یکی از سؤالاتی که درباره حضرت فاطمه معصومه (س) مطرح می‌شود این است که: چرا به حضرت معصومه (س) کریمه اهل بیت می گویند؟ در این مقاله ضمن اشاره به نقل مشهور ی که در مورد لقب کریمه بودن حضرت معصومه (س) وارد شده است.
به فحوای قرانی کرامت انسانها و جایگاه شخصیت حضرت فاطمه معصومه (س) اشاره می کنیم.محکم ترین دلیل برای شناسایی مقام معنوی حضرت معصومه (س)، وصف مستقیم ائمه (ع) نسبت به جایگاه ایشان می باشد.
مقام فاطمه ثانی بودن حضرت معصومه (س) به سبب ارتباط نَسَبی ایشان با خاندان امامت نیست. بلکه در معیارهای الهی و ارزش‌های معنوی ریشه دارد که بهترین آن‌ها ولایت پذیری و همراهی و تبعیت از امام زمان است.
آن حضرت یکی از دو امام زاده‌ای است که زیارتنامه ایشان در روایات ائمه اطهار(ع) مورد سفارش و تاکید قرار گرفته و در روایاتی از امام رضا(ع) و امام جواد(ع)، ثواب زیارت آن حضرت، بهشت عنوان شده است.
چرا به حضرت معصومه (س) کریمه اهل بیت می گویند؟
مشهورترین دلیل بر لقب کریمه اهل بیت از زبان دانشمندان و فقیهان
حضرت معصومه (س) در زبان دانشمندان و فقیهان گران قدر شیعه، به لقب "کریمه اهل بیت" یاد می شود و از میان بانوان اهل بیت (علیهم‌السلام)، این نام زیبا تنها به آن حضرت اختصاص یافته است.
داستان به این صورت است که مرحوم سیدمحمود مرعشی نجفی متوفای 1328 هجری قمری بسیار علاقه‌مند بود که به هر طریقی شده، محل قبر شریف حضرت صدیقه طاهره(س) را به دست آورد.
برای این مقصود، ختم مجرّبی انتخاب کرده، چهل شب به آن مداومت کرد تا شاید خداوند به طریقی او را از محل قبر شریف حضرت زهرا(س) آگاه فرماید، شب چهلم بعد از انجام ختم و توسل فراوان استراحت کرده در عالم رؤیا به محضر مقدس حضرت باقر یا حضرت صادق(ع) مشرف شد.(1)
امام(ع) به ایشان فرمود: «علیک بکریمة اهل البیت»؛ به دامن کریمه اهل بیت چنگ بزن، ایشان به تصور اینکه منظور امام(ع) از «کریمه اهل بیت» حضرت زهرا(س) است، عرضه داشت: بلی! قربانت گردم.
من نیز این ختم را برای همین گرفتم که محل قبر شریف آن حضرت را به صورت دقیق‌تر بدانم و به زیارتش مشرف شوم، امام(ع) فرمودند: «منظور من قبر شریف حضرت معصومه در قم است»،
مرحوم آیت‌الله سیدمحمود مرعشی نجفی هنگامی که از خواب برخاست تصمیم گرفت که رخت سفر ببندد و به قصد زیارت حضرت معصومه(س) رهسپار ایران شود.(2).
این جریان در کتاب «کریمه اهل بیت» نقل شده است مؤلف بعد از نقل این جریان در پاورقی کتابش اضافه می کند که: این داستان را مرحوم آیت الله مرعشی(3)
چندین بار در ملاقات‌های اینجانب با ایشان از پدر بزرگوارشان نقل کردند و حقیر آن را بدون هیچ گونه تصرفی در اینجا آوردم.(4)
این داستان در کتاب «حرم فاطمیون»(5) و همچنین در کتاب «حضرت معصومه، فاطمه دوم»(6) با اقتباس از کتاب «کریمه اهل بیت(س)» هم نقل شده است.
آقای محمدی اشتهاردی بعد از نقل این داستان می‌نویسد: «اقتباس، از کتاب ارزشمند «کریمه اهل بیت(س)» صفحه 43-45، سپس آقای محمدی اشتهاردی ادامه می‌دهد:
ماجرای فوق را مرحوم آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی به طور مکرر برای افراد مختلف نقل کرده است. یکی از شاگردان آیت‌الله نجفی می‌گفت: ایشان در درس خود می‌فرمود:
علت آمدن من به قم، همین مطلب بود»(7) و در مورد رؤیای مذکور ایشان می‌نویسد: با توجه به اینکه مرجع تقلیدی این رؤیا را از پدر مجتهدش نقل می‌کند و خواب دیدن امام معصوم(ع)، دلیل بر صدق آن خواب است».(8)
سپس افزود: «به دلیل مصالحی، خداوند می‌خواهد محل قبر شریف حضرت زهرا سلام الله علیها پنهان بماند؛ از این رو قبر حضرت معصومه (س) را تجلّی‌گاه قبر شریف حضرت زهرا (س) قرار داده است.
اگر قرار بود قبر آن حضرت ظاهر باشد و جلال و جبروتی برای آن مقدّر بود، خداوند همان جلال و جبروت را به قبر مطهّر حضرت معصومه (س) داده است».
مرحوم مرعشی نجفی هنگامی که از خواب برخاست، تصمیم گرفت رخت سفر بربندد و به قصد زیارت حضرت معصومه (س) رهسپار ایران شود.
و مؤلف بعد از نقل این جریان در پاورقی کتابش اضافه می کند که این داستان را مرجع عالیقدر مرحوم آیت الله العظمی مرعشی(ره) چندین بار در ملاقات‌های اینجانب با ایشان، از پدر بزرگوارشان نقل کردند و حقیر آن را بدون هیچ گونه تصرفی در اینجا آوردم.(9)
پس شهرت لقب «کریمه اهل بیت» برای حضرت فاطمه(س) بعد از رؤیای صادقه ای است که مرحوم آیت‌الله سیدمحمود مرعشی نجفی آن را نقل کرده است.
کریمه اهل بیت بودن نتیجه یک عمر اخلاص و وارستگی است
حضرت فاطمه دختر امام موسی بن جعفر(ع) دارای القاب زیادی هستند(10)، دو لقب مشهور آن حضرت «معصومه» و «کریمه اهل بیت» است،در رابطه با لقب کریمه اهل بیت در کتاب «در حریم حضرت معصومه(س)» این گونه آمده است که:
در ایام محبوس بودن پدر بزرگوارش، حضرت موسی بن جعفر(ع) و در روزگار مسافرت برادرش حضرت رضا(ع) در دفاع از حریم ولایت و پاسداری از خط امامت، آن چنان نقش مؤثری ایفا کرد که به «شفیعه روز محشر» و «کریمه اهل بیت پیامبر» اشتهار یافت (11).
و در کتاب «فروغی از کوثر»، ذیل عنوان «کریمه اهل بیت» آمده است که: «اولیاء الهی منشاء کرامات و عنایاتی بوده‌اند که آثار یک عمر اخلاص و وارستگی آن‌هاست، از دیر زمان، آستانِ قدس فاطمی منشاء هزاران کرامت و عنایت ربانی بوده است...»(12).
کریمه اهل بیت بودن نتیجه احیاء کننده آئین محمّدی(ص) است
شهر قم که تربت پاکش گوهر گرانقدری را در دل خود جای داده و درخشندگی آن چشم همگان را مجذوب پاکی و قداست خویش نموده در طی قرون متمادی، حبل المتین اندیشمندان دینی، عالمان و وارثان ائمه اطهار(ع) به شمار می آید.
دهها سال است در حریم امن و امان فاطمه معصومه ـ کریمه اهلبیت ـ بزرگان پاک سیرت و مخلصان موحد بر سفره احسانش حاضر شده و به برکت عنایت های ویژه آن حضرت به نشر فرهنگ تشیع اهتمام ورزیده. این شهر در احیای آئین محمّدی(ص) چنان بوده که مهر تأیید و تجلیل مقتدایان راستین بر تارک آن می درخشد که فرمودند:
«لولا القمیّون لضاع الدین؛(13) اگر قمی ها (علمای قم) نبودند دیانت مردم در معرض تباهی قرار می گرفت.»شالوده این شهر با حضور دوستان و شیعیان ائمه اطهار در سال ۸۳ هـ.ق پی ریزی شد.(14) که این دوران به زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) برمی گردد.
امام صادق(ع) فرمود: قم شهر ما و شهر شیعیان ماست، پاک و مقدّس است. اهل آن ولایت ما را پذیرفته اند (15) و امام کاظم(ع) در معرفی قم چنین فرمود:«قم عُشّ آل محمد و مأوی شیعتهم؛(16) قم مأوای آل محمّد و پناهگاه شیعیان ماست.»
و امام صادق(ع) در بیانی دیگر ویژگی اهل قم را اینگونه بیان فرمود: قم را قم نامیدند، زیرا اهلش به قائم آل محمّد می پیوندند و با آن حضرت (بر ضد طاغوت ها) قیام می نمایند و با کمال استقامت و استواری به یاری او می پردازند.(17)
در شهر قم بیش از ۴۰۰ امامزاده واجب التعظیم مدفونند و خاک مقدّسش پیکر پاک بسیاری از فقهای محدثین و علماء بزرگ شیعه را در برگرفته است.
