغه را حفظ بود. علاقه بسیارى به اهل بیت داشت و همواره در مجالس سوگوارى شرکت مى کرد. بسیار محتاط بود و از غیبت و دروغ بسیار پرهیز مى جست و به درس و بحث علاقه وافرى نشان مى داد.
گلى در بوستان حوزه
علامه طباطبایى با ورود به حوزه علمیه قم فلسفه را در حوزه احیا کرد، قدوسى مقدمه اى از دروس هیئت و فلسفه را نزد او فراگرفت. اخلاق ، علم و فروتنى علامه طباطبایى همه شاگردانش را شیفته خود ساخته بود. وى پس از آشنایى با سجایاى عالى عرفانى استاد، از هر فرصتى استفاده مى جست و از رهنمودهاى اخلاقى آن عارف وارسته ، براى تهذیب نفس استفاده مى نمود.
شهید قدوسى روز به روز به علامه طباطبایى علاقه مندتر مى شد. او از رهنمودهاى سازنده اخلاقى استاد بخوبى استفاده کرد و بدین سان توانست تحت تربیت او، به خود سازى بپردازد.
مجاهد پیرو امام
آیت الله قدوسى با اندیشه هاى سیاسى امام خمینى بخوبى آشنا بود. او پس از افشاگیریهاى امام خمینى در سال 1341 که علیه لایحه کاپیتولاسیون و دیگر مصوبات خائنانه دولت و مجلس صورت پذیرفت ، هماره همدوش همفکرانش به پشتیبانى از قیام همت گماشت . او در قیام 15 خرداد 1342 و تبعید امام خمینی (رحمت الله علیه) در13 آبان 1342 همراه همه طلبه‌ها، استادان و مردم انقلابى به صحنه آمد و به مبارزه با رژیم پهلوى پرداخت .
اوج مبارزات آیت الله قدوسى در آن دوران ، همکارى گسترده او با هیاءت مدرسین بود. هیات مدرسین نخستین تشکیلات منسجم روحانیت بود که در سال1337 در زمان مرجعیت آیت الله العظمى بروجردى تاءسیس شده بود. این هیات در سالهاى 1342 - 1341 بسیار فعال بود. اعلامیه هاى فراوان از سوى هیاءت مدرسین در سراسر کشور پخش و جنایتهاى رژیم پهلوى برملا شد. هیات مدرسین با انتشار اعلامیه ها و پشتیبانى اساتید حوزه علمیه قم، نهضت امام خمینى (ره ) را به مردم آشکار ساخت .
این هیات که بعد به گروه یازده نفرى شهرت یافت (و امروزه با نام جامعه مدرسین شناخته مى شود) نخستین هسته مبارزه مخفى علیه رژیم پهلوى بود و در پوشش اهداف اصلاحى نظام آموزشى حوزه علمیه قم ، به فعالیتهاى سیاسى مى پرداخت . آیت الله قدوسى از بنیانگزاران این هیات بود. هیات مدرسین در سال 1345 به دست ساواک کشف و افراد آن تحت تعقیب ماموران پهلوى قرار گرفتند. آیت الله قدوسى در این ماجرا دستگیر شد. اما چون ساواک نتوانسته بود مدارکى علیه او پیدا کند، پس از چند ماه از زندان آزاد شد.
آیت الله قدوسى پس از آزادى ، در تابستان 1345 به زادگاه خود برگشت و به اقامه نماز جماعت در مسجد جامع نهاوند پرداخت . او پس از نماز منبر مى رفت و همیشه در ضمن سخنرانى از امام خمینى (ره ) یاد مى کرد. ساواک چند بار به وى تذکر داد که نباید اسمى از امام برده شود اما او نمى پذیرفت . بدین علت سخنرانى او تعطیل شد و آیت الله قدوسى به قم برگشت .
از پایگاه فضیلت تا شهادت
ایام پدیدارى مدرسه حقانى از فصول درخشان زندگى آیت الله قدوسى است . آیت الله قدوسى با همفکرى برخى از استادان برجسته انقلابى حوزه علمیه در پى تغییرات بنیادى در ساختار ادارى - آموزشى حوزه علمیه قم برمى آید. بدین خاطر تصمیم مى گیرند نقشه خود را ابتدا در مدرسه اى آغاز نمایند تا پس از موفقیت ، در سراسر حوزه هاى علمیه اجرا نمایند. آیت الله العظمى میلانى که با برنامه هاى اصلاحى آنان موافق بود مدرسه علمیه اى را در قم به آنها واگذار مى نماید.
