امروزه نمی توان از کنار مسأله ی ورزش به سادگی گذشت، زیرا امری رایج در سراسر جهان بوده و گروه زیادی در اشکال مختلف با آن سروکار دارند؛ برخی از مردم، ورزش کار حرفه ای اند و گروهی دیگر غیر حرفه ای و آماتور. گروهی علاقه مند به تماشای برنامه ها، مسابقات و نمایش های ورزشی بوده، و عده ای نیز از راه ورزش، امور زندگی خویش را می گذرانند.

با توجه به اهمیت روز افزون ورزش در جامعه ی امروزی، در اینجا به اختصار به پاره ای از اهداف و فواید ورزش اشاره می کنیم:

1. زدودن کسالت و تنبلی و ایجاد نشاط و شادابی؛

2. تقویت روحیه ی شجاعت، ازخودگذشتگی، مبارزه با ظالم و دفاع از مظلوم؛

3. افزایش توان رزمی و نظامی؛

4. مبارزه با مسئله ی بی کاری و عوارض منفی ناشی از آن (از طریق پر کردن اوقات فراغت، و نیز از راه صرف انرژی مازاد نوجوانان و جوانان و هم از طریق ایجاد مشاغل ورزشی)؛

شهید مطهری مطلبی را در رابطه با عوارض منفی بی کاری تحت عنوان «زن و غیبت» مطرح نموده، می گوید:

زن ها در قدیم مشهور بودند که زیاد غیبت می کنند. شاید این به عنوان یک خصلت زنانه، معروف شده بود که زن طبیعتش این است و جنساً غیبت کن است، در صورتی که چنین چیزی نیست، زن و مرد فرق نمی کنند.

علتش این بود که زن - مخصوصاً زن های متعیّنات، زن هایی که کلفت داشته اند و در خانه، همه ی کارهایشان را کلفت و نوکر انجام می داد - هیچ شغلی و هیچ کاری، نه داخلی و نه خارجی نداشت، صبح تا شب باید بنشیند و هیچ کاری نکند.

کتاب هم که مطالعه نمی کرده و اهل علم هم که نبوده، باید یک زن هم شأن خود پیدا کند، با آن زن چه می کند؟ راهی غیر از غیبت کردن به رویشان باز نبوده، و این برایشان یک امر ضروری بوده؛ یعنی اگر غیبت نمی کردند، واقعاً بدبخت و بیچاره بودند. ¹

توجه

البته منظور مولف برای آوردن این کلام از استاد مطهری این است که خانم‌های دوره‌های پیشین به جهت اینکه راهی به رویشان باز نبود حتی برای ورزش کردن، هم سلامت جسمانی‌شان در خطر بود و هم ناخواسته چون تحرکی نداشتند دچار اضافه وزن و بیماری‌های مربوط به کندی و کسلی بدن می‌شدند و آسیب های جدی میدیدند به لحاظ وضع جسمانی و سلامت انسانی.

لذا آن چیزی که آنها را به خود سرگرم می‌کرد آن چیزی بوده است که در آن ایام در رده‌ی بالای فهرست سرگرمی‌های مخصوص خانم‌ها قرار داشته و رقابتی هم در نوع عوض کردنش نبوده، زیرا هر پیشنهاد دیگری چون ورزش کردن و داشت اندامی مناسب( آنچه که امروز سبک زندگی و استایل زندگی اجتماعی بیشتر میپسندد )احتمالا با تمسخر از سوی جمعیت بانوان دارای قدرت روبرو می‌شده است، و با مخالفت جدی جامعه‌ی مردسالار.

ابعاد دیگر ورزش و شرکت در گردهمایی‌های بزرگ ورزشی بین‌المللی

بعد سیاسی ورزش در سطح بین المللی؛ به عنوان مثال، شرکت یا عدم شرکت تیم های ورزشی کشوری در کشور دیگر، گاه جنبه ی سیاسی داشته و به معنای دوستی، دشمنی، اعتراض و ... تلقی می شود؛

ارضا و کنترل غریزه ی قدرت طلبی، برتری جویی و مبارزه ؛

انجام بهتر، بیشتر و راحت تر عباداتی، از قبیل نماز، روزه، حج و جهاد؛

آمیزش با دیگران در محیط صمیمانه و مطلوب ورزشی به منظور ایجاد روابط انسانی و شکل گیری دوستی ها؛ ²

تحرک بخشیدن به ویژه در کودکان که لازمه ی رشد است؛

بالا بردن ضریب سلامت و توانمندی جسمانی.

