تیفاشی

زیر عنوان: (تولد: تیفاش، 1184/580؛ وفات: قاهره، 54-1253/651)

تیفاشی آموزش خود را در تیفاش، که تا قیروان سه روز راه فاصله دارد، آغاز کرد. هنوز کودک بود که به قاهره رفت و در آنجا یکی از معلمانش عبداللطیف بغدادی پزشک بود. پس از آنکه در دمشق هم تحصیلاتی کرد، به تیفاش برگشت و قاضی شد. بعدها ساکن قاهره شد و در همان جا درگذشت.
کتاب تیفاشی درباره ی احجار کریمه در نسخه های خطی مختلف به نامهای گوناگون نامیده شده است. نامی که عموماً پذیرفته شده، اَزهار الافکار فی جواهر الاَحجار است. این کتاب درباره ی بیست و پنج گوهر در فصول متعدد بحث می کند. هنوز یک چاپ انتقادی از آن نشده، اما متن آن با ترجمه ی ایتالیایی در 1818 منتشر شده است. با این حال تحریر مفصلتری هم از این کتاب وجود دارد که نسخه هایی از آن باقی مانده است. این نکته را کلمان- موله ثابت کرده که در تحقیقی در کانی شناسی اسلامی (Essai sur La mineralo gie arabe) خود از آن استفاده فراوان برده است. کلمان- موله با اینکه امکانش را داشت، متأسفانه یک متن انتقادی از این کتاب فراهم نکرد، و بسیاری از اطلاعاتی را هم که گرد آورده بود در کتاب خود نیاورد.
تیفاشی می گوید که قصد دارد هر گوهر را از پنج دیدگاه بررسی کند: تولید گوهر در کانسارهای آن؛ محل کانسارها؛ انواع، کیفیات، و علائم اصیل بودن؛ خواص جادویی و کاربردها؛ و قیمت گوهر. کلمان- موله فقط بخشهایی از نسخ خطی را که به سه مسئله اول مربوط می شود نقل کرده و در این کار هم روش معینی نداشته است. یولیوس روسکا نخستین کسی بود که منتخبات مفصلتری از این کتاب، بر مبنای تحریرهای مختلف آن عرضه کرد؛ و غرضش اثبات این نکته بود که تیفاشی بسیاری چیزها را از کتاب اَحجار [منسوب به] ارسطو و کتاب العِلَل یا سِرُّالخَلیقَه، منسوب به آپولونیوس توانایی (بلینوس) اقتباس کرده است.
تیفاشی کتابی هم درباره ی ادراک حسی نوشته که فقط عنوانش را می دانیم. متسخرجی از این کتاب در نسخه ای خطی از ابن مَنظور فرهنگ نویس (قرن هشتم/چهاردهم) باقی مانده، اما تاکنون مورد مطالعه ی دقیق قرار نگرفته است.
تیفاشی سه کتاب هم درباره ی امور جنسی نوشته است. یکی از این سه، که درباره ی علاج عنن در پیرمردان است، چندین بار چاپ شده و حتی ترجمه ای از آن به انگلیسی، از مترجمی مجهول، موجود است. بخش اول آن درباره ی آلات تناسلی، بهداشت جنسی و مواد مبهی است، و اقوالی را از برخی پزشکان باستانی و اسلامی نقل می کند، بخش دوم یک نوع راهنمای امور جنسی برای مردان است. کتاب دوم او، که ظاهراً بیشتر جنبه ی طبی داشته، هنوز مورد تحقیق قرار نگرفته است. کتاب سوم او مشتمل بر داستانهای شهوی است. داستانهایی از این نوع در بخش دوم از کتاب اول او هم، که در بالا یاد کردیم، دیده می شود.
کتابشناسی:
الف) آثار اصلی.
مشخصات متن ازهار، با ترجمه ی ایتالیایی، چنین است:
A. R. Biscia, Fior di pensieri sulle pietre preziose di Ahmad Teifascite (Florence, 1818,
ترجمه ی ایتالیایی جداگانه هم چاپ شده است (بولونیا، 1906)، ژ.ژ.کلمان- موله بخشهایی از نسخه ی خطی آن را در کتاب خود نقل کرده است:
Essai sur la mineralogie arabe (Paris, 1868.
یکی از کتابهای او درباره ی امور جنسی با این مشخصات ترجمه شده است:
The Old Man Young Again, Translated from the Arabic by an English Bohenmian (Paris, 1898 )
ی. روسکا منتخباتی از ازهار در این آثار خود آورده است:
Das Steinbuch des Aristoleteles (Heidelberg, 1912), 23-31; and Tabula Smaragdica (Heidelberg, 1826).
ب) منابع فرعی.
.ر.ک.
C. Brockelman, Geschichte der arabischen Literatur, I (Weimar, 1898), 495; and supp., I(Leiden, 1937), 904, and III(1942), 1243;
ابن فرحون، الدیباج المُذَهَّب فی معرفةِ اعیانِ علماء المَذهَب (قاهره، 38-1937/1359)؛
G. Sarton, Introduction to the History of Science II (Baltimore, 1931), 650; M. Steinschneider, " Arabische Lapidarein, " in Zeitschrift der Deutschen morgenlandischen Gesellschaft, 49(1895), 254 ff.; and M. Ullmann, Die Medizin im Islam (Leiden, 1970), 196 f.
منبع مقاله :
گیلسپی، چارلز کولستون؛ (1389)، زندگینامه‌ی علمی دانشمندان اسلامی (جلد نخست)، ترجمه‌ی جمعی از مترجمان، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم