نویسنده: مریم موسوی
چند ماه پیش بینندگان یک مسابقه تلویزیونی به نام Jeopardy! در ایالات متحده آمریکا با پدیده عجیبی روبرو شدند. در این مسابقه ماشینی به نام واتسون دو تن از شرکت کنندگان سرسخت خود در این مسابقه را شکست داد.
آن روز شرکت کنندگان و بینندگان این برنامه در واقع شاهد تحولی شگرف در علم رایانه بودند، موضوعی که شاید کمتر بدان توجه کرده باشند، بی شک این تحول روش کار، برقراری ارتباط، خرید، بانکداری و در کل شیوه زندگی ما انسان ها را تغییر خواهد داد.
هوش مصنوعی عبارتی است گسترده و فراگیر. با این حال دانشمندان به ارائه تعریفی سطحی برای این عبارت اکتفا کرده اند. در این تعریف منظور از هوش مصنوعی همان توانایی کامپیوترها در رفتار کردن مانند انسان است. با این همه، محققین فعال در این زمینه توانسته اند طی سال های اخیر به پیشرفت های مهمی در این زمینه دست پیدا کنند و درنتیجه تعریف کلی از مفهوم هوش مصنوعی نیز کمی از حالت سطحی آن خارج شده است. این دانشمندان ابراز امیدواری کرده اند که در آینده ماشین ها بتوانند مانند انسان آموزش ببینند.
در سال های اخیر تحقیقات انجام شده در این زمینه بر روی ایجاد کاربردهای عملی مورد نیاز شرکت ها و دولت ها تمرکز داشته و به همین دلیل هیجانات بسیاری را هم در بخش خصوصی و هم دولتی ایجاد کرده است.
تحقیقات هوش مصنوعی شامل رشته هایی از قبیل علوم رایانه، ریاضیات، زیست شناسی، اخلاق، روانشناسی، و حتی فلسفه می باشد. امروزه دانشمندان سراسر جهان درتلاشند تا ماشین هایی بسازند که علاوه بر قدرت عقل، منطق، توانایی تحلیل و به کارگیری بصیرت را نیز دارند. شاید درک این مسأله برای بسیاری غیر ممکن باشد اما در حال حاضر نیز برخی جنبه های ساخت هوش مصنوعی محقق شده اند و از نتایج بدست آمده جستجو در جستجوگر گوگل گرفته تا ارائه پیشنهاد خرید کتاب به مشتریان توط سایت آمازون که بر مبنای عادات خرید آنها است.
بسیاری هوش مصنوعی را به فیلم های علمی تخیلی نظیر ماتریکس و ترمیناتور نسبت می دهند: فیلم هایی که در آن انسان ها با سیستم های رایانه ای هوشمند و آگاه در نبرد هستند. اما در حقیقت، هوش مصنوعی برای رسیدن به چنین مرحله ای راه درازی را در پیش دارد.
با این همه پیشرفت های عظیم حاصله و همچنین سرمایه گذاری های کلان در حوزه تحقیقات پیرامون هوش مصنوعی نویدبخش آن است که بالاخره آن روز موعود با تمام فرصت هایش فرا می رسد و در آن زمان نیاز به حفظ حریم خصوصی و کنترل های امنیتی پیش از هر زمان دیگری احساس می شود.
کشفیات صورت گرفته در حوزه هوش مصنوعی زمینه را برای پیشرفت های بی شمار دیگر آماده ساخته است و این پیشرفت پتانسیل لازم برای ایجاد تغییرات اساسی در جهان را دارا هستند. برای مثال روزی را تصور کنید که ربات ها جای سربازان را بگیرند یا روزی که در آن موتورهای جستجو مفهوم متون را درک می کنند و نتایج دقیق تری را به کاربر نشان می دهند و به موجب آن شرکت های تبلیغاتی نیز درست همان چیزی را در اختیار کاربر می گذارند که به دنبالش است.
به تعبیر Geoffrey Hinton متخصص علوم کامپیوتر در دانشگاه تورنتو که به عنوان یکی از سرشناس ترین متخصصین هوش مصنوعی در جهان مطرح است، علم کامپیوتر به سوی زمانی در حرکت است که ماشین ها از عهده هر آنچه که انسان توانایی انجامش را دارد بر می آیند و حتی بهتر و ارزان تر آن را به انجام می رسانند. اما پرسش اینجاست که این امر در چه زمانی محقق می شود؟
انسانی شدن کامپیوترها پرسش های مهمی را در مورد حفظ حریم خصوصی، امنیت، و افزایش شمار ماشین هایی که هوشی فراتر از هوش انسان دارند مطرح می کند. برای مثال بسیاری از طرفداران حقوق مصرف کننده از همین حالا نگرانی هایی را بابت حجم اطلاعات شخصی ذخیره شده توسط برنامه های کامپیوتری اعلام کرده اند، و این مسأله ای است که تنها از عهده توانمندی های پیشرفته هوش مصنوعی در کاوش داده بر می آید.
برخی نیز در مورد آینده هوش مصنوعی و توانایی دانشمندان برای برطرف ساختن بزرگ ترین چالش های موجود در این عرصه ابراز تردید کرده اند. به همین منظور انستیتوی تکنولوژی ماساچوست آمریکا اقدام به برگزاری جلسه بحث و گفت و گو در این باره نمود. در این جلسه برخی از مطرح ترین متخصصین هوش مصنوعی مدعی شدند که فعالیت های صورت گرفته در این زمینه از موضوع و هدف اصلی که همان ساخت ماشین های هوشمند است منحرف شده است.
طی سال های اخیر حوزه هوش مصنوعی بسیار پیشرفته شده و در مقایسه با سال های گذشته گسترش بیشتری داشته و همین امر منجر به پیدایش زیر شاخه های متعدد و حوزه های تحقیقاتی محدود در این رشته شده است. اکنون کار به جایی رسیده که دانشمندان به جای پاسخگویی به پرسش های اساسی در رابطه با نحوه هوشمندتر ساختن ماشین ها، وقت خود را صرف حل مسائل کاملاً اختصاصی و مشخص با استفاده از الگوریتم می کنند. علی رغم برخی نگرانی ها، پیشرفت های حاصله در زمینه هوش مصنوعی هیجانات فراوانی را در این زمینه ایجاد کرده است که علت آن هم وجود امکانات نامحدود و درنتیجه دقت بالاتر این فناوری برای انجام امور آن هم با هزینه پایین تر است. اوایل همین ماه بود که شرکت Apple اعلام کرد که به زودی از قابلیت جدید تشخیص صدای خود در نسخه بعدی iOS پرده برداری می کند و خاطر نشان می شود که فناوری تشخیص صدا از جمله بخش های مهم در زمینه هوش مصنوعی است. شرکت گوگل هم در تلاش است تا با اعمال نفوذ در قانون، پای خودروهای بدون سرنشین را به ایالت Nevada آمریکا باز کند و در این صورت این ایالت نخستین نقطه جهان خواهد بود که چنین فناوری را به خود دیده است. همچنین یک شرکت تولید کننده فناوری های روباتیک به نام iRobot نیز اخیراً اعلام کرده است که قراردادی 230 میلیون دلاری در همین زمینه با نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا به امضا رسانده است.
گسترش روزافزون زیر شاخه ای از علم هوش مصنوعی به نام یادگیری ماشین، سرمایه گذاری ها در این بخش را به میزان قابل ملاحظه ای افزایش داده است. در این علم از الگوریتم های بسیار پیچیده ای استفاده می شود و کامپیوترها نیز با استفاده از این الگوریتم ها این امکان را می یابند تا در مواجهه با حجم عظیمی از داده به دنبال الگوهای مناسب گشته و تصمیم گیری نمایند. هرچه حجم داده های ارائه شده به کامپیوتر بیشتر باشد، توانایی های آن هم از دقت بیشتری برخوردار خواهند بود.
برای مثال سیستم کامپیوتر گوگل یاد می گیرد که براساس انتخاب نتایج توسط طیف گسترده تری از کابران، علم رتبه بندی یا رنگینگ را انجام دهد. سایت هایی نظیر آمازون، Apple و Netflix نیز از چنین الگوریتم هایی برای پیشنهاد دادن به کاربران خود در مورد خریدهای آینده شان استفاده می کنند.
بنابر گفته های پروفسور Yoshus Bengio از دپارتمان تحقیق علوم رایانه و ریاست مرکز تحقیقات کانادا در حوزه یادگیری آماری الگوریتم در دانشگاه مونترال، در واقع این فناوری ها نقشی کلیدی در رونق کسب و کار این شرکت ها ایفا می کنند با این همه هوش مصنوعی هنوز هم تکمیل نشده و کارهای زیادی باید در این زمینه انجام بگیرد. این فناوری نسبت به سابق پیشرفت های مهمی داشته و در واقع شباهت های بسیاری میان هوش مصنوعی و انسان های باهوش وجود دارد.
دو چالش مهم پیش روی دانشمندان هوش مصنوعی افزایش شباهت ظاهری کامپیوترها با انسان و درک و فهم زبان های طبیعی توسط آنها است اموری که بسیاری از مردم قادر به انجامش هستند اما نوشتن یک برنامه کامپیوتری برای آن کاری است بس دشوار. درواقع همین دشواری هاست که مردم را از دیدن واتسون شگفت زده کرد؛ کامپیوتری که می توانست به پرسش های یک انسان در یک مسابقه تلویزیونی پاسخ دهد. بسیاری از متخصصین بر این باورند که از زمان شکست قهرمان شطرنج جهان توسط یک ماشین به نام Deep Blue، این رخداد مهم ترین پیشرفت در زمینه هوش مصنوعی است.
پروفسور Bengio معتقد است که درک پرسش عملی است بسیار دشوار و بسیار امید دارد که در آینده شاهد پیشرفت های عظیم تری در این زمینه باشیم.
منبع: نشریه بزرگراه رایانه شماره 143
آن روز شرکت کنندگان و بینندگان این برنامه در واقع شاهد تحولی شگرف در علم رایانه بودند، موضوعی که شاید کمتر بدان توجه کرده باشند، بی شک این تحول روش کار، برقراری ارتباط، خرید، بانکداری و در کل شیوه زندگی ما انسان ها را تغییر خواهد داد.
هوش مصنوعی عبارتی است گسترده و فراگیر. با این حال دانشمندان به ارائه تعریفی سطحی برای این عبارت اکتفا کرده اند. در این تعریف منظور از هوش مصنوعی همان توانایی کامپیوترها در رفتار کردن مانند انسان است. با این همه، محققین فعال در این زمینه توانسته اند طی سال های اخیر به پیشرفت های مهمی در این زمینه دست پیدا کنند و درنتیجه تعریف کلی از مفهوم هوش مصنوعی نیز کمی از حالت سطحی آن خارج شده است. این دانشمندان ابراز امیدواری کرده اند که در آینده ماشین ها بتوانند مانند انسان آموزش ببینند.
در سال های اخیر تحقیقات انجام شده در این زمینه بر روی ایجاد کاربردهای عملی مورد نیاز شرکت ها و دولت ها تمرکز داشته و به همین دلیل هیجانات بسیاری را هم در بخش خصوصی و هم دولتی ایجاد کرده است.
تحقیقات هوش مصنوعی شامل رشته هایی از قبیل علوم رایانه، ریاضیات، زیست شناسی، اخلاق، روانشناسی، و حتی فلسفه می باشد. امروزه دانشمندان سراسر جهان درتلاشند تا ماشین هایی بسازند که علاوه بر قدرت عقل، منطق، توانایی تحلیل و به کارگیری بصیرت را نیز دارند. شاید درک این مسأله برای بسیاری غیر ممکن باشد اما در حال حاضر نیز برخی جنبه های ساخت هوش مصنوعی محقق شده اند و از نتایج بدست آمده جستجو در جستجوگر گوگل گرفته تا ارائه پیشنهاد خرید کتاب به مشتریان توط سایت آمازون که بر مبنای عادات خرید آنها است.
بسیاری هوش مصنوعی را به فیلم های علمی تخیلی نظیر ماتریکس و ترمیناتور نسبت می دهند: فیلم هایی که در آن انسان ها با سیستم های رایانه ای هوشمند و آگاه در نبرد هستند. اما در حقیقت، هوش مصنوعی برای رسیدن به چنین مرحله ای راه درازی را در پیش دارد.
با این همه پیشرفت های عظیم حاصله و همچنین سرمایه گذاری های کلان در حوزه تحقیقات پیرامون هوش مصنوعی نویدبخش آن است که بالاخره آن روز موعود با تمام فرصت هایش فرا می رسد و در آن زمان نیاز به حفظ حریم خصوصی و کنترل های امنیتی پیش از هر زمان دیگری احساس می شود.
کشفیات صورت گرفته در حوزه هوش مصنوعی زمینه را برای پیشرفت های بی شمار دیگر آماده ساخته است و این پیشرفت پتانسیل لازم برای ایجاد تغییرات اساسی در جهان را دارا هستند. برای مثال روزی را تصور کنید که ربات ها جای سربازان را بگیرند یا روزی که در آن موتورهای جستجو مفهوم متون را درک می کنند و نتایج دقیق تری را به کاربر نشان می دهند و به موجب آن شرکت های تبلیغاتی نیز درست همان چیزی را در اختیار کاربر می گذارند که به دنبالش است.
به تعبیر Geoffrey Hinton متخصص علوم کامپیوتر در دانشگاه تورنتو که به عنوان یکی از سرشناس ترین متخصصین هوش مصنوعی در جهان مطرح است، علم کامپیوتر به سوی زمانی در حرکت است که ماشین ها از عهده هر آنچه که انسان توانایی انجامش را دارد بر می آیند و حتی بهتر و ارزان تر آن را به انجام می رسانند. اما پرسش اینجاست که این امر در چه زمانی محقق می شود؟
انسانی شدن کامپیوترها پرسش های مهمی را در مورد حفظ حریم خصوصی، امنیت، و افزایش شمار ماشین هایی که هوشی فراتر از هوش انسان دارند مطرح می کند. برای مثال بسیاری از طرفداران حقوق مصرف کننده از همین حالا نگرانی هایی را بابت حجم اطلاعات شخصی ذخیره شده توسط برنامه های کامپیوتری اعلام کرده اند، و این مسأله ای است که تنها از عهده توانمندی های پیشرفته هوش مصنوعی در کاوش داده بر می آید.
برخی نیز در مورد آینده هوش مصنوعی و توانایی دانشمندان برای برطرف ساختن بزرگ ترین چالش های موجود در این عرصه ابراز تردید کرده اند. به همین منظور انستیتوی تکنولوژی ماساچوست آمریکا اقدام به برگزاری جلسه بحث و گفت و گو در این باره نمود. در این جلسه برخی از مطرح ترین متخصصین هوش مصنوعی مدعی شدند که فعالیت های صورت گرفته در این زمینه از موضوع و هدف اصلی که همان ساخت ماشین های هوشمند است منحرف شده است.