مدرسه حقانى در سال 1343 با مدیریت آیت الله قدوسى و با همکارى شهید بهشتى ، آیت الله مصابح یزدى و آیت الله جنتى آغاز به کار مى نماید. آیت الله قدوسى با دعوت از اساتیدى با تجربه و انقلابى مانند آیت الله مشکینى ، آیت الله جنتى و سایرعلما بنیه علمى مدرسه را تقویت نمود. نظم در حوزه هاى علمیه در جایگاه خود قرار نداشت . مدرسه حقانى نخستین مدرسه علمیه قم بود که بسیار منظم بود. آیت الله قدوسى نظم شدیدى را در مدرسه به اجرا درآورد. و در مدت چهارده سال اداره مدرسه ، هماره به رعایت مقررات مقید بود.
حضور و غیاب در کلاس ، برگزارى امتحانات و پیگیرى مدام رشد علمى - اخلاقى طلاب از امتیازات این مدرسه بود.
اندک اندک آوازه مدرسه حقانى به همه جا پخش شد. بسیارى از جوانان به این مدرسه روى آوردند و تجمع انبوه استادان جوان و انقلابى در مدرسه ، ساواک را به هراس انداخت . مدرسه حقانى پایگاه مبارزان شناخته شده بود. ساواک بارها به مدرسه حمله کرد، اما به دلیل مدیریت کارآمد آیت الله قدوسى کارى از پیش نبرد.
در آن زمان آموزش زبان انگلیسى در حوزه هاى علمیه مطلوب نبود اما در مدرسه حقانى براى آشنایى طلاب با زبانهاى خارجى ، به این مهم اقدام ورزید. برخى از دروس دانشگاهى مانند جامعه شناسى ، روان شناسى و اقتصاد نیز در این مدرسه از سوى استادان دانشگاه تدریس مى شد.
برخى از کتابهاى درسى حوزه ، کتابهاى آموزشى نبودند. سبک نگارش آنها براى تدریس مناسب نبود و بسیار از متون درسى براى قرنهاى پیشین تدوین شده بود. مدرسه حقانى نخستین گام را براى تغییر کتب درسى برداشت. کتاب صرف ساده، بسیار شیوا و روان از سوى دو تن از استادان مدرسه تدوین شد و به عنوان متن درسى در مدرسه تدریس گردید.
آیت الله قدوسى هماره طلبه ها را به تهذیب اخلاق سفارش مى کرد. درسهاى اخلاق او، هر هفته روح تشنه طلاب را با پندهاى آسمانى سیراب مى ساخت . خطبه همام و برخى دیگر از سخنان روح بخش امام على علیه السلام را براى طلبه ها، از حفظ مى خواند و با صدایى لرزان و چشمانى گریان طلاب را با اوصاف پرهیزگاران آشنا مى ساخت.
قدوسى با تمام توان در راه پیشبرد هدفهاى اصلاحى مدرسه تلاش مى کرد. رهبر انقلاب ، حضرت آیت الله العظمى خامنه اى در این باره فرموده است:
" چند خصوصیت در ایشان وجود داشت . که نه تنها من ، بلکه همه را جذب مى کرد، یکى از آنها صداقت و صفاى این مرد بود... خصوصیت دوم پرکارى و پشتکارى ایشان بود... اگر ریاست مدرسه حقانى با کسى غیر از آقاى قدوسى بود من باور نمى کردم که این مدرسه به این اندازه از ارزش و آثار مى رسید.
مدرسه حقانى از زمانى که آیت الله قدوسى مدیریت آن را بر عهده گرفت ، تا پیروزى انقلاب اسلامى ، یکى از سنگرهاى مبارزه در برابر رژیم پهلوى بود. طلاب مدرسه همگى مقلد امام بودند. ساواک بارها به مدرسه یورش برد و شمارى از طلبه ها را دستگیر کرد. بسیارى از اعلامیه ها در این مدرسه تکثیر مى شد.
مدرسه حقانى، مدرسه علمیه نمونه قم بود. نظام آموزشى و ادارى مدرسه چنان به موفقیت رسید که متولیان بسیارى از مدارس علمیه قم و مشهد از الگوى موفق این مدرسه درس گرفته ، و به اصلاح نظام ادارى - آموزشى مدارس پرداختند.
بسیارى از طلاب جوان ، با علم ، خوشفکر، متقى و آگاه به مسائل سیاسى این مدرسه ، پس از پیروزى انقلاب اسلامى در مسؤولیتهاى اجرایى ، قضایى و سیاسى ، خدمتهاى شایانى به انقلاب نمودند. "
این مجاهد نستوه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، از طرف امام خمینی (رحمت الله علیه) به دادستانی کل انقلاب اسلامی، منصوب شد و در این سنگر به خدمت پرداخت. سرانجام این عالم ربانی در اثر انفجاری توسط منافقین کوردل به فیض شهادت نائل آمد و در حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) به خاک سپرده شد . روحش شاد و یادش گرامی باد .
منبع: مجتمع فرهنگی آموزشی علامه طباطبایی
شهید آیت الله قدوسی؛ زندگینامه آیت الله قدوسی؛ ویژگیهای آیت الله قدوسی
/ج