محمد ابراهیم کلباسی مرجع معاصر مرحوم میرزای قمی هنگامی که از اصفهان به قم می آمد، از در پل علیخانی و یا از مسجد امام حسن عسگری کفش های خود را بیرون آورده و بدست می گرفت و تا حرم پیاده می رفت و می فرمود: دراینجا علمای ابرار و اصحاب ائمه و محدثان بسیار آرمیده اند و سراسر این قسمت ـ اطراف حرم ـ قبور آن بزرگواران است.(18)
کریمه اهل بیت بودن بودن در جایگاه شفاعت قرار می گیرد.
شفاعت تنها با اذن و اجازه خداوند صورت می‌گیرد و بعد از معصومین(علیهم‌السلام)، بندگان شایسته خدا حقّ شفاعت دارند و یکی از افرادی که قطعاً از این مقام عظیم برخوردار است، حضرت فاطمه معصومه(س) می‌باشد.
امام جعفر صادق(ع) در ضمن حدیث مشهوری که پیرامون قداست قم به گروهی از اهالی ری بیان کردند، فرمودند: «تقبض فیها امراءه هی من ولدی، واسمها فاطمه بنت موسی، تدخل بشفاعتها شیعتنا الجنه باجمعهم »(19)
«بانویی از فرزندان من به نام «فاطمه » دختر موسی، در آنجا رحلت می کند، که با شفاعت اوهمه شیعیان ما وارد بهشت می شوند.» راوی می گوید: من این حدیث را هنگامی از امام صادق(ع) شنیدم که حضرت موسی بن جعفر(ع)هنوز دیده به جهان نگشوده بود.
پیشگوئی امام صادق(ع) از ارتحال حضرت معصومه(س) در قم پیش ازولادت پدر بزرگوارش بسیار حائز اهمیت است و از مقام بسیار شامخ آن حضرت حکایت می کند.
در فرازی از زیارت نامه ایشان که از امام رضا(ع) صادر شده اینگونه می‌خوانیم «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنّه فإن لک عندالله شأناً من الشّأن؛ ای فاطمه! بهشت را برای من نزد خدا شفاعت کن، چرا که تو را نزد خدا شأن و منزلتی است والا».
از ویژگی‌های حضرت معصومه(س)، ورود زیارتنامه‌ای از سوی ائمه(س) درباره ایشان است، حضرت معصومه(س) پس از حضرت فاطمه زهرا(س)، یکی از دو امام زاده بزرگواری است که زیارت مأثور دارد.
هیچ کدام از بانوان بزرگ اسلام همچون آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، فاطمه ام البنین، و... زیارت مأثور از سوی معصومین(س) ندارند و این نشان دهنده مقام والای حضرت معصومه(س) به عنوان بانوی گرانقدر اسلام است.
امید که شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت(س) به ویژه بانوان و دختران جوان، این مقام بزرگ و عالی را پاس بدارند و همواره الگو و مظهر عفاف و تقوا و حیا باشند؛ تنها در این صورت است که روح باعظمت این بانوی بزرگ از همه ما خشنود خواهد شد.
کریمه اهل بیت بودن حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) در فحوای قرآن
برخی گمان می‌کنند که صفت «کریمه» حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) به دلیل باسخاوت بودن به ایشان تعلق گرفته است؛ در حالیکه این طور نیست؛ کرامت در مقابل هَوان و پستی است و کریمه بودن به معنای دارا بودن روح بزرگوار و منزه از هر پستی است.
کرامت، لباسی که خداوند بر تن فرزند آدم کرده است، موضوع کریم بودن انسان در قرآن کریم جزو مهم‌ترین موضوعات است؛ چراکه خداوند تبارک وتعالی انسان را به عنوان کریم معرفی می‌کند:
«وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِیرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا؛ یعنی نوع انسان فی نفسه ذاتاً کریم خلق‌شده است و شایستگی کرامت زائد را هم دارد»(20).
در این آیه خدا به این حقیقت اشاره می‌کند که همه انسانها زن، مرد و به طور کلی فرزند انسان ذاتاً کریم است. این کرامت لباسی است که خداوند بر تن فرزند آدم کرده است.صفت کریم بودن در ابتدا به خداوند متعال «فَإِنَّ رَبِّی غَنِیٌّ کَرِیمٌ»(21) .
و سپس به پیامبر گرامی اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) «رَسُولٍ کَرِیمٍ» (22).قرآن کریم «کِتَابٌ کَرِیمٌ»(23).فرشتگان «مَلَکٌ کَرِیمٌ»(24).انسان «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّـهِ أَتْقَاکُمْ»(25).تعلق می‌گیرد و همه در صفت کریم مشترک هستیم.
شیطان به مقام کرامت انسان حسد ورزید
در سه سوره از قرآن کریم شامل آیات ۶۱ تا ۷۰ سوره اسرا، آیات ۳۴ تا ۴۵ سوره حجر و آیات ۷۰ تا ۸۳ سوره ص، شاهد گفتگویی بین خدا و شیطان هستیم که این آیات به‌صورت ۱۰ آیه پشت سرهم بیان‌شده است و به موضوع مهم جایگاه انسان اشاره دارد.
وقتی خداوند به ملائکه می‌فرماید بر آدم سجده کنید: «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ»(26)، همه ملائکه سجده می‌کنند الا ابلیس: «فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ» وقتی خداوند تبارک وتعالی از شیطان سؤال می‌کند که چرا به آدم سجده نمی‌کنی؛ شیطان در پاسخ می‌گوید:
«قَالَ أَأَسْجُدُ لِمَنْ خَلَقْتَ طِینًا» من به کسی سجده کنم که از خاک است؟ در ادامه در آیه ۶۲ شیطان می‌گوید «قَالَ أَرَأَیْتَکَ هَـذَا الَّذِی کَرَّمْتَ»به من بگو چرا این انسان را کریم کردی؟؛ یعنی شیطان به این صفت ذاتی بشر که کرامت است، حسد ورزیده است.
حفظ کرامت ذاتی با عمل به واجبات و ترک محرمات محقق می‌شود
هر انسانی که گناه و معصیت نکند و پا به عرصه ایمان، اسلام و تقوا بگذارد، آرام‌آرام از حیطه وسوسه‌های شیطان دور می‌شود و می‌تواند آن لباس کرامتی که خدا از ابتدا به او پوشانده بود را حفظ کند.
و کرامت ذاتی او کامل می‌شود؛ همانطور که خداوند در قرآن کریم می فرماید (27) و حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) این چنین بود.حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) به درجه اعلای کرامت رسیده بودند.
در واقع حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) نه در جایگاه مخلصین که انبیا و اولیا خاص الهی هستند، قرار دارد و نه جزو افرادی است که تحت تسلط شیطان قرارگرفته‌اند.
بلکه این بانوی بزرگوار انسانی است یا بهتر است بگوییم دختری است که در تمام عمر خود تحت اطاعت و بندگی خدا بوده و با حفظ تقوای خود به درجه اعلای کرامت و کریمه بودن رسیده است.
حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) تمام ویژگی‌های یک زن همچون احساسات و غرایز را داشت. اما ذره‌ای از مسیر الهی خارج نشد و به‌جایی رسید که طبق روایات، همان عبارت «فداها ابوها» که پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) برای حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) به کار بردند، امام موسی بن جعفر(علیه‌السلام) برای این بانوی گرامی بیان کردند.
وقتی قمی‌ها برای پرسش سؤال‌های خود به مدینه و نزد حضرت موسی بن جعفر(علیه‌السلام) رفته بودند، حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) که در آن زمان، بزرگ‌ترین بانوی خانواده امام موسی بن جعفر(علیه‌السلام) بود.
به دلیل اینکه امام موسی کاظم(علیه‌السلام) در شهر نبودند؛ به همه سؤال‌های آن‌ها جواب می‌دهند. کاروان قمی‌ها در مسیر برگشت با کاروان امام موسی بن جعفر(علیه‌السلام) برخورد می‌کنند و ماجرا را برای ایشان نقل می‌کنند.
حضرت(علیه‌السلام) تمام سؤالات آن‌ها و جواب‌های حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) را شنیدند و فرمودند که حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) همه را درست جواب داده و سه بار فرمود: «فداها ابوها».
حرکت در مسیر کرامت با عمل به وظایف شرعی محقق می‌شود
وقتی دختری که جزو معصومین(علیهم‌السلام) نیست، اما می‌تواند با تهذیب نفس و رعایت احکام شرعی و عمل به دین به مقام کرامت برسد، باید برای دختران ما الگو شود تا از ایشان تبعیت کنند.