طی سال های اخیر حوزه هوش مصنوعی بسیار پیشرفته شده و در مقایسه با سال های گذشته گسترش بیشتری داشته و همین امر منجر به پیدایش زیر شاخه های متعدد و حوزه های تحقیقاتی محدود در این رشته شده است. اکنون کار به جایی رسیده که دانشمندان به جای پاسخگویی به پرسش های اساسی در رابطه با نحوه هوشمندتر ساختن ماشین ها، وقت خود را صرف حل مسائل کاملاً اختصاصی و مشخص با استفاده از الگوریتم می کنند. علی رغم برخی نگرانی ها، پیشرفت های حاصله در زمینه هوش مصنوعی هیجانات فراوانی را در این زمینه ایجاد کرده است که علت آن هم وجود امکانات نامحدود و درنتیجه دقت بالاتر این فناوری برای انجام امور آن هم با هزینه پایین تر است. اوایل همین ماه بود که شرکت Apple اعلام کرد که به زودی از قابلیت جدید تشخیص صدای خود در نسخه بعدی iOS پرده برداری می کند و خاطر نشان می شود که فناوری تشخیص صدا از جمله بخش های مهم در زمینه هوش مصنوعی است. شرکت گوگل هم در تلاش است تا با اعمال نفوذ در قانون، پای خودروهای بدون سرنشین را به ایالت Nevada آمریکا باز کند و در این صورت این ایالت نخستین نقطه جهان خواهد بود که چنین فناوری را به خود دیده است. همچنین یک شرکت تولید کننده فناوری های روباتیک به نام iRobot نیز اخیراً اعلام کرده است که قراردادی 230 میلیون دلاری در همین زمینه با نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا به امضا رسانده است.
گسترش روزافزون زیر شاخه ای از علم هوش مصنوعی به نام یادگیری ماشین، سرمایه گذاری ها در این بخش را به میزان قابل ملاحظه ای افزایش داده است. در این علم از الگوریتم های بسیار پیچیده ای استفاده می شود و کامپیوترها نیز با استفاده از این الگوریتم ها این امکان را می یابند تا در مواجهه با حجم عظیمی از داده به دنبال الگوهای مناسب گشته و تصمیم گیری نمایند. هرچه حجم داده های ارائه شده به کامپیوتر بیشتر باشد، توانایی های آن هم از دقت بیشتری برخوردار خواهند بود.
برای مثال سیستم کامپیوتر گوگل یاد می گیرد که براساس انتخاب نتایج توسط طیف گسترده تری از کابران، علم رتبه بندی یا رنگینگ را انجام دهد. سایت هایی نظیر آمازون، Apple و Netflix نیز از چنین الگوریتم هایی برای پیشنهاد دادن به کاربران خود در مورد خریدهای آینده شان استفاده می کنند.
بنابر گفته های پروفسور Yoshus Bengio از دپارتمان تحقیق علوم رایانه و ریاست مرکز تحقیقات کانادا در حوزه یادگیری آماری الگوریتم در دانشگاه مونترال، در واقع این فناوری ها نقشی کلیدی در رونق کسب و کار این شرکت ها ایفا می کنند با این همه هوش مصنوعی هنوز هم تکمیل نشده و کارهای زیادی باید در این زمینه انجام بگیرد. این فناوری نسبت به سابق پیشرفت های مهمی داشته و در واقع شباهت های بسیاری میان هوش مصنوعی و انسان های باهوش وجود دارد.
دو چالش مهم پیش روی دانشمندان هوش مصنوعی افزایش شباهت ظاهری کامپیوترها با انسان و درک و فهم زبان های طبیعی توسط آنها است اموری که بسیاری از مردم قادر به انجامش هستند اما نوشتن یک برنامه کامپیوتری برای آن کاری است بس دشوار. درواقع همین دشواری هاست که مردم را از دیدن واتسون شگفت زده کرد؛ کامپیوتری که می توانست به پرسش های یک انسان در یک مسابقه تلویزیونی پاسخ دهد. بسیاری از متخصصین بر این باورند که از زمان شکست قهرمان شطرنج جهان توسط یک ماشین به نام Deep Blue، این رخداد مهم ترین پیشرفت در زمینه هوش مصنوعی است.
پروفسور Bengio معتقد است که درک پرسش عملی است بسیار دشوار و بسیار امید دارد که در آینده شاهد پیشرفت های عظیم تری در این زمینه باشیم.
منبع: نشریه بزرگراه رایانه شماره 143