پیامبر گرامی اسلام (ص) درباره ی حقّ بدن بر انسان می فرماید:
اِنَّ لِرَبّکَ عَلَیکَ حَقّاً، وَ اِنَّ لِجَسَدِکَ عَلَیکَ حَقّاً وَ لِاَهلِکَ عَلَیکَ حَقّاً؛ ³

پروردگارت بر تو حقّی دارد، و بدنت بر تو حقّی دارد، و خانواده ات [نیز] بر تو حقّی دارد.

آن چه در این حدیث ارزنده، قابل توجه است، این که ارزش جسم و بدن از دیدگاه پیامبر بزرگوار اسلام به حدی است که حق بدن را در ردیف حق پروردگار و حق خانواده دانسته است. به طور مسلم، زمانی انسان می تواند حق پروردگار و خانواده ی خویش را به بهترین نحو ادا کند، که از بدنی سالم و نیرومند برخوردار باشد. (4)

پاره ای از فواید جسمانی ورزش

1. متعادل نگه داشتن وزن بدن؛

2. جلوگیری از بیماری های قلب و عروق؛

3. افزایش توانایی بدن برای انجام کارهای روزانه؛

4. تقویت ماهیچه ها: ماهیچه های قوی برای نگه داشتن ساختار بدن و نیز برای حرکت، ضروری هستند. ورزش کردن به طور منظم، باعث به کار افتادن ماهیچه ها و آماده بودن آن‌ها برای

5. انجام کارهای ضروری می شود. هم چنین ورزش باعث افزایش حجم ماهیچه ها می شود؛

6. افزایش توانایی برای انجام کارهای بدنی به مدّت طولانی:

توانایی بدن برای انجام فعالیت های شدید یا طولانی، بستگی به این دارد که چقدر ورزش می کنیم. البته برای انجام ورزش باید مصمم بوده و از اراده ی کافی برخوردار باشیم؛

7. افزایش قابلیت انعطاف پذیری بدن:

توانایی خم کردن بخش های بدن، نشان دهنده ی میزان قابلیت انعطاف آن است. قابلیت انعطاف رباط ها و مقدار حرکت استخوان ها در محل مفصل ها، قابلیت انعطاف بدن را تعیین می کند. ورزش کردن باعث می شود قابلیت انعطاف رابط های بدن ما افزایش یابد. ماهیچه هایی نیز که کمتر ورزش کرده اند، در محدود کردن توانایی انعطاف بدن نقش دارند.

8. ایجاد وزن متعادل:

داشتن وزن متناسب با انجام ورزش منظم، امکان پذیر است. اشخاص چاق که چربی بدنشان بیشتر از افراد معمولی است با ورزش می توانند این چربی ها را مصرف کنند. البته تغذیه نیز در ایجاد وزن متعادل نقش مهمّی دارد.

9. افزایش کارآمدی دستگاه تنفسی:

از آن جا که هنگام ورزش، ماهیچه ها به اکسیژن بیشتری احتیاج دارند، تنفس شدیدتر و تندتر می شود، در نتیجه، ماهیچه های تنفسی در اثر کار شدیدتر تقویت می شوند. افراد ورزشکار، آهسته تر، اما عمیق تر ازکسانی که کمتر ورزش می کنند نفس می کشند؛

10. کارآمدتر کردن دستگاه گردش خون:

هنگام ورزش، ضربان های قلب، تندتر و شدیدتر می شود. بنابراین، توانایی ماهیچه ی قلبی افزایش می یابد. علاوه بر این، ورزش منظم باعث می شود، تعداد ضربان های قلب پس از ورزش، سریع تر به میزان عادی باز گردد.

11. هم چنین ورزش باعث افزایش کارآیی رگ های کُرونری (رگ های غذا دهنده ی ماهیچه ی قلب) می شود. این رگ ها به خود ماهیچه ی قلب خون می رسانند.

12. مقدار خونی که پس از هر انقباض قلب از قلب افراد ورزشکار خارج می شود، بیشتر از افرادی است که کمتر ورزش می کنند. هم چنین میزان توانایی دستگاه گردش خون در رساندن خون بیشتر به ماهیچه ها، به میزان ورزش روزانه بستگی دارد.