اگر دختران جوان ما تحت تأثیر وسوسه‌های شیاطین انسی و جنی قرار نگیرند و به وظایف شرعی و اخلاقی خود عمل کنند؛ خود در مسیر کرامت و بزرگی قدم نهاده‌اند؛ همان‌گونه که حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) لقب «کریمه» به خود گرفت.
انسان در سایه بندگی و عبودیت محض به مقام کرامت می‌رسد. اسلام، ایمان و تقوا سه مرحله رشد انسان برای رسیدن به کمال هستند.
اگر دختران جوان تحت وسوسه‌های شیاطین قرار بگیرند، هر قدمی که در عصیان و گناه قدم برمی‌دارند، به حقارت و پستی بیشتری می‌رسند؛ چراکه گفته شد کرامت در مقابل دئانت، پستی و حقارت است.
نتیجه:
در پاسخگویی به سوال چرا به حضرت معصومه (س) کریمه اهل بیت می گویند؟ می گویم مقام شامخ حضرت معصومه (س) و لقب کریمه اهل بیت بودن ایشان را باید از جایگاه رفیع این بانوی بزرگوار پیدا کنیم.به فحوای قرآنی و ولایت مداری و مقام شفاعت توجه بیشتری نمود.
حضرت معصومه (س) در زبان دانشمندان و فقیهان گران قدر شیعه، به لقب کریمه اهل بیت یاد می شود. از میان بانوان اهل بیت، این نام زیبا تنها به آن حضرت اختصاص یافته است.
بر اساس رویای صادق و صحیح نسب شناس گرانقدر، مرحوم آیت الله مرعشی نجفی، این لقب از طرف امام صادق (ع) بر حضرت معصومه (س) اطلاق شده است
در این رؤیا، امام صادق (ع) به آیت الله نجفی که با دعا و راز و نیاز، تلاش پیگیری را برای یافتن قبر مطهر حضرت زهرا (س) آغاز کرده خطاب فرمود: برتو باد به کریمه اهل بیت.
پی نوشت:
1. مؤلف می‌نویسد: این تردید از مرعشی نجفی است، مراجعه شود به مهدی پور، علی‌اکبر، کریمه اهل بیت، قم، نشر حاذق، چاپ اول، 1374، ص 43.
2. مهدی‌پور، علی‌اکبر، کریمه اهل بیت(س)، قم، نشر حاذق، چاپ 1، 1374، ص43.
3. مرعشی نجفی، سیدشهاب‌الدین که در کتابخانه بی‌نظیرش در قم مدفون است.
4. مهدی‌پور، علی‌اکبر، پیشین، ص45.
5. شهاب، محمدعلی و باقری، حسن، حرم فاطمیون، قم، نشر نذیر، چاپ اول، 1381، ص40.
6. محمدی اشتهاردی، محمد، حضرت معصومه فاطمه دوم، قم، انتشارات علاقه، چاپ اول، 1375، ص138.
7. همان، ص140.
8. همان، ص141
10. در کتاب «انوار المشعشعین» به غیر از دو لقب «معصومه» و «کریمه اهل بیت» ده لقب دیگر در زیارتنامه‌ای، برای حضرت معصومه(س) نقل شده است. مراجعه شود به کتاب: مهدی‌پور، علی‌اکبر، کریمه اهل بیت، قم، نشر حاذق، چاپ اول، 1374، به نقل از انوار المشعشعین، ج 1، ص 211.
11. مهدی‌پور، علی‌اکبر، در حریم حضرت معصومه(س)، انتشارات رسالت، چاپ دوم، 1417 هـ، ص 11.
12. محمدبیگی، الیاس، فروغی از کوثر، قم، انتشارات زائر، چاپ دوم، 1379، ص 43.
13. بحارالانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۷.14. معجم البلدان، ج ۴، ص ۳۹۷.
15. سفینة البحار، شیخ عباس قمی، ج ۲، ص ۴۴۷.
16. بحار، ج ۶۰،، ص ۲۱۴.
17. همان، ص ۲۱۶.
18. بانوی ملکوت، آیت اللّه کریمی جهرمی، چ اول، ص ۴۲.
19.بحارالانوار، ج60، ص228
20.سوره اسراآیه۷۰
21. سوره نمل آیه۴۰
22. سوره حاقه آیه۴۰
23.سوره نمل آیه۲۹
24. سوره یوسف آیه۳۱
25. سوره حجرات آیه ۱۳
26.سوره اسرا آیه ۶۱
27. سوره حجرات آیه ۱۳
منابع:
https://pasokhgoo.ir/conten https://hawzah.net/fa/Question/View/65300
https://hawzah.net/fa/Article/View/65224
https://www.hawzahnews.com/news/389599
https://www.nasim.new