13. قلب افراد ورزشکار در هر دقیقه، ممکن است فقط 40 بار بزند، در حالی که این عدد در افراد معمولی 70-80 است؛ (5)

14. درمان بیماری ها:

بسیاری از بیماری ها را می توانیم به وسیله ی ورزش درمان نموده و یا از وقوع آن جلوگیری نماییم. (6) ورزش، مقاومت بدن را در برابر بیماری های مختلف افزایش می دهد؛

15. جلوگیری از خستگی های زودرس جسمانی؛

16. ایجاد طراوت و شادابی پوست بدن؛

17. افزایش انرژی برای انجام فعالیت های مختلف روزانه؛ (7)

18. افزایش طول عمر؛

19. برطرف کردن نقایص جسمانی و ایجاد تناسب در اندام ها؛

20. تعلیم مهارت های جسمانی: از این مهارت ها می توان در زندگی روزمرّه و موقعیت های تفریحی، به ویژه سنین پیری و بازنشستگی استفاده کرد.⁸

فواید پرورشی و اخلاقی ورزش ⁹

ورزش علاوه بر فواید جسمانی، از نظر پرورشی و اخلاقی نیز فواید بسیاری دارد که برخی از آن ها عبارتند از:

الف- پرورش روان و ایجاد زمینه برای استقلال شخصیّت، سعه ی صدر، همّت بلند، ایثار و فداکاری؛

ب- دستیابی به مراتب قوت قلب، جرأت، شهامت، استقامت و پایداری و تقویت روحیه؛

ج- رشد و پرورش رغبت های مثبت و جهت دهی آن ها به سوی خیر و کمال؛

د- توجه به کرامت و والایی خود و خویشتن داری در برابر نابسامانی ها و مفسده ها؛

ه‍- شناخت مسئولیت های انسانی و اسلامی و سعی در انجام هر چه بهتر تکالیف و وظایف خود؛

و- افزایش توان و قدرت تصمیم گیری سریع، عادلانه، اقتصادی و مشروع؛

ز- رشد و پرورش توجه و دقت، مقایسه و تشخیص و جهت دادن به آن ها؛

ح- خودداری از پذیرش تحمیلی افکار و عقاید مذموم و ارشاد و هدایت دیگران در صراط مستقیم.

فواید روانی ورزش

ورزش از نظر روانی نیز فواید متعددی دارد که پاره ای از آن ها عبارت است از:

الف- برقراری تعادل روانی و عاطفی از طریق کنترل هیجان ها واسترس (البته فعالیت های رقابتی اثر چندانی در این زمینه ندارد، حتی هیجان و استرس را افزایش می دهد)؛

ب- تأمین بهداشت روانی: پیش گیری از برخی عوارض روانی، مانند افسردگی و بیماری های روانی از طریق جلوگیری از انزوا و تنهایی؛

ج- کمک به درمان برخی عوارض روانی؛

د- کمک به توسعه ی مهارت های روانی، از قبیل آرام سازی و هدف مندی؛

ه‍- افزایش توانایی برخورد با مشکلات و استرس های روزمرّه از طریق دوری از عوامل استرس زا؛

و- افزایش نشاط و شادابی و لذت بردن از زندگی؛

ز- افزایش اعتماد به نفس و خودپنداری مثبت؛

ح- توسعه ی خصوصیات شخصیتی مثبت، از قبیل جوانمردی و شهامت؛

ط- یادگیری مهارت های ورزشی و لذت بردن از آن ها؛

ی- رشد عادت های روانی مطلوب، از قبیل انضباط، دقت، کنجکاوی و هدف مند بودن.

پی نوشت ها :

1- مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص 417-418.
2- شکوه نوابی نژاد، زن و ورزش، ص 59.
3- محمدرضا حکیمی، الحیاة، ج 3، ص 228 به نقل از: محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 70، ص 128.
4- ما در کتاب «ورزش در اسلام» با تفصیل بیشتری درباره ی آنچه گذشت بحث کرده ایم.
5- محمد کرام الدینی، زیست شناسی و آزمایشگاه (1)، ص 142.
6- برای اطلاع بیشتر در این باره، به منابعی که برای مطالعه ی بیشتر ذکر شده مراجعه فرمایید.
7- برگزیده ی مقالات علمی ورزش بانوان (1365-1375)، انجمن تحقیقات معاونت ورزش بانوان، ص 8.
8- محمدرضا اسماعیلی، اصول عمومی فعالیت های جسمانی، ص 4.
9- مهدی نمازی زاده و بهمن سلحشور، تربیت بدنی عمومی، ص 5.
10- محمدرضا اسماعیلی، اصول عمومی فعالیت های جسمانی،ص 4.